Erdek
İlçe
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Balıkesir
Coğrafi bölge	Marmara Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Abdullah Atakan Atasoy
• Belediye başkanı	Burhan Karışık (CHP)
Yüzölçümü
• Toplam	1007 km²
Rakım	180 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	32,963
• Kır	-
• Şehir	32.319
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	10550
İl alan kodu	0266
İl plaka kodu	10
Resmî site www.erdek.gov.tr

Erdek, Balıkesir ilinin kuzey uç bölgesinde bulunan ve Türkiye’nin önemli tatil bölgelerinden birisi olan ilçe. Marmara Bölgesi'nin, Marmara Denizi’ne doğru uzanan Kapıdağ Yarımadası’nda Erdek Körfezi'nde yer alır. Türkiye'nin ilk sayfiye yerlerinden birisidir. Türkiye'nin en önemli turizm merkezlerinden biridir. Erdek kış mevsimlerinde küçük bir ilçe nüfusuna sahip olmakla birlikte, yaz mevsimlerinde turizmin de etkisiyle nüfus bazı küçük illerin nüfusunu aşar. Tarihte çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmış olan ilçe, çeşitli açılardan Türkiye'nin önemli ilçelerinden biridir.

Eski adı Arktonnesos olan Kapıdağ yarımadasından oluşmaktadır. Kuzey ve batı çevresinde Marmara ilçesine bağlı Marmara Adaları bulunmaktadır. Ancak Paşalimanı Adası Erdek'e bağlıdır. Bölgede ılıman Marmara iklimi görülür.

Erdek, antik kentleri, Açık Hava Müzesi, temiz denizi ve kumsalı ile bir turizm merkezidir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı akademisyenler Erdek'i Hitit tabletlerinde geçen Artukka şehri ile eşleştirmiştir.^[1] Bu tahminin doğru olması halinde Erdek'in tarihte bilinen ilk adı Artukka'dır.

Erdek tarihte Artake adıyla tanınmaktadır. Bu isimlere bakarak ilçenin Sitler tarafından kurulduğu söylenebilir. Ancak Erdek tarihi milattan önce 5400'lü yıllara dayanır. Artake sitlerin efsanevi krallarından biridir.

Erdek'in önünde bulunan ve günümüzde Zeytinlik olarak bilinen ada Artake ismi ile tanınıyordu. Ayrıca karşısındaki tepe üzerindeki antik kente de bu isim verilmişti.

Artake sözcüğü MÖ 2000'lerde yaygın bir dil olan Luwi dilinden gelirse de anlamı bilinmiyor. Artake'nin ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu hakkında da bilgi yok. MÖ 8. yüzyılda Miletoslu göçmenler burasını ele geçirerek Hellenleştirmişlerdir.

Byzantionlu Stephanos,Timosthenes isimli bir İlk Çağ tarihi yazarının Artaka'nın Kyzikos'ta bir dağ ve önündeki adacığın ismi olduğunu yazdığını ileri sürmüştür. Plinius da bu adanın ismine Artacaeon olarak değinir. Bunların dışında Artake ile ilgili belirgin bir bilgi yoktur.

Miletos önderliğinde başlatılan Batı Anadolu ayaklanmasına katılan kentleri cezalandırmak için Perslerin gönderdiği donanma diğer kıyı kentleri gibi Artake'yi de talan etmiş,yakıp yıkmıştır. Buradan kaçan halk da günümüzdeki Erdek'in olduğu yere kaçarak oraya yerleşmişlerdir. Orta Çağ da Artake bir ara canlı bir kent konumuna geçmeye çalışmışsa da sonuçta her zaman yakınındaki Kyzikos'a bağımlı kalmıştır. Artake'den, geçirdiği yangın ve depremlerden dolayı günümüze hiçbir tarihi kalıntı ulaşamamıştır.

Tarih çağlarında Artake’den ilk söz eden Herodot olmuştur. Artake MÖ 7. yüzyılın başında Miletoslular tarafından kolonize edilmiş, MÖ 361 yılından önce bütün Kapıdağ ile birlikte Kyzikos’un egemenliğine girmiştir. Helenistik çağ boyunca sürekli olarak yükselip parlayan Kyzikos’un yanında gittikçe önemini yitiren Artake, Roma döneminde de bu sitenin bir dış mahallesi durumuna düşmüştür. Bizans çağıyla beraber limanları ihmal edilen ve depremlerle yıkılan binalarının taşları yağma edilen Kyzikos’un gerilemesiyle giderek gelişmeye başlamış ise de Kyzikos’un ününe yetişememiştir. Tarihçi Herodot iktisadi durumunu da ele alarak üzümünü, şarabını, zeytin ve zeytinyağını methetmiştir.

