Bruce Lee 李小龍
Doğum	Lee Jun-fan (李振藩; pinyin: Lǐ Zhènfān) 27 Kasım 1940(1940-11-27) San Francisco, Kaliforniya, ABD
Ölüm	20 Temmuz 1973 (32 yaşında) Hong Kong
Meslek	Dövüşçü, Oyuncu
Etkin yıllar	1941–1973
Boy	1,72 m (5 ft 8 in)
Evlilik	Linda Lee Cadwell (e. 1964; ö. 1973)
Çocuk(lar)	Brandon Lee Shannon Lee
Ödüller	Ömür Boyu Başarı Dalında Hong Kong Film Ödülü Hong Kong Film Ödülleri Yüzyılın Yıldızı Ödülü
Resmî site	Bruce Lee Kuruluşu
İmza

Bruce Lee (Çince: 李小龍; d. Lee Jun-fan, Çince: 李振藩; 27 Kasım 1940 – 20 Temmuz 1973) Hong Konglu ve Amerikalı bir dövüş sanatçısı, dövüş sanatları eğitmeni, oyuncu, yönetmen, senarist, yapımcı ve filozoftu.^[1] Modern karma dövüş sanatlarının (MMA) yolunu açmakla tanınan, farklı dövüş disiplinlerinden gelen hibrit bir dövüş sanatları felsefesi olan Jeet Kune Do'nun kurucusuydu. Lee; eleştirmenler, medya ve diğer dövüş sanatçıları tarafından tüm zamanların en etkili dövüş sanatçısı ve Doğu ile Batı arasındaki uçurumu kapatan, 20. yüzyılın pop kültürü ikonu olarak kabul edilir. Hong Kong aksiyon sinemasını tanıtmasıyla ve Asyalıların Amerikan filmlerinde sunulma şeklini değiştirmesine yardımcı olmasıyla tanınır.^[2]

Lee, Hong Kong merkezli bir Kanton opera yıldızı olan Grace Ho ve Lee Hoi-chuen'in oğluydu. 1940 yılında San Francisco'da ailesi, babasının yurtdışındaki konser turnesi için şehri ziyaret ederken doğdu. Aile birkaç ay sonra Hong Kong'a döndü. Babası tarafından bir çocuk oyuncu olarak Hong Kong film endüstrisine tanıtıldı. Ancak bunlar dövüş sanatı filmleri değildi. İlk dövüş sanatları deneyimi arasında Wing Chun (Yip Man'den eğitim aldı), tai chi, boks (Hong Kong boks turnuvasını kazandı) ve görünüşe göre sık sık sokak dövüşleri (mahalle ve çatı kavgaları) vardı. 1959'da, doğumundan dolayı ABD vatandaşlığına sahip olan Lee, Seattle'a taşınabildi. 1961'de Washington Üniversitesi'ne kaydoldu.^[3] Oyunculuk kariyerine çok hevesli olsa da dövüş sanatları öğreterek para kazanmayı düşünmeye başladığı bu süre zarfında Amerika Birleşik Devletleri'ndeydi. Seattle'da evinin dışında işletilen ilk dövüş sanatları okulunu açtı. Daha sonra Oakland'da ikinci bir okul kurduktan sonra, bir keresinde Kaliforniya'daki 1964 Long Beach Uluslararası Karate Şampiyonasında gösteriler ve konuşmalar yaparak büyük ilgi gördü. Daha sonra öğretmenlik yapmak için Los Angeles'a taşındı. Öğrencilerine Chuck Norris, Sharon Tate ve Kareem Abdul-Jabbar da dahildi. 1970'lerde, Lee'nin Hong Kong ve Hollywood yapımı filmleri, Hong Kong dövüş sanatları filmlerini yeni bir popülerlik ve beğeni düzeyine yükseltti, Batı'nın Çin dövüş sanatlarına olan ilgisini artırdı. Filmlerinin yönetimi ve tonu, dünya çapında dövüş sanatları ve dövüş sanatları filmlerini çarpıcı biçimde etkiledi ve değiştirdi.

