Ebû Abdirrahmân (Ebû Mesleme) Habîb b. Mesleme b. Mâlik el-Fihrî (Arapça: حبيب بن مسلمة الفهري; y. 617 - y. 662), Muaviye bin Ebu Süfyan yönetimindeki Erken Müslüman fetihleri sırasında bir Arap komutandı.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kökeni ve Ömer yönetiminde kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

y. 617'de Mekke'de doğdu, Habib, Kureyş kabilesinin (Muhammed'in bağlı olduğu kabile) Muharib ibn Fihr klanının bir üyesiydi.^[1][2] Doğu Akdeniz'in ve Yukarı Mezopotamya'nın Bizanslılara karşı Müslümanların fethinde seçkin bir şekilde savaştı.^[1] Yermük Muharebesi'nde süvari birliğine komuta etti ve Halife Ömer (h. 634-644) onu önce Humus valisi, sonra da Yukarı Mezopotamya valisi olarak atadı.^[2]

Bizanslılara karşı savaşlardaki sicili, habīb al-Rūm ("Bizanslıların Habib'i") lakabına yol açtı; bu, tam olarak tercüme edildiğinde oldukça ironik "Bizanslıların Sevgilisi" ile sonuçlanır.^[2] Halife Ömer'in ondan etkilendiği ve dilediğini alması için hazineyi (veya diğer rivayetlere göre cephaneliği) açtığı söylenir; Habib, hazineye dokunmadan yalnızca bir dizi silah aldı.^[2]

Osman yönetiminde kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Halife Osman (h. 644-656) Suriye valisi Muaviye bin Ebu Süfyan'a kendisini Bizans kontrolündeki Ermenistan'a bir sefere göndermesi talimatını verdi - ancak bazı kaynaklar Halifenin doğrudan Habib'i görevlendirdiğinde ısrar eder.^[2] Müslüman kaynaklar bu olayı Osman'ın 644'te tahta çıkışının hemen sonrasına, Bizans ve Ermeni kaynakları ise on yıl sonraya, 653/654'e yerleştirir. Sefer Araplar için büyük bir başarıydı: Habib'in güçleri Melitene'yi aldı ve Divin yakınlarında bir gece saldırısında Ermenistan'ın Bizans valisi Maurianos'u mağlup etti. Ermeni tarihçi Sebeos'a göre Araplar, bozguna uğrayan Bizans komutanını Kafkas İberyası'na ve hatta Karadeniz'e kadar takip ederek Trapezus ve Theodosiopolis'i aldılar.^[3][4]

O dönemde Divin ve Tiflis için akdettiği kapitülasyon antlaşmaları edebî kaynaklarda muhafaza edilmektedir.^[2] Bu sefer sırasında yanında kendisi kadar yiğit ve korkusuz olan eşlerinden Ümmü Abdullah bint Yezid el-Kelbiyye'yi getirdiği söylenir. Maurianos'un kampına yapılan gece saldırısından önce, karısına savaştan sonra kendisini nerede bulacağını sorduğu ve "ya Maurianos'un çadırında ya da cennette" diye yanıtladığı rivayet edilir. Habib, Bizans komutanının çadırına vardığında çoktan oradaydı.^[3][2]

İlk Fitne ve Muâviye yönetiminde kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Habib, kısa bir süre boyun eğdirilmiş Arminiya valisi olarak atandı, ancak daha sonra, Merdeiler ve Bizanslılara karşı savaştığı Kinnesrin merkezli, kuzey Suriye'de Bizans ile sınır bölgelerinin komutasını alması için geri çağrıldı.^[1][2][3]

Osman, Medine'deki evinde isyancılar tarafından kuşatıldığında Muâviye, Habib'i 4.000 Suriye askeriyle onu kurtarması için gönderdi, ancak öncüsü, Osman'ın öldürüldüğü haberi kendisine ulaştığında yalnızca kuzey Hicaz'daki Wadi al-Qura'ya ulaşmıştı.^[2][5][6] Tarihçi Wilferd Madelung, Osman'ın Müslümanlara karşı yardım talep ettiğine dair hikâyeleri daha sonraki bir icat olarak değerlendirir.^[6] Ardından çıkan iç savaşta Muâviye'ye sadık kaldı.^[1] Muâviye taraftarları ile Muhammed'in kuzeni ve damadı Ali'nin taraftarları arasındaki ilk çatışmaları takip eden ateşkes ve müzakereler sırasında Habib, Şürahbîl bin Sımt ve Ma'n ibn Yazid ibn al-Akhnas al-Sulami ile birlikte, Ali'ye elçi olarak gönderildi. Habib, Ali'den Osman'ın katillerinin teslim olmasını talep etti, ayrıca ondan halifelik görevinden istifa etmesini istedi ve haleflik meselesini bir konseye (şura) sunmasını istedi, Ali bunu küçümseyerek reddetti.^[7]