Artake 1339 yılında Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa tarafından fethedilip Türk egemenliğine geçmiştir.

Osmanlı döneminde ise Erdek'in en güzel en açık bir şekilde Evliya Çelebi'nin Seyahatname isimli eserinden öğreniyoruz. 1639 yılında Erdek'e iki kez gelen Evliya Çelebi Erdek'in tahtanı ve fevkanı iki katlı evlerinde, hanları hamamları, dört mihrap camilerinden 25.000 dönüm bağlarından misket üzümünden dokuz çeşit şarabından bahseder. Yine Evliya'nın ilginç bir anısında bugün Erdek limanında bulunan küçük Zeytinli Ada ile ilgilidir. Evliya Çelebi Zeytinli Adası ile ilgili şöyle bahsediyor:

Bu Erdek'in karşı garbında bir mil bait derya içere taam sofrası kadar bir yerde kaynar bir ılıca suyu vardır ki Adem içine girmeyi tahammul edemeyip deryaya karıştığı yerde gusul ederler. İki türlü hasai kudret bireşince gusul edenler hayati cavidani bulurcasına memnun ve sıhatül vücut olurlar.

satırları ile Zeytinli Ada'daki şifalı sulardan bahsedilir.

1891 yılı Osmanlı nüfus sayımına göre Erdek'te yaşayan kişi sayısı 33.007 kişidir. Bunların büyük çoğunluğu (%89) Rumlardan oluşmaktadır (29.165 kişi). Erdek'teki Türk nüfusu ise 3.070 kişidir (%9). Erdek merkez nüfusunun %91'i Hristiyanlardan oluşmaktaydı.

1807’de de Karesi Sancağına bağlanmıştır. 19. yüzyılın sonlarına kadar bu sancağa bağlı bir kaza olan Erdek (bu tarihlerde Bandırma, Erdek kazasına bağlı bir bucaktı), daha sonra 1930'lu yıllara kadar Bandırma'ya bağlı bir bucak haline geldi ve bu tarihte ayrı bir ilçe merkezi oldu. 1980'de 10.000 olan nüfus, 2000'de 20.000'e ulaşmıştır.

1924 Mübadelesiyle Rumların boşalttığı Erdek merkeze ve köylere Selânik'e bağlı Karacaova (Karacaabat) ve Kavala Pomakları Giritli ve Boşnak göçmenler yerleştirilmiştir.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Halkın çogunlugu mübâdele ile gelen Selanik ve Girit mübâdil göçmenlere dayanır.

Erdek merkezin nüfus yapısı; Yerli denilen Manavlar, Selanik-Karacaovalı Pomaklar, Boşnaklar, Giritliler, Tikveşli Pomaklar, Çerkezler, Romanlar, sonradan gelen Karadenizliler.

Ocaklar, Narlı, İlhanlar, Doğanlar, Turanlar Ormanlı köyleri geneli Karacaovalı Pomaktır. Ayrıca Narlı ve İlhanlar köylerine az sayıda Giritli muhacirler de yerleşmiştir.

Düzler, Yeniköy (Belkıs), Yukarı Yapıcı ve Ballı Pınar köyleri Kavala Pomaklarındandir.

İlçeye bağlı 28 mahalleden oluşmaktadır.

Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Erdek; Bandırma, Susurluk, Bursa, İstanbul ve Karacabey gibi yerleşimlerin gözde sayfiye mekanlarıdır. Yakınlardaki Kapıdağ'ın ormanlık iç bölgeleri de ilgi çekmekte ve doğa turizmi amacıyla kullanılmaktadır. Kapıdağ'da Selanik göçmeni muhacir Pomakların yaşadığı bakir köyler vardır. Cumhuriyet öncesinde Kapıdağ yöresi Anadolu'da Rum nüfusun en yoğun yaşadığı yerlerin başlıcalarındandır.

Kizikos antik kenti kalıntıları Bandırma Arkeoloji Müzesinde teşhir edilmektedir. Müzede, Kyzikos antik kendinden ve civardan elde edilen mezar stelleri sergilenmektedir.

