Fareler ve İnsanlar

Fareler ve İnsanlar
Of Mice and Men
	1937 tarihli ilk baskının kapağı
Yazar	John Steinbeck
Dil	İngilizce
Tür	Novella
Yayım	1937
Yayımcı	Covici Friede

Fareler ve İnsanlar (İngilizce: Of Mice and Men), Nobel Edebiyat Ödülü sahibi yazar John Steinbeck tarafından yazılmış bir roman. İlk defa 1937 yılında yayınlanan eser, iki gezgin çiftlik işçisi olan George Milton ve Lennie Small'un büyük bunalım sırasında Kaliforniya'da yaşadıkları trajik olayları anlatır.

1920'lerde kendisi de evsiz gezici bir çiftlik işçisi olan Steinbeck'in kendi deneyimlerine dayanan novellasının başlığı, Robert Burns'ün To a Mouse (Bir Fareye) isimli şiirinden alınmıştır. Scots dilinde yazılan şiirin sıkça alıntılanan iki dizesi şöyledir: "The best laid schemes o' mice an' men/Gang aft agley (En iyi planları farelerin ve insanların/Sıkça ters gider").

ABD'de orta öğretimde okunması zorunlu kitaplardan biri olan Fareler ve İnsanlar, karakterlerinin saldırgan ve bayağı dili sebebiyle sıkça sansüre hedef olmuş, bu yüzden de American Library Association tarafından 21. yüzyılın en fazla sorgulanan kitapları arasında gösterilmiştir.

Konusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeki ve kinik bir adam olan George Milton ile ismiyle tezat oluşturacak şekilde iri ve çok güçlü ama akli dengesi bozuk olan Lennie Small, büyük bunalım sırasında çiftlikten çiftliğe dolaşarak iş arayan göçmen toprak işçilerinden ikisidir. Kaliforniya'daki Salinas Vadisi'nde, Soledad yakınlarında bir çiftlikte iş bulurlar ve para biriktirmek için çalışmaya başlarlar. Kendilerine ait bir parça toprak edinip oraya yerleşmeye dair ortak bir hayalleri vardır. Lennie bu hayali George'a defalarca anlattırır ve en çok da besleyip okşayabileceği yumuşak tavşanlarla ilgili kısmını sever. George da Lennie'nin bu takıntısını, onu korumak için, başını belaya sokarsa tavşanlara bakmasına izin vermeyeceğini söyleyerek kullanır. İkili, daha önce çalışmakta oldukları Weed'deki çiftlikten, Lennie'nin yumuşak şeylere dokunma takıntısıyla bir genç kadının elbisesini okşamasının tecavüz girişimi olarak görülmesi sebebiyle kaçmışlardır.

Yeni çiftlikte, ikilinin hayali gerçek olmaya daha da yaklaşır. Yaşlı ve bir elini çiftlikte kaybetmiş bir işçi olan Candy, ikiliyle parasını birleştirmeyi ve böylece ay sonunda hayallerindeki çiftliği satın almayı önerir. Ancak bu hayal, çiftlik sahibinin oğlu olan Curley'nin genç ve güzel karısının Lennie tarafından saçını okşamaya çalışırken yanlışlıkla öldürülmesiyle suya düşer. Curley hemen bir linç grubu oluşturur. Diğer işçiler gibi yalnızlık ve acı dolu bir hayat sürmeye mahkûm olduğunu anlayan George, arkadaşının, intikam peşindeki Curley tarafından vahşice öldürülmesini istemez. Lennie'yi onlardan önce bulur, hayallerindeki çiftliği anlatarak sakinleştirir ve kafasının arkasına dayadığı silahı ateşleyerek öldürür.

Karakterler[değiştir | kaynağı değiştir]

“	Ben kendim de bayağı uzun bir süre göçmen işçiydim. Öykünün geçtiği yerlerde çalıştım. Karakterler bir yere kadar, çeşitli insanların karışımıyla ortaya çıktı. Lennie ise gerçek biriydi. Şu anda Kaliforniya'daki bir akıl hastanesinde. Onunla haftalar boyunca yan yana çalıştım. Gerçek Lennie bir kızı değil, bir ustabaşını öldürdü. Kızgındı, çünkü patron arkadaşını işten çıkarmıştı, Lennie de dirgeni karnına saplayıverdi. Bunu arka arkaya defalarca yapışını izlediğimi anlatmaktan nefret ediyorum. Onu, çok geç olmadan durdurmayı başaramadık.	”
—John Steinbeck, The New York Times röportajı, 1937^[1]^[2]