1970'lerin başındaki beş uzun metrajlı Hong Kong dövüş sanatları filmindeki rolleriyle tanınır. Bunlar; Lo Wei'nin Büyük Patron (1971) ve Öfkenin Yumruğu (1972) filmleri, Golden Harvest'in Lee tarafından yazılan ve yönetilen Ejderin Dönüşü (1972) filmi ve Warner Bros.'un Ejder Kalesi (1973) ile Ölüm Oyunu (1978) filmleridir. Lee, filmlerinde Çin milliyetçiliğini betimlemesi ve Asyalı Amerikalılar arasında Asya klişelerine meydan okuduğu için başta Çinliler olmak üzere tüm dünyada tanınan ikonik bir figür haline geldi.^[4] Başlangıçta Wing Chun, tai chi, boks ve sokak dövüşü öğrendikten sonra, bunları çeşitli kaynaklardan gelen diğer etkilerle birleştirip Jeet Kune Do (Yargılayan Yumruğun Yolu) adını verdiği kişisel dövüş sanatları felsefesinin ruhuna dönüştürdü.

Lee 20 Temmuz 1973'te 32 yaşında hayatını kaybetti. Ölümünden bu yana Lee; judo, karate, karma dövüş sanatları ve boks gibi modern dövüş sporlarının yanı sıra film, televizyon, çizgi roman, animasyon ve video oyunları da dahil olmak üzere modern popüler kültür üzerinde önemli bir etkiye sahip olmaya devam etti. Time dergisi, Lee'yi 20. yüzyılın en önemli 100 insanından biri olarak gösterdi.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

San Francisco'da doğan Lee'nin gerçek adı Lee Jun-Fan'dır. İsmini doğumunda hazır bulunan doktor vermiştir. Annesinin Alman ve İngiliz kökenli olduğu düşünülmektedir.^[5][6] Babası ve annesi, Çin operasında oyuncuydu. Lee doğduğunda, bir turne için Birleşik Devletlerde bulunuyorlardı. Ailesi, Kung Fu öğrenmesini istedi. 6 yaşındayken bile ilerideki, hırçın ve sert karakterini belli ediyordu. Lee, Kung Fu tekniklerini bilinçsiz bir şekilde öğrenmeye başladıktan sonra, 1954'te ünlü Kung Fu Ustası Yip Man'ın öğrencisi olarak Wing Chun sistemini çalışmaya karar verdi. Bunun diğer bir nedeni ise bir sokak kavgasında küçük düşme korkusunu yenebilmekti. İlerleyen zamanlarda da Wing Chun sistemine boks çalışmalarını da eklemeye başladı. Dansa büyük bir ilgi duymaktaydı. Henüz 14 yaşındayken dans etmenin çok eğlenceli olduğunu keşfetmişti, zaten bunun içinde yetenekliydi. Dans etmek isteyenleri geri çevirmezdi. Dans dengesi ve ayak hareketlerinin çoğu onun daha sonra dövüş stilinde etken olmuştur. En sevdiği dans olan "Cha Cha" dansında Hong Kong'da şampiyon bile seçilmişti.

Sık sık karıştığı sokak kavgalarından dolayı 19 yaşındayken kötü şöhret edinince, 1959'da ailesi onu doğduğu Amerika Birleşik Devletleri'ne kendi arkadaşlarının yanına göndermiştir. Seattle'de otururken bir restoranın çatı katında garsonluk yaptığı sürece kalmasına izin verildi. Liseyi bitirip üniversiteye geçti. Washington Üniversitesinde Felsefe Bölümüne girdi ve geceleri restoranda çalışmaya devam etti. Bir yandan okula devam ederken, bir yandan da Amerikalılara Çin Kültürü'nün zenginliğini anlatmak için, o güne kadar Çinlilerden başkasına öğretilmesi yasak olan olan Kung Fu dersleri vermeye başlamıştı. Bu amaçla kendi adını taşıyan Jun Fan Kung Fu adında bir okul açmıştı. Bu spor okulu 1963 yılına kadar açık kalmış, yine aynı yıl Amerikalı Linda Emery ile evlenmiştir. Lee, daha sonra Oakland'da ikinci okulunu açtı. Burada geniş bir kitleye, Amerikalılara yabancı olan bu sanatın ne kadar geniş içerikli ve derin felsefeye sahip olduğunu ispatladı.

Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bruce Lee, Ed Parkers'la 1964 yılında ilk uluslararası çıkışını yaptı. Sonrasında Green Hornet adlı dizide oynamaya başladı. Bruce, bunun kendisi için bir çıkış olacağını düşünürken; dizi, bir sezon sonra yayından kaldırıldı. Daha sonra James Garner'in oynadığı "Marlowe" adlı filmde küçük bir rol kaptı ve birkaç bölümünde göründü. Sakatlansa da vazgeçmemişti fakat bu küçük rol kariyeri ona hiçbir fayda sağlamadı.

İlk uzun metrajlı filmi; Çinli prodüktör Raymond Chow'un yeni kurduğu film şirketi Golden Harvest ile çekilen Big Boss (Büyük Patron) filmidir. Film, Hong Kong ve güneydoğu Asya bölgesinde şimdiye kadar kırılmış tüm gişe rekorlarını altüst ederek büyük bir patlama yaptı. Bunun üzerine Asya milliyetçiliğinin işlendiği Fist of Fury (Öfkenin Yumruğu) filminde oynadı. Lee'nin bu filmlerinde kendisine özgün stilini de görmek mümkündür. Hong Kong film sanayinde avantür filmlerin hareketli sahnelerine Bruce Lee'nin Hollywood tecrübesi ile olağanüstü koreografileri yeni bir boyut kazandırmıştır. Büyük Usta, çekilen filmin güzel olması için dövüş sahnelerinin koreografisini düzenlerken gece gündüz demeden çalışıyordu. Hareketli sahneler için uzun plan çekimler yapar, yüksek tekmeler kullanır, Escrima'nın (silahlı dövüş sanatı) Nunchaku, Bo, Kali, bıçaklar ve küçük Çin okları gibi tüm silahlarını kullanarak dövüş sahnesini olağanüstü artistlik figürlerle süslemekteydi.

Bruce Lee, kalitesi ile Kung Fu sineması sektörüne yeni bir boyut kazandırdı. Escrima ustası Dan Inosanto, Lee'nin özgün stili Jeet Kune Do’nun kesinlikle gösteri olmadığını, aksine çok gerçekçi, fantezisi olmayan, vücut hareketlerinin işlevine uygun bir spor olduğunu söylemekteydi. Lee'nin komple bir sporcu olduğunu, Jeet Kune Do'nun da gerçek bir dövüşte çok etkili bir sistem olduğunu hararetle savunurdu. Bunun yanında Bruce Lee'nin de çok iyi bir oyuncu olduğundan, dövüş sanatını beyaz perdede fantastik bir şov olarak seyirciye sergilemeyi becerebildiğini söylemekteydi. İşte bu yüzdendir ki; filmleri dünya sinema klasikleri arasına girmiştir.

Bruce Lee’nin üçüncü filmi Way of the Dragon (Ejderin Yolu) oldu. Bu filmde Lee'nin yanında yardımcı oyuncu olarak, Amerika'da yedi defa karate şampiyonu olmuş "Chuck Norris" görülmüştü. Filmin final mücadelesinde ise adeta Karate ve Kung Fu'nun üstünlük mücadelesi sergilenmektedir. Bruce Lee'nin her filmi bir diğerine nazaran yenilikleri ile göze çarpmaktadır. Bruce Lee'yi zirveye taşıyan film ise, Dan İnosantio ve Kerim Abdül-Cabbar ile birlikte rol aldığı Game of Death (Ölüm Oyunu) filmidir (Fakat bu filmi tamamlayamadan ölmüştür). Amerikan filmlerinde başrol oynamayı çok isteyen ancak bunu başaramayan Lee, dördüncü filmini çekerken Amerikalı yapımcılardan başrol oynayacağı bir film teklifi geldi. Bunun üzerine sanatçı Ölüm Oyunu filmini yarıda bırakarak, Çin-Amerikan ortak yapımı olan Enter the Dragon (Ejder Kalesi) filmini çekti.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Son zamanlarda sırtından çok ciddi bir şekilde rahatsızlanmıştı. Beyninde bir tümör olduğu da düşünülmüştü.^{[kaynak belirtilmeli]} Doktorları ona dövüş sanatlarını kesinlikle bırakmasını ve iyileşmesi için yataktan çıkmaması gerektiğini söylediler. Bu Bruce Lee'nin hayatında en kötü dönemlerinden biriydi. Altı ay boyunca sırtüstü yatakta kaldı. Ama beynini çalışmaktan alıkoyamıyordu. Bu zaman diliminde "Jeet Kune Do Tao" adlı kitabı yazmaya başladı. Ancak bitiremeden hayata veda etti. Kitabını ölümünden sonra karısı tamamladı. 20 Temmuz 1973'teki Bruce Lee'nin ölümünü çevreleyen koşullar Asya'da bir bilinmezlik fırtınası ve dünyanın her tarafında ölümüne dair bir sürü iddianın gezindiği bir trajedi olarak kaldı.