26-28 Temmuz tarihlerinde üç günlük Sıffin Muharebesi sırasında Habib, Suriye kuvvetlerinin sol kanadına komuta etti ve "Kur'an okuyucuları" tarafından takviye edilen Yemen kuvvetlerinin başında Abdullah bin Büdeyl ile karşılaştı. Büdeyl, Suriye liderini şahsen öldürmek amacıyla Muâviye'nin merkezdeki konumuna doğru ilerlediğinde ilk gün önemli bir rol oynadı. Habib karşı saldırıya geçti ve Ali'nin ordusunun tüm sağ kanadını bozguna uğrattı, Büdeyl'i ve Kuran okuyucularını çevreledi ve sırayla Ali'nin merkezine doğru ilerlemeye başladı. Ali'nin generallerinden biri olan Al-Ashtar, geri çekilen sağ kanadı toplamayı ve Büdeyl'i kurtarmayı başardı, ancak ikincisi tarafından Muâviye'nin konumuna yeni bir saldırı başarısız oldu ve öldürüldü.^[8] İbn Hallikân'a göre, Habib'in "Sıffin Muharebesi'ndeki göze çarpan hizmeti" onu Muaviye'nin gözde generallerinden biri yaptı.^[9] Muaviye halife olduktan sonra, Habib'i Ermenistan ve Adharbayjan valisi olarak atadı.^[2]

Ölümü ve Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoğu kaynak, ölümünü y. 662 elli yaşına gelmeden önce ya Şam'da ya da Ermenistan'da olduğunu belirtir. Ancak bir anlatım, onun 671'de hayatta olduğunu kaydediyor.^[1][2]

Sonraki nesiller arasındaki itibarı etkileyiciydi: uzun boylu ve başarılı bir komutan, ahlaki dürüstlüğüyle takdir edildi ve dua yoluyla mucizeler gerçekleştirmesiyle ünlendi. Bir rivayete göre Halife Muâviye, ölümünden sonra böyle bir kulu olduğu için Allah'a şükretti; Habib, kendisinden [Muaviye] hidayet edilmiş halifeler Ömer ve Ebû Bekir'in (h. 632-634) kurallarını izlemesini istemiş ve Muâviye buna uymuştu.^[2]

Bu ün, daha sonra Muhammed'in sahabeleri arasına yerleştirileceği iddialarına yol açtı. Bu iddialar, onun soyundan gelen sayısız kişi tarafından desteklendi, ancak aynı zamanda, Alioğulları ile meşruiyet tartışmalarında Muaviye için mümkün olduğu kadar çok Sahabe'nin biatını talep etmeye çalışan Emevî destekçileri tarafından desteklendi. Habib'in kendisi, Muhammed'le Medine'de tanıştığını ve onunla birlikte sefer yürüttüğünü iddia etse de, çoğu kaynak, Muhammed öldüğünde on iki yaşında olduğu, dolayısıyla peygamberin rejiminde hiçbir rolü olmadığı konusunda ısrar eder. Münferit kaynaklar, Muhammed öldüğünde onun sadece iki yaşında veya 22 yaşında olduğunu iddia ederek çok farklı açıklamalar veriyor; bazı kaynaklar onu hadis kaynağı olarak kabul ederken, bazıları da reddetmektedir.^[2]

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Habib'in, aralarında daha önce Muâviye ile evli olan Na'ila bint Umara al-Kalbiyya'nın da bulunduğu Beni Kelb kabilesinden üç karısı vardı.^[2] Oğullarından ikisi ondan sonra yaşadı. Bunlardan biri olan Mesleme, 717-718'deki İkinci Arap Konstantinopolis Kuşatması sırasında Şam'dan gelen birliğe komuta etti.^[2] Habib'in Şam'da Barada Nehri'ne bakan bir evi ve şehrin çevresinde, Havran'da bir konutu vardı.^[2] 9. yüzyıl bilgini Abu Zur'a al-Dimashqi, Habib'in soyundan gelenlerin Havran bölgesinde çok sayıda olduğunu bildirir.^[2]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Fück, J. W. (1971). "Ḥabīb b. Maslama". Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch.; Schacht, J. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. s. 12. OCLC 495469525. 
• Humphreys, R. Stephen (2006). Muʿawiya ibn Abi Sufyan: from Arabia to Empire. Oneworld Publications. ISBN 9781851684021. 
• Lecker, Michael (2016). "Ḥabīb b. Maslama al-Fihrī". Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Stewart, Devin J. (Ed.). Encyclopaedia of Islam, THREE (İngilizce). Brill Online. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_30144. ISSN 1873-9830. 
• Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2013). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (Almanca). Berlin ve Boston: De Gruyter. 
• Madelung, Wilferd (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-64696-3. 
• McGuckin de Slane, William, (Ed.) (1843). Ibn Khallikan's Biographical Dictionary, translated from the Arabic by Bn. William McGuckin de Slane, Vol. II. Paris: Oriental translation fund of Great Britain and Ireland.