Burnley
Burnley
Ülke	Birleşik Krallık
Kurucu Ülke	İngiltere
Bölge	Kuzey Batı İngiltere
Kontluk	Lancashire
Metropoliten-Olmayan Bölge	Burnley (borough)
Yüzölçümü
• Toplam	15,82 km²
Nüfus  (2001)
• Toplam	73,021
• Yoğunluk	4,313/km²
Zaman dilimi	UTC±00.00 (BAS)
• Yaz (YSU)	UTC+01.00 (BAYS)
Alan kodu	01282

Burnley, Birleşik Krallık'ta İngiltere'nin Kuzey Batı bölgesinde birinci seviyede yerel idare olan Lancashire Kontluğu ve ikinci seviyede yerel idare olan Burnley (borough) sınırları içinde bulunan yerleşim merkezidir. Burnley Lancashire Kontluğu'na bağlı ikinci seviyede "metropolitan olmayan bölge" statülü yerel idare Burnley (borough)'un merkez şehridir.^[1]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley kenti ismi "Brun Lea" "Brun Irmağı kenarındaki mera"'dan türetilmiştir. Bu kentin ismi değişik zamanlarda bu isim değişik şekillerde yazılmıştır: 1241 - Bronley; 1251 - Brunley ve 1294 - Brummleye.

Kentin etrafında bulunan kırlarda taş devrinden kalma aygıtlar, çekiç vurucular; sivri ve kesici aletler ve baltalar bulunmuştur. Ayrıca bu dönemden kalma sınırları dikili menhir taşları ile belirtilmiş "taştan daireler" ve tepe koruma mevkileri de bulunmaktadır. Günümüzde tepe zirvelerini bağlayan patikalar hâlinde bulunan (Modern-day Back Lane, Sump Hall Lane ve Noggarth Road) Romalıların Britanya'yı işgalinden önceki Britanyalıların (özellikle Brigates kabilesinin) kullandığı "Ridgeway (Zirveler Yolu)" adlı yolun güzergahında idiler. Brunley'de hiçbir antik Romalı yerleşkesinin arkeolojik izi bulunmamaktadır. Ama günümüzdeki kent merkezinden Ribchester'e bağlayan bir Romalı yolu geçtiği kabul edilmektedir. Romalıların Britanya'dan ayrıldıktan sonra kent ve bölgesi "Northhumbria" krallığı bölgesi içine girmiştir. 7. yy. başlarında Angluslar tarafından yerleşilen bir küçük çiftlik köyü olmuştur. 11. yy. Norman işgalinden çok sonraya kadar bu yerleşke hakkında elde bir belge bulunmamaktadır. Eldeki ilk yazılı belge 1124'te yerleşkede bulunan kilisenin Pontefract Manastırı keşişlerine bağlandığını bildirmektedir. 1290'da hazırlanan bir belge ise bu çiftlik yerleşkesinde bir su değirmeni kurulduğuna işaret etmektedir. 1294'te yerleşkede bir pazar kurulması için ve 1296'da bir ham kumaş temizleme tesisi kurulması için yazılı beratlar verilmiştir. Bu sırada yerleşke "Clithroe Malikanesi"ne bağlı alan ve içinde 50 kadar hane aile bulunan bir yerleşke olmuştu. Bu dönemden kentte sadece 1250'de dikilen çarşı için bir taştan istavroz "Market Cross" kalmıştır. Bu günümüzde Burnley College ekinin bahçesinde bulunmaktadır.

Bundan sonraki üç yüzyıl içinde Burnley nüfusu 1550'de 1200 kişiye kadar büyümüştür. Şehrin merkezi semt kilisesi olan St Peter Kilisesi etrafında bulunan (günümüzde "Top o'th' Town (Kasabanın Başı)" adı verilen) semtte idi. Sonra kentin zenginleri kent merkezinde (Gawthorpe Hall ve Towneley Hall adlı) büyük binalar yaptırdılar. 1542'de St Peters Kilisesi yeniden yapıldı. 1529'da Burnley Grammar School adlı bir okul açıldı. Böylece Burnley İngiltere'de küçük bir pazar şehri olarak gelişti. 17. yüzyılda yünlü tekstil dokumacılık atölyeleri kurulduğu bilinmektedir. Kentin merkezi yine de St Peters Kilisesi etrafı idi. 18. yüzyılı sonunda şehrin açık hava pazarı ve hali günümüzdeki Manchester Road mevkiine taşınmasına kadar bu mevkii merkez niteliğini korudu.