George Milton: Lennie ile arkadaşlık eden zeki ve uyanık bir adam. Lennie'yi korur ve onunla birlikte daha iyi bir hayat sürmenin hayallerini kurar.
Lennie Small: George ile birlikte dolaşan, akli dengesi bozuk ama çok güçlü bir adam. George ile satın alacakları çiftlikte tavşan beslemeyi hayal eder. George'a her seferinde ne yapacaklarını anlatır ve George'dan hiç ayrılmak istemez.
Candy: Bir elini çiftlikte kaybeden ve çalışabileceği günlerin sonuna yaklaşan bir işçi. Lennie ve George'un çiftlik alma hayaline ortak olmak ister.
Candy'nin köpeği: Yaşlı ve sakat olduğu için Carlson tarafından vurularak öldürülür. Köpeğin öldürülüş biçimi, Lennie'nin sonu hakkında bir öngörüdür.
Curley: Patronun oğlu olan kavgacı bir genç adam. Yarı profesyonel boksördür. Karısını kıskanır ve korumaya çalışır, bu sebeple Lennie'den baştan beri hoşlanmaz.
Curley'nin karısı: Curley'nin, güvenmediği genç ve güzel karısıdır. Diğer karakterler ondan "Curley'nin karısı" şeklinde bahsettiği için, isimsiz bir karakterdir. Bu karakterin kendine has bir kişiliğe kavuşturulmamış olması, eserdeki varlık sebebinin de altını çizer: Steinbeck'e göre "o bir kişi değil bir semboldür. Lennie'nin gözünü boyamak – ve ona tehlike oluşturmak – dışında bir işlevi yoktur."^[2]
Slim: Ustabaşıdır. Curley'nin saygılı davrandığı tek karakterdir ve diğer tüm karakterlerden de saygı görür.
Crooks: Çiftlikteki tek siyahi işçidir. Candy gibi sakattır. Bir atın tekmelemesi sonucunda kambur kalan sırtı sebebiyle bu ismi (İngilizcede crook, kanca anlamındadır) almıştır. Diğer işçilerden ayrı bir yerde yaşar ve ayrımcılığa maruz kalır.
Carlson: Candy'nin köpeğini gözünü kırpmadan öldüren çiftlik işçisidir.
Whit: Çiftlikteki işçilerden biridir.
Patron: Curley'nin babası, çiftliğin sahibidir.
Clara teyze: Lennie'yi küçükken evlatlık almış birisidir. Lennie, onun ölümüyle ortada kalmıştır.

Temalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Steinbeck'in İnci isimli romanı gibi, Fareler ve İnsanlar da insan olmanın doğasını ve bireyin evrende kendini konumlandırma çabasını açıklamaya çalışır. Steinbeck bu yolla, birçok temaya değinir: hayaller, yalnızlık, zenginliğin zulmü getirmesi, güçsüzlük ve geleceğe güvenle bakamama ya da kadercilik.^[3]

Steinbeck kitap boyunca hayallere vurgu yapar. George bağımsızlığı, kendi kendinin patronu olmayı, bir çiftliğe sahip olup "birisi" olabilmeyi hayal eder. Lennie'nin hayali ise George ile birlikte kendi çiftliklerine taşınmak ve orada yumuşak şeylere dokunma saplantısını karşılayacak şeyler yapabilmektir. Candy, ölen köpeği ile kaybettiği sorumluluğa yeniden kavuşmak ve George'un yanında kendine yaşlılık günlerinde kalacak bir yer bulabilmek ister. Crooks özsaygısını tekrar kazanabileceği, kabul edilip güvende olabileceği bir yerde yaşamayı düşler. Curley'nin karısı ise, Curley ile evlenerek kaybettiği ünlü olma şansını tekrar yakalamak ve bir aktris olmak ister.

