Jan Baptist van Helmont

Jan Baptist van Helmont
Jan Baptist van Helmont
	Van Helmont portresi
Doğum	12 Ocak 1580; Brüksel, İspanyol Hollandası (günümüz Belçikası)
Ölüm	30 Aralık 1644 (64 yaşında); Vilvoorde, İspanyol Hollandası (günümüz Belçikası)
Eğitim	Leuven Üniversitesi
Kariyeri
Dalı	Kimya, fizyoloji, tıp
Akademik danışmanları	Martin Delrio
Etkilendikleri	Paracelsus
Etkiledikleri	Franciscus Sylvius

Jan Baptist van Helmont (/ˈhɛlmɒnt/ ;^[3] Felemenkçe: [ˈɦɛlmɔnt] ; 12 Ocak 1580 – 30 Aralık 1644), Brüksel doğumlu bir kimyager, fizyolog ve doktor. Paracelsus'tan ve iatrokimyanın yükselişinden hemen sonraki yıllarda etkin olmuş ve " pnömatik kimyanın kurucusu" olarak kabul edilmiştir.^[4] Van Helmont bugün büyük ölçüde 5 yıllık söğüt ağacı deneyi, "gaz" (Yunanca kaos kelimesinden) kelimesini bilim sözlüğüne sokması ve kendiliğinden oluşum konusundaki fikirleriyle tanınır.

Adı ayrıca Jan-Baptiste van Helmont, Johannes Baptista van Helmont, Johann Baptista von Helmont, Joan Baptista van Helmont ve von ile van arasında geçiş yapan diğer küçük varyantlar olarak da kaynaklarda yer alır.

Hayatının erken dönemi ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Jan Baptist van Helmont, 1567'de evlenen bir savcı ve Brüksel meclis üyesi olan Maria (van) Stassaert ve Christiaen van Helmont'un beş çocuğunun en küçüğüydü Leuven'de eğitim gördü ve bir bilimden diğerine gidip hiçbirinde tatmin bulamayınca tıbba döndü. Çalışmalarına bir süre ara verdi ve birkaç yıl boyunca İsviçre, İtalya, Fransa, Almanya ve İngiltere'yi dolaştı.

Kendi ülkesine dönen van Helmont, 1599'da tıp diploması aldı^[5] 1605'te büyük veba salgını sırasında Antwerp'te çalıştı ve ardından 1667'de Newton^[6] tarafından gözden geçirilen De Peste^[7] (Veba Üzerine) adlı bir kitap yazdı. 1609'da nihayet tıp alanında doktora derecesini aldı. Aynı yıl zengin ve asil bir aileden olan Margaret van Ranst ile evlendi. Van Helmont ve Margaret, Brüksel yakınlarındaki Vilvoorde'de yaşadılar ve altı ya da yedi çocukları oldu. Karısının mirası doktorluktan erken emekli olmasını ve 30 Aralık 1644'teki ölümüne kadar kimyasal deneylerle meşgul olmasını sağladı.

Kimya öncüsü olarak kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

*Ortus medicinae'den* Jan Baptist van Helmont (solda) ve oğlu Franciscus-Mercurius (1648)

Van Helmont, atmosferik havada farklı gazların olduğunu ilk anlayan kişidir. Ayrıca "gaz" kelimesini icat ettiği için pnömatik kimyanın kurucusu olarak kabul edilir.^[4]^[8]

Gaz kelimesini Yunanca kaos (χᾰ́ος) kelimesinden türetmiştir.

Kömürün yakılmasıyla açığa çıkan "gaz sylvestre"sinin (karbon dioksit), bazen mağaraların havasını solunamaz hale getiren bir gaz olan ve şıranın mayalanmasıyla üretilenle aynı olduğunu gösterdi. Van Helmont için hava ve su iki ilkel unsurdu. Ateşin bir element olduğunu açıkça reddetti.

Van Helmont, mistik ve simyacı Paracelsus'un bir öğrencisiydi ancak Paracelsus da dahil olmak üzere çoğu çağdaş otoritelerin hatalarını küçümseyerek reddetti. Öte yandan, William Harvey, Galileo Galilei ve Francis Bacon gibi bilim insanları üreten deneye dayalı yeni öğrenimle meşgul oldu. Van Helmont dikkatli bir doğa gözlemcisiydi; deneylerinde toplanan verilerin analizi, kütlenin korunumu kavramına sahip olduğunu gösterir. Bitkilerin nasıl kütle kazandığını belirlemeye çalışan ilk deneycilerden biriydi.

Söğüt ağacı deneyi[değiştir | kaynağı değiştir]

Helmont'un bir söğüt ağacı üzerindeki deneyi, bitki beslenmesi ve büyümesi üzerine en eski nicel araştırmalar arasında sayıldı ve biyoloji tarihinde bir kilometre taşı olarak kabul edildi. Deney ancak ölümünden sonra Ortus Medicinae'de (1648) yayınlandı. Aynı fikir üzerine De staticis trialis'te (1450) yazan Nicholas of Cusa'dan ilham almış olabilir. Deneyinde Helmont bir söğüt ağacı yetiştirdi ve toprak miktarını, ağacın ağırlığını ve eklediği suyu ölçtü. Beş yıl sonra ağaç yaklaşık 74 kilogram kazanmıştı. Toprak miktarı deneyine başladığı zamankiyle neredeyse aynı olduğundan (sadece 57 gram kaybetti), ağacın ağırlığının tamamen sudan geldiği sonucuna vardı.^[9]^[10]^[11]^[12]

Not listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Van Helmont's date of birth has been a source of some confusion. According to his own statement (published in his posthumous Ortus medicinae) he was born in 1577. However, the birth register of St Gudula, Brussels, shows him to have been born on 12 January 1579 Old Style, i.e. 12 January 1580 by modern dating. See Partington, J. R. (1936). "Joan Baptista Van Helmont". Annals of Science. 1 (4). ss. 359-84 (359). doi:10.1080/00033793600200291 .