Erdek'in 10–12 km dışında bulunan ve büyük medeniyetin yaşadığı Kizikos (Kyzikos) kentinde ilk yaşayanların Dolion’lar oldukları ve şehrin kurucusunun da Kral Kyzikos olduğu bilinmektedir. Kyzikos’dan geri kalan ve bilinen tarihi mimari zenginliklerini şöyle sıralayabiliriz; Hadrianus tapınağı, Kyzikos Amfitiyatrosu, Altıköşe kuleler, Bouleuterion, Bergama Kraliçesi Apoolonis’in adına oğulları tarafından yaptırılan tapınak, Kirazlı Yayla Manastırı.

İlçede 1990 yılından bu yana Erdek Belediyesince düzenlenen "Erdek Şenlikler" adı altında Kültür ve Sanat etkinlikleri yapılmaktadır.

1959 yılından bu yana Türkiye’de Turizm hareketlerinin öncülüğünü yapan Erdek, sahilleri ve kumsalı ile Türkiye'nin en güzel plajlarından birine sahiptir. 12 km. uzunluğundaki sahil şeridinde turistik otel, motel ve dinlenme tesisleri mevcuttur.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Turizm başta olmak üzere, İlçenin en önemli tarımsal faaliyeti zeytinciliktir. Bunun yanı sıra kırmızı soğan üretimi ve balıkçılık da bol miktarda yapılmaktadır.

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Yunanistan'dan 1924 Lozan Mübadelesi ile göçen Pomak köyleri mevcuttur. Kendi aralarında Pomakça konuşmaya devam ediyorlar. Sütlü börek, zelnuk böreği, urus i mesu (kapama), sini pidesi, şişerka, manca, tikvinik, pitilisa, langitka, kurmidni i banik gibi Pomak yemekleri özellikle köylerde hâlâ yapılır.

Giritlilerin de zeytin yağlı ve ot yemekleri meşhurdur. Giritli yaşlılar da kendi aralarında Girit Rumcasını konuşmaya devam ediyorlar.

Rumcadan kalan köy ve mevki isimleri hâlâ halk arasında kullanılmaktadır. Gonya (ocaklar), rutya (narlı), erek (ilhanlar), dragonda (doğanlar), fatya (turanlar) köyleri gibi... Katikirman, iskafiye, polakez, apostol, kastri, palata, gedeve mevkileri gibi...

İlçe ve köylerde halk Türkçeyi Rumeli aksanıyla konuşur. Beya, be, bre, mari, eey, len, üle.. gibi hitaplar konuşurken sıkça kullanılır.

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

19 tane okul bulunmaktadır ve bu okulların hepsi devlet okuludur.

Bu okullar:

• Erdek Atatürk İlkokulu
• Halitpaşa İlkokulu
• Erdek Halk Eğitim Merkezi
• Karşıyaka Çok Programlı Anadolu Lisesi
• Reşit Mazhar Ertüzün Anaokulu
• Muzaffer Gürer Ortaokulu
• İstiklal İlkokulu
• Erdek Anadolu Lisesi
• Ocaklar Ortaokulu
• Ocaklar İlkokulu
• Nerime Yüksel Ortaokulu
• Ahmet Vehbi Çıkrıkçıoğlu Anadolu İmam Hatip Lisesi
• 18 Eylül Ortaokulu
• Kapıdağ Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
• Karşıyaka Ortaokulu
• Karşıyaka İlkokulu
• Recep Ahmet Mercan Ortaokulu
• Çakıl İlkokulu
• Çayağzı İlkokulu
• Öğretmen Evi ve Akşam Sanat Okulu
• Kestanelik İlkokulu

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Tekirdağ'dan arabalı feribot seferleri ile Erdek Limanı'na her gün araç ve yolcu taşımacılığı yapılmaktadır.^[24] Erdek'ten sürekli Avşa, Marmara, Balıklı ve Ekinlik Adalarına arabalı feribot seferleri yapılmaktadır.^[25]

• Bandırma.. 22 km
• Gönen...... 55 km
• Susurluk... 62 km
• Balıkesir... 107 km
• Bursa........120 km
• Ayvalık.... 190 km
• Antalya.... 627 km

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Erdek Belediyesi 13 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Erdek Tatil Rehberi 3 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kapıdağ Yarımadası Erdek 28 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]