Colin Chapman (19 Mayıs 1928^[1] - 16 Aralık 1982), otomotiv endüstrisinde etkili bir İngiliz tasarımcıdır. Mucit ve Lotus arabalarının kurucusudur.

Üniversite yıllarını University College London'da (UCL) yapısal mühendislik okuyarak geçirmiştir. Üniversiteden sonra hava filosuna katılıp pilot olmuştur. Chapman, 1948'de lisans derecesi almadan UCL'den ayrılmıştır. 1949'da son matematik makalesini verip^[2] bir yıl sonra derecesini almıştır. 1948'de Kraliyet Hava Kuvvetleri'ne kısa bir süre katılmıştır. Hava kuvvetlerinde kalıcı bir mevki teklif edilmiştir. Ancak bunu sivil hayatına hızlı geri dönmek için geri çevirmiştir. Birkaç başarısız denemeden sonra Chapman, yapı mühendisliği becerilerini kullanarak binalar için uygun yapısal malzeme olan alüminyum satmaya çalışan British Aluminium'a katılmıştır.

1952'de otomobil şirketi olan Lotus'u kurmuştur. Chapman başlangıçta boş zamanlarında Lotus'u yönetmiştir. Lotus ve Chapman bir grup otomotiv meraklısı tarafından desteklenmiştir. O zamanın en son havacılık mühendisliği tekniklerine hakimdir. Bu bilgisi, onun büyük otomotiv teknik ilerlemelerine ulaşabilmesi için hayati öneme sahip olacaktır. "Güç eklemek sizi düzlüklerde daha hızlı yapar ancak ağırlık çıkarmak sizi her yerde daha hızlı yapar"^[1] demesiyle ünlüdür. Tasarım felsefesi, beygir gücünü ve yay oranlarını yükseltmek yerine; hafif ve sağlam yol tutuşlu araçlara odaklanmaktır.

Onun yönetiminde, takım olarak yarışlara katılım sağlanmıştır. Lotus 1962 ve 1978 yılları arasında ABD'de yedi Formula 1 Kurucular Şampiyonluğu,^[3] altı Sürücü Şampiyonluğu ve İndianapolis 500 yarışı kazanmıştır. Lotus, nispeten uygun fiyatlı ve son teknoloji spor otomobillerin on binlercesini üretmiştir. Lotus, 1970'lerde endüstriyel düşüşünden sonra hala iş başında olan İngiliz spor otomobil üreticisinden biri olup üretimine devam etmektedir.

Chapman 16 Aralık 1982'de 54 yaşında kalp krizi geçirip ölmüştür.

Kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]

1948'de Chapman, modifiye edilmiş bir Austin 7 olan MK1 ile özel olarak bölgesel yarış etkinliklerine girmiştir. Neden "Lotus" adını seçtiğinini sebebini kimse bilmemektedir. Ancak bir birkaç teori "Lotus Blossom" olarak adlandırdığı kız arkadaşı (daha sonra karısı) Hazel’in adıdır. Kazandığı para ödülü ile Lotus MK2'yi geliştirmiştir. Lotus 6 üzerinden devam eden başarısı ile arabaların kitlerini satmaya başlamıştır. 1956'da 100'den fazla satılmıştır. 1957'de, işlerin gerçekten iyi gitmiştir. Caterham otomobillerinin bir versiyonunu üretmiştir. Caterham 7 ve 90'dan fazla farklı Lotus 7 klon, halka çeşitli üreticiler tarafından sunulan benzerleri ve çeşitleri bulunmaktadır. 1950'lerde Chapman, Formula 1'e gelene kadar motor yarışı formülleri boyunca ilerlemiştir. Bir dizi yarış arabası tasarladı ve üretmiştir. Bazen çok başarılı ve çok arananlar gibi sınırlı üretim sürdürme noktasına gelmiştir.

