IV. Liparit, bazen III. Liparit olarak bilinir (Gürcüce: ლიპარიტ IV [III]), 11. yüzyıl Gürcü general ve politik figürü. Gürcü Kralı IV. Bagrat'ın (h. 1027-1072) başlangıçta en değerli destekçisi sonra en tehlikeli düşmanı olmuştur. Liparit hanedanına mensuptu. Bu nedenle kalıtımsal olarak Kldekari ve Trialeti dükü oldu.^[1] Kral IV. Bagrat'ın küçüklüğünde Kartli eristavisi İvane Abazasdze ile birlikte Gürcistan'ın gerçek yöneticisiydi.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yükselişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Liparit, Gürcü politik tarihine 1020'li yıllarda Kldekari Kalesi hakimi ve kraliyet ordularının komutanı olarak çıktı ve henüz çocuk yaştaki Kral Bagrat ve kral naipi Kraliçe Vasburaganlı Meryem'in muhafızı olarak kendini kanıtladı. Gürcü kronikleri onu "Liparit'in oğlu" Bizans kaynakları "Rati'nin oğlu" olarak kaydeder. 1028 yılında işgalci Bizans kuvvetlerine karşı direnişi ve 1034'te Arran yöneticileri Şeddadilere karşı çıktığı başarılı seferi onu Gürcistan'daki en başarılı soylu yaptı. Liparit 1038 yılında uzun süredir Arap hakimiyetinde kalan Tiflis'i yeniden ele geçirmeye çok yakınken Liparit'in güçlenmesinden korkan kıskanç soyluların kralı barış yapmaya ikna etmesiyle başarısız oldu. Sonuç olarak Liparit Kral Bagrat'ın yeminli düşmanı haline geldi ve intikam için aktif olarak yabancı güçlerle iş birliği yaptı. 1039 yılında bir Bizans ordusuyla tahtı ele geçirmeye çalışan Kral Bagrat'ın üvey kardeşi Demetre'yi destekledi. Kraliyet ordularına karşı, özellikle de Bagrat'ın ezici bir yenilgiye uğradığı ve doğudaki mülklerinden çekilmek zorunda kaldığı Sasireti başta olmak üzere sayısız başarı elde etti. Sasireti Muharebesi, aynı zamanda Kral Bagrat tarafında savaşan Viking paralı askerlerinin katılımıyla da bilinir.

Bagrat, imparator IX. Konstantin'e başvurarak, Bizans aracılığı ile, Liparit'in krallığın yaklaşık yarısını (Kura Nehri'nin güneyinde) sadece Gürcistan kralına itaatkar bir tebaa olarak alması kararlaştırıldı. Böylece 1045-1048 döneminde Trialeti Dükü, Argveti, Aşağı ve Yukarı İberya hakimi, Gürcistan Prensi olarak anılan IV. Liparit, krallığın en güçlü kişisi oldu. Ali İbnü'l-Esîr onu "Abasgların (yani batı Gürcüleri) Kralı" olarak adlandırır, Bizans kaynakları tarafından "Liparites" olarak adlandırılan Liparit, aynı zamanda prestijli magistros (ve muhtemelen Kuropalatis) rütbesine sahip bir Bizans yanlısıydı.

Çöküşü[değiştir | kaynağı değiştir]

1048'de Liparit, Bizanslı bir magistros olarak, IX. Konstantin tarafından Anadolu'ya doğru ilerleyen Selçuklu Türklerine karşı savaşta yardım etmesi için çağrıldı. Eylül 1048'deki Pasinler Muharebesi'nde Liparit esir alındı ve tutsak olarak İsfahan'a gönderildi. İmparator, Selçuklu sultanı Tuğrul Bey'e serbest bırakılması için Georgios Drosos'un sefaretini hediyeler ve fidye ile gönderdi. Ancak padişah, bir daha Selçuklulara karşı savaşmamak şartıyla Liparit'i cömertçe serbest bıraktı ve fidyeyi geri verdi. Ali İbnü'l-Esîr'e göre, aracı Drosus değil, Kürt emiri Nasr ad-Daulah'dı, Ermeni vakanüvis Edessalı Mateos ise Liparit'in padişahın huzurunda güçlü bir "Zenci" askeri teke tek dövüşte yendikten sonra serbest bırakıldığını iddia ediyor.

Liparit'in yokluğunda Kral Bagrat üstünlük sağladı ve hatta Liparit'in karısını kaçırdı; ancak 1049 veya 1051'de özgürlüğüne kavuşan Liparit, krala karşı isyan etti ve kralı başkenti Kutaisi'den Abhazya'ya sürdü. Bagrat, annesiyle birlikte, kralın üç yıl boyunca sığındığı Konstantinopolis'e gitmeye zorlandı. Bu arada Liparit, Bagrat'ın oğlu Giorgi'yi kral olarak tahta çıkardı ve kendisini naip ilan etti. Bagrat'ın 1053'te dönüşünden sonra Liparit yeniden ona karşı savaştı. Sonunda, 1060 yılında, kendi adamları tarafından tutuklandı ve onu Anton ismiyle bir manastıra süren krala teslim oldu. Liparit bundan kısa bir süre sonra Konstantinopolis'te öldü ve Gürcistan'da Katshi Manastırı'na defnedildi.

Liparit'in oğulları İvane ve Niania Bizans hizmetine girdiler. Niania, Ani'de bir Bizans görevlisi olarak öldü, İvane ise Anadolu'da imparatorluk yönetiminde kısa bir maceralı kariyerin ardından Gürcü sarayı tarafından affedildi.

Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

2021'de TRT 1'de yayımlanmaya başlayan Alparslan: Büyük Selçuklu dizisinde Saner Pakoğlu tarafından canlandırılmıştır.

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir Bizanslı ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Hükümdar ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Gürcü siyasetçi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Bir Gürcü asker ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.