18. yüzyılın ortalarında itibaren yün dokumacılık pamuklu dokumacılığa dönüştü. Şehrin ilk dokuma fabrikaları su ile işleyen değirmenlerde iplik bükümü yapımı içindi ve Brun Nehri ile Calder Nehri'nin birleşme mevkilerinde nehir kenarlarında kurulmuştu. Şehre ilk paralı şose yol Blackburn ile Colne kentlerini bağlayan yol olup Burnley bu yol üzerinde bir mola menzili olmuştu. 19. yüzyılın başında Burnley bir yaylı araba yolları merkezi oldu ve kentten Blackburn, Skipton ve Manchester'a düzenli yaylı araba seferleri yapılmaya başlandı. 18. yüzyılda kömür madenciliği birden gelişti. 1800 yılında sadece kentin merkezinde bir düzineden çok sayıda derin kömür madeni ocağı bulunmakta idi. 1796'da "Leeds ve Liverpool Kanalı" açılıp Burnley'in bu kanal üzerinde bir menzil olması ve nakliyatın birden çok ucuzlaması şehirdeki sanayileri hızla geliştirip nüfusunu birden yükseltti. Kentte 12 kadar yeni dokuma fabrikası kuruldu; yeni demirhaneler ve dökme demirden yapılı eşyalar yapımı fabrikaları kuruldu. Elde edilen demirden yapı elemanları yapımı; metalden tekstil makineleri yapımı için kullanılmaya başlandı. Burnley dünyada başta gelen metalden tekstil dokuma makineleri tasarım ve yapım merkezi hâline geçti.

1824'te yerel bir bankanın iflas etmesi Burnley'e büyük zarar verdi. Kentin en büyük tekstil ve tekstil makineleri fabrikaları kapandı. O sırada yazın çok kurak geçmesi ile Burnley bir işsizlik, açlık ve sefalet merkezi hâline geldi.

1830'da kent kendini topladı ve istimin kullanılması ile kentte makine dokumacılığı gelişti. 1830'da kentin dokuma fabrikalarında 30'dan çok sayıda istim makinesi bulunmakta idi.

1840'lı yıllarda İrlanda'da ortaya çıkan Büyük Kıtlık kente çok sayıda İrlandalı ıssız ve işçi göçmenin gelmesine neden oldu.

1848'de Burnley'e ilk demiryolu açıldı. Bu, İngiltere'nin hızla gelişmekte olan demiryolları şebekesine bağlanma için "Lancashire Railways Co." şirketinin kenti Acrington kentine bağlayan bir demiryolu hattını açması ile oldu. Böylece Burnley İngiltere'nin her yanına erişebilen ucuz ve düzenli nakliyat sistemine bağlanmış oldu. Bu kentin ekonomisine yeni bir kamçı şekline geçti. Kentin nüfusu 1851'de 21.000'i aşmıştı. Fakat 1861-1865'te Amerikan İç Savaşı'nde kuzeyin güney limanlarını blokaj etmesi dokuma sanayiinin ana ham maddesi olan pamuğun Amerika'dan gelmesini önledi ve bu kenti tekrar bir buhrana soktu. Ama bundan sonra dokumacılık hemen kendini topladı. 1866'da Burnley dünyada en yüksek pamuklu bez imalat merkezi hâline geldi. Burnley'de bulunan pamuklu dokuma tezgâhı sayısı dünyada en yüksek sayıda oldu.

Burnley yerel idaresi kentin su, gaz ve elektrik ihtiyaçlarını karşılayan yerel idarelerin başına geçti. 1891'de kente ilk defa kömür yakarak elektrik üreten elektrik santralı yapılıp hizmete açıldı.

20. yüzyılın başında Burnley'in tekstil sanayileri üretim zirvelerine yetişmişlerdi. 1910'da şehirde 99.000'den çok sayıda makineli pamuk dokuma tezgâhı bulunmakta idi ve bu 1911'de zirve sayısı olan 100.000 üzerine geçti.

Fakat I. Dünya Savaşı Burnley'in gelişmesinde bir sınır oldu ve bu savaştan sonra Burnley'in sanayi bazı, istidamı ve nüfusu devamlı düşüş Burnley İngiltere'nin işsizlik merkezlerinden başta gelenlerden oldu. Kentin nüfusu 1911'de 106,022 iken 1939'da 85.400 kişiye düştü. II. Dünya Savaşı'nda Alman bombardıman uçaklarının menzil sınırı hemen dışında olduğu için İngiltere'nin diğer nüfusu yoğun kentlerine nazaran fazla bombardıman zayiatı görmedi. Şehirde elektrik harp malzemeleri yapan fabrikalar kuruldu.