Betty Ting'in de başrol oynayacağı "Game Of Death" adlı filmini bitirmek için yapımcısı Raymond Chow'la görüşmek üzere Betty'nin dairesine gitmişti. Raymond, öğleden sonra akşam tekrar konuşmak üzere onlardan ayrıldı. Baş ağrısından şikayet eden Bruce, Betty'i her zaman kendisinin de kullandığı bir aspirin karışımı olan "Equogesic" verdi. Ondan sonra Bruce, uzanmak üzere yatak odasına gitti. Raymond akşam niçin gelmediklerini öğrenmek için onları aradığında; Betty, Bruce'un uyuyakaldığını söyledi. Raymond, Betty'nin dairesine gidip Bruce kaldırmayı çalıştı ama başaramadı. Panik olmaya başladılar ve Betty doktor çağırdı. Onu kurtarmak için yapılan birçok başarısız denemeden sonra ambulans çağrıldı.

Küçük Ejder Bruce, hastaneye gittiğinde ölüydü. Acil müdahalede kalp ve solunuma müdahale edildi. Fakat bir hayat belirtisi yoktu. Bruce'nin nasıl öldüğü tartışma konusu oldu. Ölümünün beynindeki tümörden olabileceği söylendi. Bunun doğuştan mı yoksa daha sonra mı ortaya çıktığı meçhuldü ama kafasında her an patlamak üzere olan hasar görmüş bir damarla birlikte de çok vakti yoktu. Hatta ölümünden 2 ay önce bir beyin travması geçirmişti. Bruce Lee'nin genç yaşta ölümüyle; Hong Kong yasa boğulmuş, binlerce insan sokaklara dökülüp, son yolculuğunda onu yalnız bırakmak istememişlerdi. Kalabalığı durdurmak için polis tarafından barikatlar bile kurulmuştu.

Diğer bir trajedi ise oğlu Brandon Lee'nin 31 Mart 1993'te Amerika'nın Kuzey Carolina eyaletinde "The Crow" filminin çekimleri sırasında kameralar önünde karnından vurularak ölmesidir.^[7] Bruce Lee, Amerika'nın Seattle kentinde (Washington eyaletinde) Lake View mezarlığına gömülmüştür. Daha sonra, 3 Nisan 1993'te Brandon Lee de babasının yanına gömüldü. Her gün kendisinin ve oğlunun mezarı dünyanın dört bir tarafından gelen insanlar tarafından ziyaret edilmektedir.^[8]

Bruce Lee hayatında sadece dört öğrencisine “Jeet Kune Do” hocası olma lisansı verdi. Bunlar Taky Kimura, James Yimm Lee, Dan Inosanto ve Ted Wong'dur.

Filmografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Bruce ve Brandon Lee Seattle
• 
  Bruce Lee heykeli Avenue of Stars, Hongkong

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• IMDb'de Bruce Lee
• Wikimedia Commons'ta Bruce Lee ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Bruce Lee'nin Ünlü Sözleri
• Bruce Lee Resmi Sitesi 7 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• https://www.twf.gov.tr/jeet-kune-do-kulelkavido/ 18 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• https://www.worldjeetkunedofederation.org/ 14 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.