Yalnızlık birçok karakterin hayatında öne çıkan bir faktördür. Candy, köpeği öldürülünce yalnız kalır. Curley'nin karısı yalnızdır çünkü kocası umduğu gibi kendisine arkadaş olacak biri değildir. Yalnızlığını çiftlikteki diğer erkeklerle flört ederek gidermeye çalıştıkça Curley'nin kıskançlığı ve hırçınlığı artar. George ile Lennie'nin birlikteliği de yalnızlığın bir sonucudur. Crooks bu temayı eserde şu sözlerle vurgular: "Kimsesi yoksa adam delirir. Kim olduğu hiç fark etmez, yeter ki yanında olsun." Yazar bu temaya yapılan vurguyu, öyküyü "Soledad" şehrine yakın bir yerde kurgulayarak artırmıştır, çünkü şehrin adı İspanyolcada "yalnızlık, tek başınalık" anlamına gelir.^[3]

Yalnızlığı yok edecek bir arkadaşlık ihtiyacının yanı sıra Steinbeck, insanların çeşitli davranışları sebebiyle yalnızlığın nasıl çoğaldığını da vurgular. Örneğin Curley'nin kıskanç davranışları karısının daha da yalnız kalmasına sebep olur, çünkü çiftlikteki diğer erkekler ondan uzak durmayı tercih eder. Sürekli alay edilen Crooks, yatakhane yerine ahırda kalmaya zorlanınca yalnızlığı artar.

Steinbeck'in karakterleri, zihinsel, ekonomik ya da sosyal sebeplerden dolayı genelde güçsüzdür. Tüm karakterlere göre en yüksek fiziksel güce sahip olan Lennie'nin, çiftlik işçileri arasında etrafındaki kişilerden saygı görmesi beklenir. Ancak zihinsel yetersizliği, fiziksel gücünün önüne geçerek Lennie'yi de güçsüz kılar. Büyük Bunalım'dan etkilenmiş bir toplumun fertleri olan diğer karakterler ise ekonomik sebeplerle güçsüzdür. George, Lennie ve Candy bir çiftlik satın almak isterler ancak, yeterli paraları olmadığı için bunu başaracak güçte değildirler.

Yazılışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Fareler ve İnsanlar Steinbeck'in roman-oyun olarak adlandırılabilecek türdeki ilk denemesiydi. İkişer bölümden oluşan üç perdeyi içeren eser, hem bir novella hem de bir tiyatro oyunu olarak yazıldı. Yazar, tiyatroda aynen oynanabilecek bir roman, ya da roman gibi okunabilecek bir oyun yazmaya çalışmıştı.^[4]

Steinbeck bu kitabı, Gazap Üzümleri ile bir arada, Monte Sereno, Kaliforniya'da yazdı. Yazar eserin ilk başlığını Something That Happened olarak belirlemişti, ancak Robert Burns'ün To a Mouse şiirini okuduktan sonra bu başlığı değiştirdi.^[4] Bu şiirde anlatıcı, tarlasını çapalarken bir farenin yuvasını bozduğu için duyduğu üzüntüyü anlatır.

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yazarın o zamana kadarki tüm eserlerinden çok daha fazla olumlu tepki alan Fareler ve İnsanlar, henüz yayınlanmadan Book of the Month Club seçkisinde yer aldı. Maxine Garrard (Enquirer-Sun),^[5] Christopher Morley ve Harry Thornton Moore (New Republic).^[6] gibi önemli eleştirmenler eserden övgüyle bahsetti. New York Times eleştirmeni Ralph Thompson eseri "bütün o melodramıyla, muhteşem bir küçük kitap" sözleriyle tanımladı.^[7]^[8]

Eser ABD'de birçok halk kütüphanesinde yasaklandı ve okulların müfredatından çıkarıldı. Bu sansürün çeşitli sebepleri arasında, ötanaziyi desteklediği iddiası, işveren aleyhinde olması, küfürler ve ırkçı ifadeler içermesi ve genel olarak karakterler tarafından bayağı ve saldırgan bir dilin kullanılması vardı.^[9] Bu yasakların ve kısıtlamaların birçoğu daha sonra kaldırıldı. Eser halen ABD, Avustralya, İngiltere, Yeni Zelanda ve Kanada'daki ortaöğretim okullarında, okunması zorunlu kitaplardan biridir. Sıklıkla sansüre hedef olan eser, American Library Association'ın 21. yüzyılın en fazla sorgulanan kitapları listesinde yer almaktadır.^[10]