Bu savaştan sonra Burnley'in sanayi bazında bulunan tekstil, tekstil makineleri ve kömür üretim alanları büyük buhranlar geçirdi. Bu üretim alanlarına ucuz işçi bulmak için çok sayıda Pakistan ve Hindistan'dan gelen işçi Burnley'e yerleşti. Örneğin 2009'da Burnley'de 10 tane camii ve mescid bulunmaktadır. Kent, yakında bulunan Oldham ve Rochdale'e birlikte ayrı ırkların birbirinden ayrı yaşadığı yerleşkelerin başında gelmeye başladı. 1992 yazında şehrin yerel kamu sektörü tarafından yaptırılan ve kiraya verilen sosyal ikametgâh alanları içinde olen Stoops ve Higher Clough semtlerinde ırkçılık bazlı karışıklıklar çıktı. Haziran 2001'de İngiltere'nin birçok yerinde ortaya çıkan karışıklıklar sırasında Burnley'de beyaz ırktan olan fakir işçi sınıfı mensupları ile Müslüman Pakistan asıllı fakir halk mensupları arasında çıkan ırksal nedenlere bağlı karışıklıklar tüm Britanya'da önemli haberlerden biri oldu.

Coğrafi konumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley Lancashire Kontluğu doğusunda "Calder Nehri" ve "Brun Nehri"'nin birleştiği noktada kurulmuştur. Manchester'ın 34 km kuzeyinde ve Preston'un 25 km doğusunda yer alır. Burnley'e komşu olan kent ve kasabalar şunlardır:

Clitheroe Pendle Tepesi Nelson g t d   Padiham Güney Pennine Tepeleri    Burnley     Accrington Rossendale Vadisi Todmorden

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley Borough Konseyi tarafından Burnley kenti yerleşkesinde "semt/köy (civil parish)" kurulmamıştır. Bu yerleşke nüfusu (2001 nüfus sayımına göre) 73.500 kişidir. Bu yerleşkeyi de merkez olarak ihtiva eden Burnley (borough) nüfusu (yine 2001 nüfus sayımına göre) 89.542 kişi idi.

Ekonomi ve sanayi[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley kentinin geleneksel istihdam bazı olan kömür madenciliği ve tekstil sektörleri epeyce zamandır kaybolmaya başlamıştır. Şubat 1981'de son derin kömür madeni olan, Hapton Valley Kömür Ocağı ve 1982'de son istimle çalışan dokuma fabrikası, Queen Street Dokuma Fabrikası, kapanmışlardır. Son yirmi yılda da Burnley'de çok önemli sanayi fabrikaları olan Prestige Temmuz 1997'de ve Michelin Nisan 1982'de, faaliyetlerini durdurmuşlardır. Ocak 2010'da evden katalog mal satın alma sektöründe GUS plc adı ile 30 yıldır önde giden ve Littlewoods, Additions Direct, Very, Empire Stores ve Marshall Ward adlı kataloglar dağıtan "Shop Direct" şirketi Burnley'de bulunan telefonla sipariş alma merkezini kapatmıştır. Kentte günümüzde en büyük istihdam sektörleri yerel idare, eğitim ve sağlık sektörü (%31,2) ve sınai imalat sektörü (%21,2) olmaktadır. Ama son yıllarda kamu Muhafazakâr-Liberal koalisyon hükûmeti kamu sektörü harcamalarında büyük kesintiler yapıp bu sektörlerde istihdama da balta vurmuştur.

Burnley'de son yıllarda yeni sanayi merkezleri kurulmuştur: : Heasandford, Rossendale Road ve Healeywood küçük sanayi merkezleri; Network 65, Shuttleworth Mead, Smallshaw & Chestnut, Elm Street ve Gannow İş İdare Parkları ve Burnham Gate Ticaret Merkezi. Kentte bulunan sanayi imalat şirketleri çok spesialize olan sektörlerdedir: Gardner Aerospace, Safran Aırcelle, GE'nin bir parçası olan Unison Engine Components (havacılık), AMS Neve (pro audio) ve TRW Automotive ile Futaba-Tenneco UK (otomotiv parçalar)