Mühendislik çalışmalarının yanı sıra, 1956'da Vanwall F1 car'da pilotluk yapmıştır. Ancak bir takım arkadaşına çarpmıştır. Yarış pilotu olarak kariyerini sonlandırmıştır. Bu onu teknik tarafa odaklandırmıştır. John Cooper ile birlikte, önde gelen motor sporculuğu yarışlarında devrim yaratmışlardır. Küçük ve hafif orta motorlu araçları güç açısından çok şey vermiştir. Ancak üstün yol tutuşu, rakip arabalarının genellikle ön motorlu Ferrari'leri ve Maserati’leri yendiği anlamına gelmektedir. Efsanevi yarış pilotu Jim Clark direksiyona geçmiştir. Lotus Takımı istedikleri zaman kazanabileceklerini görmüştür. Clark'ın efsanevi Lotus 25'i sürmesiyle, Lotus takımı ilk kez F1 Dünya Şampiyonası'nı 1963'te kazanmıştır. 1965'te Indianapolis 500'de Lotus 38 kullanan Clark'tır. Jim Clark 1968'de Hockenheimring'de formula 2 aracıyla yarışırken kaza nedeniyle ölmüştür. Kaza arka lastik arızası nedeniyle meydana geldiği düşünülmüştür. Ancak kesin nedeni hiç bilinmemektedir. Clark ve Chapman çok yakın arkadaşlardı ve Clark'ın ölümü Chapman'ı harap etmiştir.^[4]

Bu trajediden bağımsız olarak Jochen Rindt'i, Lotus 72'den şikayet etmesine rağmen Monza'daki 1970 İtalya Grand Prix'sinde sürmeye zorlamıştır. Araba arızası nedeniyle Rindt, 5 Eylül 1970'te bariyerlere çarparak ölmüştür. İtalyan mahkemesi daha sonra kazanın aracın sağ ön fren milinin arızalanmasıyla olduğunu ve Chapman'ın kasıtsız adam öldürmekten suçlandığını tespit etmiştir.

Yıllar boyunca Lotus çalışanı olan efsaneler arasında yer alan Cosworth'un kurucuları Mike Costin ve Keith Duckworth da vardır. Graham Hill, Lotus'ta pilot kazanma aracı ve tamirci olarak çalışmıştır.Babası başarılı bir memur olan Chapman, aynı zamanda otomobil yarışlarına büyük reklam sponsorluğu getiren bir iş adamıdır. Formula 1'i zengin beylerin eğlencesinden multi milyon poundluk yüksek teknoloji girişimine çeviren süreci başlatmıştır. 1966'da Ford Motor’u Cosworth'un efsanevi DFV yarış motoru geliştirmesine sponsor olmaya ikna eden Chapman'dır.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölmeden bir gece önce Chapman, uzun zamandır arkadaşı ve Lotus müşterisi olan tanınmış caz tromboncusu Chris Barber ve grubunun bir gösterisini izlemiştir. 16 Aralık 1982'de Lotus takımı, aktif süspansiyonlu ilk Formula 1 aracını test etmiştir. Chapman aynı gün Norwich'teki evinde kalp krizi geçirdi ve 54 yaşında ölmüştür.

Yenilikler ve miras[değiştir | kaynağı değiştir]

