Hantıca

Hantıca
Hantıca
ханты ясанг
Ana dili olanlar	Rusya
Konuşan sayısı	12,000 (tarih gerekli)
Dil ailesi	Ural dilleri Fin-Ugor dilleri? Ugor Ob-Ugor Hantıca; ; ; ;
Yazı sistemi	Kiril
Dil kodları
ISO 639-1	yok
ISO 639-2	fiu
ISO 639-3	–

Hantıca ya da Hantı dili veya Ostyak dili, Rusya'nın Hanti-Mansi ve Yamalo-Nenets özerk bölgelerinde yaşayan ve Hantılar tarafından konuşulan bir Ural dildir. 1994 yılında Salminen ve Janhunen tarafından yapılan araştırmalara göre Rusya'da 12,000 adet Hantıy dili konuşan nüfus bulunmaktadır. Ural dillerinin Ugor koluna mensup Hantı dili, Mansi dili ile beraber Ob-Ugor dillerini oluşturmaktadır. Dil ayrıca Macarca ile akrabadır.

Lehçeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hantı dili genellikle Batı, Güney ve Kuzey olmak üzere 3 ana lehçe grubuna ayrılır. Batı grubu lehçeleri Salekhard, Ob, İrtiş lehçeleri olarak ayrılır. Doğu grubu lehçeleri ise Surgut ve Vah-Vasyugan lehçelerini barındırır. Bu lehçelerin arasında on üç adet daha alt lehçe bulunmaktadır. Her bir lehçenin arasında okunuş, biçim, sözcük dağarcığı farklılıkları bulunmakta olup, düşük oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterirler. Bu yüzden bu lehçelerin ayrı birer dil olabileceği de ortaya konmuştur. Glottolog Doğu ve Batı Hantıcayı "Hantı dilleri" grubunda sınıflandırmakta, Kuzey ve Güney Hantıcayı Batı koluna koymaktadır. Güney Hantıcanın tükenmiş olabileceği düşünülmektedir.^[1]^[2]^[3]

Dilbilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Adlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Adlara özgü ekler arasında ikilik eki [-ŋən], çoğul eki [-(ə)t], yönelme eki [-a], bulunma ve yardımcı ek [-nə] bulunmaktadır.

Örnekle:

xot "ev" (Macarca ház, Fince koti "ev")

xotŋəna "iki eve"

xotətnə "evlerde (Fince kotona "evde")

Tekil, ikilik ve çoğul iyelik ekleri; tekil, ikilik ve çoğul isimlere üç farklı şekilde eklenir. Buradan 3³ = 27 farklı form bulunur.

Örnekle:

məsem "benim ineğim"

məsemən "benim iki ineğim"

məsew "benim ineklerim"

məstatən "ineklerimden ikisi"

məsŋətuw "iki ineğimiz"

Adıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yalın haldeki adıllar aşağıdaki gibidir:

	Tekil	İkilik	Çoğul
1. kişi	ma	min	muŋ
2. kişi	naŋ	nən	naŋ
3. kişi	tuw	tən	təw

Ma'nın yazımı belirtme durumunda manət ve yönelme durumunda manəm şeklindedir.

Adıl ve sıfatların açıklaması aşağıdaki gibidir:

tamə "bu", tomə "o", sit "şuradaki": tam xot "bu ev".

Temel soru adılları aşağıdaki gibidir:

xoy "kim?", muy "ne?"

Sayılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Hantıy dili ve Macarca arasındaki sayı benzerlikleri aşağıdaki gibidir:

#	Hantıy	Macarca
1	yit, yiy	egy
2	katn, kat	kettő, két
3	xutəm	három
4	nyatə	négy
5	wet	öt
6	xut	hat
7	tapət	hét
8	nəvət	nyolc
9	yaryaŋ	kilenc
10	yaŋ	tíz
20	xus	húsz
30	xutəmyaŋ	harminc
100	sot	száz

Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]

Hantı yazı dili, Ekim Devrimi'nin ardından üretildi. Başta Latin alfabesiyle yazılan dil, 1937'deki düzenlemelerin ardından Kiril alfabesiyle yazılmaya başladı. Bu yeni sürüme /ŋ/) fonemini belirtmek üzere <ң> harfi eklendi. Her bir lehçe yazı dilinde baz alınmış olsa da, yazı dilinde, gazetelerde, televizyonlarda ve radyolarda Kazım lehçesi esas alınır.