Kentin ana çarşı merkezi "St James Stret" sokaği ve ona açılan "Charter Walk" alışveriş merkezidir. Burada İngiltere'nin en önemli mağazaları olan Marks and Spencer, W H Smith, Next, Miss Selfridge, River Island, HMV, Topshop, Dorothy Perkins, Evans, Ernest Jones, Argos, Clarks, Wilkinson, Supercuts, Scotts, İnternacionale vb. ve özel bağımsız dükkânlar bulunmaktadır. Yerel idare tarafından işletilen ve haftanın altı günü açılan büyük bir geleneksel bir açık hava pazarı ve hali de vardır. Kentin dışında 4 nispeten büyük perakende ticaret merkezi bulunmaktadır. Bu perakende ticaret merkezlerinde Currys, Argos Extra, T.K. Maxx, Staples, Halfords ve PC World mağazaları ve Homebase DİY süpedükkanlı veve Sainsbury, Tesco Extra, Asda, Iceland, Netto, Farmfoods ve Aldı adlı süpermarketler bulunmaktadır. Kentin bazı ikincil çarşı merkezlerine Farmfoods, Iceland, Tesco Express ve Co-op süperstore dükkânları vardır. 2011 başında merkezde "The Oval" adı verilen ikinci bir kapalı alışveriş merkezi yapılmaya başlanmıştır. Diğer taraftan kentin ortasında bulunan "Charter Walk" Alışveriş Merkezi'nde büyük dükkân olan Woolworth kapanmış olup günümüzde bu merkezde en önemli dükkân hayır için parasız olarak toplanan ikinci elden giyecek ve ev eşyalarını hemen hemen hiç pahasına "satan" "YMCA Hayır Dükkanı" olmuştur. Bu merkez iflas eden sahipleri dolayısıyla birkaç defa el değiştirmiştir ve günümüzde (2013'te) geleceği ne olacağı çok şüphelidir.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Karayolu[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley M65 no'lu otoyolunun 8, 10 ve 11 numaralı kavşaklarına bağlıdır; Bu otoyolu Accrington, Blackburn ve (M6 no'lu otoyoluna kavşağı bulunan) Preston'a doğru batıya yöneliktir ve Nelson ve Çolne'a kuzeybatıya yönelir. Burnley kenti merkezinden A646 ana karayolu geçip bu yol Accrington'da A679 anakarayoluna; Clitheroe'da A671 anayoluna ve A682 anakarayoluna bağlanır. Bu A644 yolu doğuya Rawtenstall'a ve kuzeydoğuya Nelson'a ve Kuzey Yorkshire Dales alanlarına gider. Kentin batı kıyısından Manchester'a giden M63 otoyolu ile M62 otoyolunu birbirine bağlayan A56 çifte anayolu bulunur.

Demiryolu[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley'e demiryolu hizmetleri "Northern Rail" özel şirketi tarafından sağlanır. Kentt dört tren garı bulunur: Burnley Manchester Road, Burnley Central, Burnley Barracks ve Rose Grove. (Hapton adını taşıyan beşinci bir tren istasyonu batıda kent sınırları dışında bulunmakta ve bu nedenle Burnley (borough) sınırı içindedir. Burnley Manchester Road istasyonundan batıda (İngiltere-İskoçya ana batı sahil demiryolu üzerinde bulunan) Preston istasyonuna her saatte bir yarı-hızlı bir ekspres tren seferi vardır. Bu istasyondan ayrıca batıya Blackpool North istasyonuna ve doğuya Leeds ile York'a tren seferleri vardır. Burnley Central ve Burnley Barracks istasyonlarından her saatte bir her istasyona uğrayan yavaş tren seferleri batıda doğru preston ve Blackpool North istasyonlarına ve doğu yönünde Nelson ve Çolne istasyonlarına da yapılmaktadır.

Zaman zaman günümüzde kapatılmış olan "Todmorden curve" adı verilen bir bağlayan kısımın tekrar açılması ve böylece Burnley'den Manchester Victoria'ya 45 dakika çeken yeni bir tren seferi konulması istenmektedir.

Otobüs[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley'de ana otobüs hizmeti sağlayan özel otobüs şirketi şu anda "Transdev Burnley & Pendle" şirketidir; ama "Tyer Bus" şirketi bazı kent hatlarını işletmektedir.

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Burnley

Burnley kenti panoraması. Üst solda Pendle Tepesi; üst orta arka planda "Yorkshire Dales"; solda Burnley kent merkezi; tam ortada "Turf Moor Stadı"; sağda Brunshaw ve civarı ve Pike Hill Tepesi

• 
  Burnley mahkemeler
• 
  Burnley - Leeds-Liverpool Kanalı üzerinde rıhtımlı bir depo
• 
  Burnley - eski Queen Street pamuklu fabrikası günümüzde tekstil müzesi
• 
  Burnley - Eski dokumacılar alanı ve Leeds-Liverpool Kanalı
• 
  Burnley - kent içinden geçen Brun Suyu
• 
  Burnley - kent merkezi St James Sokağında bir pub
• 
  Burnley - hal
• 
  Burnley - otobüs istasyonu
• 
  Burnley tren viadüktü

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Burnley (borough)
• Lancashire

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Burnley ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Curlie'de Burnley (DMOZ tabanlı) (İngilizce)

• Vikigezgin'de Burnley] ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

  (İngilizce)