Ayrıca eser, Millî Eğitim Bakanlığı'nın liselerde okutulması için tavsiye edilen 100 temel eserden biri olmasına karşın, 3 Aralık 2012'de İzmir İl Millî Eğitim Müdürlüğü Kitap İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu tarafından sakıncalı bulunmuştur.^[10]

Uyarlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinema[değiştir | kaynağı değiştir]

Fareler ve İnsanlar, ilk defa, yayınlandıktan iki sene sonra 1939'da olmak üzere defalarca sinemaya uyarlandı. Lewis Milestone tarafından yönetilen uyarlamada Lon Chaney Jr. Lennie, Burgess Meredith ise George rolündeydi.^[11] Film, en iyi film de dahil olmak üzere dört dalda Oscar adayı oldu.^[11] 1981'de eser, televizyon filmi olarak uyarlandı. Randy Quaid'in Lennie, Robert Blake'in George ve Ted Neeley'nin Curley rollerini oynadığı filmi Reza Badiyi yönetti.^[12]

Eserin en son film uyarlaması, 1992 yılında Gary Sinise tarafından yönetildi. Sinise'in George'u oynadığı filmde Lennie rolünü John Malkovich canlandırdı. Sinise bu film ile Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye'ye aday gösterildi.^[13] Filmde her iki aktör de, 1980'de Steppenwolf Theatre Company yapımı sahne uyarlamasında oynadıkları rolleri tekrarlamış oldular.^[14]

Fareler ve İnsanlar ABD sineması dışında iki kez daha sinemaya uyarlanmıştır. Bunlardan ilki 1962 yapımı Türk filmi İkimize Bir Dünya'dır. Yönetmenliğini Nevzat Pesen'in yaptığı bu siyah beyaz filmin uyarlama senaryosunu Orhan Elmas yazmış, başlıca rollerinde Orhan Günşiray, Çolpan İlhan, Kadir Savun, Renan Fosforoğlu ve Hüseyin Baradan oynamıştı.^[15]

Diğer uyarlama ise İran sinemasından 1972 yılında geldi. Yine siyah beyaz olan Topoli adlı bu filmin senaristi ve yönetmeni Reza Mirlohi'ydi.^[16]

Tiyatro[değiştir | kaynağı değiştir]

Roman-oyun türünün bir denemesi olarak yazılan eser, birçok defa sahnelendi. İlk prodüksiyonun yapımcısı Sam H. Harris, yönetmeni ise George S. Kaufman'dı. Oyunun ilk gösterimi, [[23 Kasım 1937'de Broadway'deki Music Box Theatre'da yapıldı.^[17] Wallace Ford'un George, Broderick Crawford'ın Lennie rolünde olduğu oyun 207 defa sahnelendi.^[17] Bu yapıma, 1938'de New York Drama Critics' Circle tarafından "en iyi oyun" ödülü verildi.^[18] Oyun 1939'da Los Angeles'a taşındı. Wallace Ford rolünü korurken, Lon Chaney, Jr. Lennie rolünü oynamaya başladı. Aktör, oyundaki performansı sayesinde, 1939'daki film uyarlamasında da aynı rolle yer aldı.

Oyunun yeniden yapımı, 1974 yılında Broadway'deki Brooks Atkinson Theatre tarafından gerçekleştirildi. Kevin Conway'in George'u, James Earl Jones'un Lennie'yi canlandırdığı oyunda, Pamela Blair de Curley'nin Karısı rolüyle yer aldı.^[19] Ayrıca, Carlisle Floyd 1970'te Fareler ve İnsanlar'ı aynı isimle operaya uyarladı.

Türkçede "Fareler ve İnsanlar"[değiştir | kaynağı değiştir]

John Steinbeck'in 1937'de yazdığı Of Mice and Men, 1945 yılından başlayarak birçok kereler Türkçeye aktarılmıştı. Roman ilk kez 1945 yılında Farelere ve İnsanlara Dair adıyla Millî Eğitim Basımevi tarafından "Dünya Edebiyatı Serisi" dahilinde basılmıştı. Necmi Sarıoğlu'nun çevirisiyle çıkan bu kitap 1959 yılında 2. Baskısını yaptı (Bu kez kitabın kapağında Maarif Basımevi yazıyordu). 1993 yılına kadar birkaç baskı daha yaptı.