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Walter Pagel, Joan Baptista Van Helmont: Reformer of Science and Medicine, Cambridge University Press, 2002, p. 10 n. 17.
^ Digitaal Wetenschapshistorisch Centrum (DWC) – KNAW: "Franciscus dele Boë" 11 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Helmont" 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Random House Webster's Unabridged Dictionary.
^ ^a ^b Makers of Chemistry. Oxford: Oxford University Press. 1931. ss. 121. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ The Galileo Project: Helmont, Johannes Baptista Van 11 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. galileo.rice.edu
^ Alison Flood, "Isaac Newton proposed curing plague with toad vomit, unseen papers show", in "The Guardian", 2 June 2020.
^ Johannes Baptistae Van Helmont Opuscula Medica Inaudita: IV. De Peste, Editor Hieronymo Christian Paullo (Frankfurt am Main), Publisher sumptibus Hieronimi Christiani Paulii, typis Matthiæ Andræ, 1707.
^ "Tryals and tribulations", Distillations Magazine, 1 (3), Sonbahar 2015, ss. 14-15, 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Mart 2023
^ "Digging Deeper into Helmont's Famous Willow Tree Experiment". The American Biology Teacher. 53 (8): 458-460. 1991. doi:10.2307/4449369. ISSN 0002-7685. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2023. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Batens, Diderik; Van Bendegem, Jean Paul, (Ed.) (1988), "Theory and Experiment in the Early Writings of Johan Baptist Van Helmont", Theory and Experiment (İngilizce), Dordrecht: Springer Netherlands, ss. 93-101, doi:10.1007/978-94-009-2875-6_6, ISBN 978-94-010-7794-1, erişim tarihi: 22 Ekim 2020 Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ "A Root of van Helmont's Tree". Isis (İngilizce). 56 (4): 408-419. 1965. doi:10.1086/350042. ISSN 0021-1753. 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2023. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Krikorian (1968). "Water and Solutes in Plant Nutrition: With Special Reference to van Helmont and Nicholas of Cusa". BioScience. 18 (4): 286-292. doi:10.2307/1294218.

[1] Van Helmont's date of birth has been a source of some confusion. According to his own statement (published in his posthumous Ortus medicinae) he was born in 1577. However, the birth register of St Gudula, Brussels, shows him to have been born on 12 January 1579 Old Style, i.e. 12 January 1580 by modern dating. See Partington, J. R. (1936). "Joan Baptista Van Helmont". Annals of Science. 1 (4). ss. 359-84 (359). doi:10.1080/00033793600200291 .

[2] Walter Pagel, Joan Baptista Van Helmont: Reformer of Science and Medicine, Cambridge University Press, 2002, p. 10 n. 17.

[3] Digitaal Wetenschapshistorisch Centrum (DWC) – KNAW: "Franciscus dele Boë" 11 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[4] "Helmont" 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Random House Webster's Unabridged Dictionary.

[Holmyard_1931_121-5] Makers of Chemistry. Oxford: Oxford University Press. 1931. ss. 121. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[6] The Galileo Project: Helmont, Johannes Baptista Van 11 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. galileo.rice.edu

[7] Alison Flood, "Isaac Newton proposed curing plague with toad vomit, unseen papers show", in "The Guardian", 2 June 2020.

[8] Johannes Baptistae Van Helmont Opuscula Medica Inaudita: IV. De Peste, Editor Hieronymo Christian Paullo (Frankfurt am Main), Publisher sumptibus Hieronimi Christiani Paulii, typis Matthiæ Andræ, 1707.

[Roberts-9] "Tryals and tribulations", Distillations Magazine, 1 (3), Sonbahar 2015, ss. 14-15, 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Mart 2023

[10] "Digging Deeper into Helmont's Famous Willow Tree Experiment". The American Biology Teacher. 53 (8): 458-460. 1991. doi:10.2307/4449369. ISSN 0002-7685. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2023. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[11] Batens, Diderik; Van Bendegem, Jean Paul, (Ed.) (1988), "Theory and Experiment in the Early Writings of Johan Baptist Van Helmont", Theory and Experiment (İngilizce), Dordrecht: Springer Netherlands, ss. 93-101, doi:10.1007/978-94-009-2875-6_6, ISBN 978-94-010-7794-1, erişim tarihi: 22 Ekim 2020 Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[12] "A Root of van Helmont's Tree". Isis (İngilizce). 56 (4): 408-419. 1965. doi:10.1086/350042. ISSN 0021-1753. 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2023. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[13] Krikorian (1968). "Water and Solutes in Plant Nutrition: With Special Reference to van Helmont and Nicholas of Cusa". BioScience. 18 (4): 286-292. doi:10.2307/1294218.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Jan Baptist van Helmont nedir