Chapman'ın fikirlerinin çoğu bugün Formula 1 ve diğer üst düzey motor sporlarında (IndyCars) görülmektedir. Arka süspansiyonlarında desteklerin kullanılmasına öncülük etmiştir. Bugün bile, bir aracın arkasında kullanılan dikmeler Chapman dikmeleri olarak bilinmektedir. Ön için hemen hemen aynı süspansiyon dikmeleri MacPherson dikmeleri olarak bilinmektedir. Bir sonraki büyük yeniliğiyse otomobil şasisi için monokok (tek kabuklu) şasinin (yani, o zamana kadar ayrı bileşenler olan hem gövdenin hem de çerçevenin yerini aldı) kullanımını benimsemektir. Ortaya çıkan gövde hem daha hafif, daha güçlüve sert hem de bir çarpışma durumunda sürücüyü daha iyi koruması sağlamaktadır. Bu özelliği ilk taşıyan araç 1922 yılında Lancia Lambda olmuştur. Lotus, 1958'de Lotus Elite ile bu teknolojiyi erken benimsemiştir. Otomobilin modifiye tek kabuklu gövdesi fiberglastan yapılmıştır. Aynı zamanda kompozitlerden yapılmış ilk üretim otomobillerinden biridir.1962'de bu yeniliği devrim niteliğindeki Lotus 25 Formula 1 otomobiliyle yarış arabalarına genişletmiştir. Amerikalı Formula 1 pilotu Dan Gurney, Zandvoort'taki Hollanda Grand Prix'sinde Lotus 25'i ilk gördüğünde, gelişmiş tasarımdan o kadar etkilenmişitr.^[5] Chapman'ı 1962 Indianapolis 500'e davet edilmiştir.^[6] Gurney, Indy'deki ilk çıkışını John Crosthwaite (daha önce Chapman için çalışmış) tarafından tasarlanan ve Amerikalı hot-rodder Mickey Thompson tarafından inşa edilen uzay çerçeveli arka motorlu bir arabanın direksiyonunda yapmıştır.^[7][8]

Yarıştan sonra Chapman, Ford Motor’a 4.2 litrelik bir V-8 Ford motoru kullanan  alüminyum tek kabuklu Indianapolis yarışı için otomobil hazırlamayı teklif etmiştir. Ford bu teklifi kabul etmiştir. Lotus 29, 1963'te Indianapolis'te giriş yapmıştır. Yarış pilotu Jim Clark ikinci olmuştur. Bu yaratıcı tasarım, onlarca yıldır yarış arabalarındaki standart tasarım formülünü alt üst etmiştir. Tüp çerçeve şasisinin yerini oldukça hızlı bir şekilde almıştır. Malzeme alüminyumdan karbon fibere dönüşmüş olsa da, bugün üst düzey yarış arabaları üretmek için standart bir teknik olmaya devam etmektedir.

Jim Hall'dan ilham alan Chapman, aerodinamiği Formula 1 otomobil tasarımının ilk sırasına sokmaya yardımcı olanlardan biridir. Lotus, 1968'in başlarında  Tazmanya Formula 1 yarışında kanatların eklenmesiyle pozitif aerodinamik sürtünme kuvveti kavramını kullanmıştır. Ancak Ferrari ve Brabham, 1968 Belçika Grand Prix'sinde Formula yarışında bunları kullanan ilk kişilerdir. 1968 ve 1969'daki ilk çabalar, 'temiz havada' (yani, aracın geçişi tarafından rahatsız edilmeyecek hava) çalışmak için aracın 0.91 m ya da daha yükseğe monte edilmiştir. Bununla birlikte, düşük tasarımlı kanatlar ve gerilimler düzenli olarak başarısız olmuştur. Uluslararası Otomobil Federasyonu kanat montaj donanımının doğrudan yaylı şasiye takılmasını gerektirmeye zorlamıştır. Chapman ayrıca, ön alanı azaltmak (aerodinamik sürtünmeyi azaltmak) ve ağırlık dağılımını merkezileştirmek için radyatörlerin aracın önünden yanlara doğru hareket etmesini sağladı. Bu kavramlar bugün neredeyse tüm yüksek performanslı yarış arabalarının özellikleri olmaya devam etmektedir.