Bundan sonra kitap birçok yayınevi tarafından Fareler ve İnsanlar adıyla basıldı. Sadece Yankı Yayınları 1967 yılında Türkçe ad olarak Fareler ve İnsanlar Üzerine'yi kullanmıştı. Kitabın en fazla sayıda baskısı ise Varlık Yayınları tarafından yapılmıştır. 1951'den başlayarak 1995'e kadar 11 baskı yapmıştır.

Aşağıda Of Mice and Men'in Türkçe baskılarının bir listesi bulunmaktadır:

Kütüphaneler için evrensel kodu: PS 3537.T3234

Farelere ve İnsanlara Dair 1945 Millî Eğitim Basımevi, 1959 2. Baskısında Maarif Basımevi Dünya Edebiyatı Serisi Çeviri: Necmi Sarıoğlu 1959, 1989 ve 1993'te yeni baskılar
Fareler ve İnsanlar 1951, Varlık Yayınları. Çeviri: Muzaffer Reşit 1953 (2. Baskı), 1955 (3. Baskı), 1958 (4. Basım), 1959 (5. Baskı), 1962 (6. Baskı), 1965, 1967, 1972, 1982, 1995 1982'den sonraki baskılarda çevirmen: Yaşar Nabi Nayır olarak yazılmıştır.
Fareler ve İnsanlar Üzerine 1967, Yankı Yayınları
Fareler ve İnsanlar 1970, Altın Kitaplar Çeviri: Özay Süsoy 1972, 1974, 1981
Fareler ve İnsanlar 1981, Oda Yayınları 1996
Fareler ve İnsanlar 1983, Milliyet Yayınları. Çeviri: Yavuz Akçay
Fareler ve İnsanlar 1993, Cem Yayınları
Fareler ve İnsanlar 1995, Görsel Yayınlar
Fareler ve İnsanlar 1995, Güneş Yayınları
Fareler ve İnsanlar 1996, Kibele Yayınları
Fareler ve İnsanlar 1998, Kültür Yayınları
Fareler ve İnsanlar 2002, Kum Saati Yayınları
Fareler ve İnsanlar 2003, Baran Yayıncılık
Fareler ve İnsanlar 2005, Remzi Kitabevi Çeviri: Leyla Özcengiz 2007
Fareler ve İnsanlar Öz Yayınları
Fareler ve İnsanlar İlya Yayınları
Fareler ve İnsanlar Müjde Yayınevi
Fareler ve İnsanlar Bilgi Yayınevi
Fareler ve İnsanlar İnkılap Kitabevi
Fareler ve İnsanlar Remzi Yayınevi
Fareler ve İnsanlar Sel Yayıncılık

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Mice, Men, and Mr. Steinbeck, The New York Times, 5 Aralık 1937, s. 7
^ ^a ^b Parini, Jay (27 Eylül 1992), FILM; Of Bindlestiffs, Bad Times, Mice and Men, The New York Times, erişim tarihi: 17 Haziran 2008
^ ^a ^b Kirk, Susan Van (2001). Tracy Barr, Greg Tubach, (Ed.). Cliff Notes: On Steinbeck's Of Mice and men. New York: Wiley Publishing. ISBN 0-7645-8676-9.
^ ^a ^b Dr. Susan Shillinglaw (18 Ocak 2004). "John Steinbeck, American Writer". The Martha Heasley Cox Center for Steinbeck Studies. 19 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2006.
^ ""John Steinbeck - The Contemporary Reviews"". 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2009.
^ ""John Steinbeck and His Novels - an appreciation by Harry Thornton Moore"". 10 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2009.
^ McElrath, Joseph R. (1996). John Steinbeck: The Contemporary Reviews. Cambridge University Press. ss. 71-94. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ CliffNotes: Of Mice and Men : About the Author. Wiley Publishing, Inc. 2000-2007. ss. 71-94. 14 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ "Banned and/or Challenged Books from the Radcliffe Publishing Course Top 100 Novels of the 20th Century". American Library Association. 2007. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ ^a ^b "American Library Association list of the Most Challenged Books of 21st Century". American Library Association. 2007. 21 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ ^a ^b "Of Mice and Men (1939)". Internet Movie Database Inc. 1990-2007. 28 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ "Of Mice and Men (1981)". Internet Movie Database Inc. 1990-2007. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ "Of Mice and Men (1992)". Internet Movie Database Inc. 1990-2007. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ "Of Mice and Men (1992)". Rotten Tomatoes / IGN Entertainment, Inc. 1998-2007. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2009.
^ ^a ^b "Internet Broadway Database: Of Mice and Men". The League of American Theatres and Producers. 2 Ocak 2007. 1 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ "National Steinbeck Center: About John Steinbeck : Facts, Awards, & Honors". National Steinbeck Center. 18 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.
^ "Internet Broadway Database: Of Mice and Men (1974)". The League of American Theatres and Producers. 2 Ocak 2007. 1 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[1] Mice, Men, and Mr. Steinbeck, The New York Times, 5 Aralık 1937, s. 7