Kiril (2000 sürümü)

А а	Ӓ ӓ	Ӑ ӑ	Б б	В в	Г г	Д д	Е е
Ё ё	Ә ә	Ӛ ӛ	Ж ж	З з	И и	Й й	К к
Қ қ	Л л	Ӆ ӆ	Ԓ ԓ	М м	Н н	Ң ң	Ӈ ӈ
О о	Ӧ ӧ	Ө ө	Ӫ ӫ	П п	Р р	С с	Т т
У у	Ӱ ӱ	Ў ў	Ф ф	Х х	Ҳ ҳ	Ц ц	Ч ч
Ҷ ҷ	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Є є
Є̈ є̈	Ю ю	Ю̆ ю̆	Я я	Я̆ я̆

Kiril (1958 sürümü)

А а	Ӓ ӓ	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё
Ә ә	Ӛ ӛ	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Ӄ ӄ
Л л	Л’ л’	М м	Н н	Ӈ ӈ	О о	Ӧ ӧ	Ө ө
Ӫ ӫ	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ӱ ӱ	Ф ф
Х х	Ц ц	Ч ч	Ч’ ч’	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы
Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Latin (1931-1937)

A a	B в	D d	E e	Ә ә	F f	H h	Һ һ
I i	J j	K k	L l	Ļ ļ	Ł ł	M m	N n
Ņ ņ	Ŋ ŋ	O o	P p	R r	S s	Ş ş	S̷ s̷
T t	U u	V v	Z z	Ƶ ƶ	Ƅ ƅ

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Hantıy dili27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Omniglot16 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Doğu Hantıy lehçeleri2 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ethnologue22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hantıy dili ve Hantılar25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hantıy Tarihi, nüfusu ve sosyoekonomisi
Hantıy kaynakça dizini

^ Gulya, János (1966). Eastern Ostyak chrestomathy. Indiana University Publications, Uralic and Altaic series. 51. s 5-6
^ Abondolo, Daniel (1998). "Khanty". Abondolo, Daniel (Ed.). The Uralic Languages.
^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020.

[1] Gulya, János (1966). Eastern Ostyak chrestomathy. Indiana University Publications, Uralic and Altaic series. 51. s 5-6

[2] Abondolo, Daniel (1998). "Khanty". Abondolo, Daniel (Ed.). The Uralic Languages.

[3] "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020.

[1]

[2]

[3]

g t d Rusya federal birimleri'ndeki resmî diller
Rusya Federasyonu resmî dili	Rusça
Rusya federal birimlerindeki resmî diller	Abazaca Adigece Ağulca Altayca Güney Altayca Avarca Azerice Başkurtça Buryatça Çeçence Çirmişce Dağlık Marice Ova Marice Çuvaşça Dargince Kabardeyce Hakasça İnguşça Kalmukça Karaçay-Balkarca Kırım Tatarcası Komice Kumukça Lakça Lezgice Mordvin dilleri Erzyanca Mokşanca Nogayca Osetçe Rutulca Sahurca Sibirya Yupikçesi Tabasaranca Tatarca Tatça Tuvaca Udmurtça Ukraynaca Yakutça
Resmî fonksyonu olan diller	Çukçice Dolganca Evence Evenkice Fince Hantıca Karelce Kazakça Komi-Permyakça Mansice Nenetsçe Selkupça Vepsçe Yukagirca Güney Yukagirce Kuzey Yukagirce
Alfabeler	Kiril¹ Kiril Braille Latin alfabesi² Moğol alfabesi²
¹ Rusya'da Kiril alfabesi resmi olarak desteklenmektedir. ² Kiril olmayan diğer alfabeler için ayrı federal yasalar gereklidir.

Hantıy dili nedir?, Hantıy dili anlamı nedir?, Hantıy dili ne demektir?