Chapman ayrıca yarışın işinde bir yenilikçi olmuştur. Formula 1’deki ilk katılımcılar arasındadır. Otomotiv dışı ürünler için yuvarlanan reklam panolarına dönüştüren ilk katılımcılar arasındaydır. Başlangıçta sigara markaları Gold Leaf ve en ünlüsü John Player ile iş yapmıştır. Tony Rudd ve Peter Wright ile birlikte çalışan Chapman, venturi kullanılarak aracın altında kısmi bir vakumun oluşturulduğu ve viraj alırken güvenli bir şekilde yola doğru tutan emme (aşağı kuvvet) ürettiği ilk Formula 1 kullanımına öncülük etmiştir. Modern Formula 1 otomobilleri, yaklaşık 160 km/s hıza ulaştıklarında teorik olarak bir tavana sürülebilecekleri kadar aşağı kuvvet (şimdi kanatların yanı sıra tepsi altı ve difüzyonun şekli ve radyatör kanalı ile birlikte oluşturulan zemin etkisi) üretmektedir. Başlangıçta, bu teknik, düşük basınç alanını izole etmek için zemine temas eden sürgülü "etekler" i kullanmaktadır. Chapman'ın bir sonraki gelişimi, tüm aşağı kuvvetleri zemin efektleri ile üreten, kanatları ve yüksek hızda getirdikleri sürtünmeyi ortadan kaldıran bir otomobildir. Bu çabanın doruk noktası olan Lotus 79, 1978 şampiyonasına hükmetmiştir. Bununla birlikte, etekler sonunda yasaklandı, çünkü etek, örneğin bir kaldırımın üzerinden geçmekten zarar görebilir ve aşağı kuvvet kaybolacak ve araba daha sonra dengesiz hale gelmektedir. Uluslararası Otomobil Federasyonu, Formula 1’deki zemin etkilerini ortadan kaldırmak için 1983'ten sonra düz tabanlı otomobiller (venturisi ortadan kaldırarak) ve 1981'den itibaren otomobillerin minimum sürüş yüksekliğini yükselterek hamle yapmıştır. Otomobil tasarımcıları, bu aşağı kuvvetin çoğunu, kapsamlı rüzgar tüneli testlerinin yardımıyla başka yollarla geri almayı başarmışlardır. Son büyük teknik yeniliklerinden biri ise 1981'de Lotus 88 olan çift şasili Formula 1 otomobilidir. O dönemin zemin etkilerinin en verimli şekilde çalışması için, aerodinamik yüzeylerin tam olarak yerleştirilmesi gerekmektedir. Bu da şasinin çok sert bir şekilde yaylanmasına neden olmuştur. Ancak, bu sürücü için çok cezalandırıcıydı çünkü sürücünün çabuk yorulmasına neden olmuştur. Bunu aşmak için Chapman iki şasili bir araba tasarlayıp piyasaya çıkarmıştır. Bir şasi (sürücünün oturacağı yer) yumuşak bir şekilde yaylanmıştır. Diğer şasi (eteklerin ve benzerlerinin bulunduğu yer) sert bir şekilde yaylanmıştır. Araba birkaç incelemeden geçmesine rağmen, diğer takımlar tarafından protesto edildi ve asla yarışmasına izin verilmemiştir.

Bu durum Chapman'ın Formula 1’e olan ilgisini azalttı ama sonunda devam etmiştir. Lotus takımı, 1987'de Lotus 99T ile ilk kez piyasaya sürülen aktif süspansiyonlu ilk Formula 1 otomobilini test etmiştir.

DeLorean skandalı[değiştir | kaynağı değiştir]

Chapman, 1978'den ölümüne kadar, Kuzey İrlanda'da Birleşik Krallık hükûmeti tarafından finanse edilen bir fabrikada üretimi yapılacak paslanmaz çelik spor otomobilin geliştirilmesinde Amerikalı iş adamı John DeLorean ile birlikte yer almıştır. Orijinal konsept tasarımı orta motorlu bir spor otomobil içindir. Ancak orijinal Wankel motor haklarını güvence altına almakta zorluk çekmiştir. Tasarım komplikasyonları arka motor montaj tasarımına yol açmıştır.^[9]

19 Ekim 1982'de John DeLorean, Los Angeles'taki bir otele düzenlenen ve gizli FBI ajanları tarafından 100 kilogram kokain kaçakçılığı operasyonunu finanse etmeyi kabul ettiği videoya alınan bir operasyonun ardından ABD Hükûmeti tarafından kokain kaçakçılığıyla suçlanmıştır. DeLorean Motor daha sonra çöktü ve yöneticiler İngiliz vergi mükelleflerinin 10.000.000 £ parasının kaybolduğunu keşfetmişlerdir.^[10]

Formula 1 Dünya Şampiyonası sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]