[nyt-parini-2] Parini, Jay (27 Eylül 1992), FILM; Of Bindlestiffs, Bad Times, Mice and Men, The New York Times, erişim tarihi: 17 Haziran 2008

[cliffnotebook-3] Kirk, Susan Van (2001). Tracy Barr, Greg Tubach, (Ed.). Cliff Notes: On Steinbeck's Of Mice and men. New York: Wiley Publishing. ISBN 0-7645-8676-9.

[Shillinglaw-4] Dr. Susan Shillinglaw (18 Ocak 2004). "John Steinbeck, American Writer". The Martha Heasley Cox Center for Steinbeck Studies. 19 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2006.

[5] ""John Steinbeck - The Contemporary Reviews"". 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2009.

[6] ""John Steinbeck and His Novels - an appreciation by Harry Thornton Moore"". 10 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2009.

[ContemporaryReviews-7] McElrath, Joseph R. (1996). John Steinbeck: The Contemporary Reviews. Cambridge University Press. ss. 71-94. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[8] CliffNotes: Of Mice and Men : About the Author. Wiley Publishing, Inc. 2000-2007. ss. 71-94. 14 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[9] "Banned and/or Challenged Books from the Radcliffe Publishing Course Top 100 Novels of the 20th Century". American Library Association. 2007. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[ChallengedBooks-10] "American Library Association list of the Most Challenged Books of 21st Century". American Library Association. 2007. 21 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[Mice1939-11] "Of Mice and Men (1939)". Internet Movie Database Inc. 1990-2007. 28 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[Mice1981-12] "Of Mice and Men (1981)". Internet Movie Database Inc. 1990-2007. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[Mice1992-13] "Of Mice and Men (1992)". Internet Movie Database Inc. 1990-2007. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[RottenTomatoes-14] "Of Mice and Men (1992)". Rotten Tomatoes / IGN Entertainment, Inc. 1998-2007. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[15] "Arşivlenmiş kopya". 9 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2009.

[16] "Arşivlenmiş kopya". 17 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2009.

[IBDB-17] "Internet Broadway Database: Of Mice and Men". The League of American Theatres and Producers. 2 Ocak 2007. 1 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[SteinbeckOrg-18] "National Steinbeck Center: About John Steinbeck : Facts, Awards, & Honors". National Steinbeck Center. 18 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[IBDB1974-19] "Internet Broadway Database: Of Mice and Men (1974)". The League of American Theatres and Producers. 2 Ocak 2007. 1 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

g t d John Steinbeck'in eserleri
Roman	Altın Kupa · Bilinmeyen Bir Tanrıya · Yukarı Mahalle (Kenar Mahalle) · Bitmeyen Kavga · Fareler ve İnsanlar · Gazap Üzümleri · Ay Battı · Sardalye Sokağı · İnci · Aşk Otobüsü · Alev · Cennetin Doğusu · Tatlı Perşembe · Pippin 4'ün Kısa Süren Saltanatı · Mutsuzluğumuzun Kışı (Acı Hayat) · The Acts of King Arthur and His Noble Knights
Düzyazı	The Log from the Sea of Cortez · Bombs Away: The Story of a Bomber Team · A Russian Journal · Bir Savaş Vardı · Travels with Charley · Journal of a Novel: The East of Eden Letters · Amerika ve Amerikalılar
Öykü	"Kasımpatları" · "The White Quail" · "Flight" · "The Snake" · "Breakfast" · "The Raid" · "The Harness" · "The Vigilante" · "Johnny Bear" · "Al Midilli" · "The Murder" · "Saint Katy the Virgin"
Derleme	Cennet Çayırları · Uzun Vadi

Fareler ve İnsanlar nedir?, Fareler ve İnsanlar anlamı nedir?, Fareler ve İnsanlar ne demektir?