Berkyaruk

Tam adı
	Lakap: Rûkneddîn (kısa) ; Künye: Ebû Muzaffer ; Türk takma adı: Berkyaruk ; Nesep: Berkyaruk bin I. Melikşah bin Alp Arslan bin Çağrı bin Mikail bin Selçuk bin Dukak

Berkyaruk
أبو المظفر ركن الدنيا والدين بركياروق بن ملكشاه
Berkyaruk ; أبو المظفر ركن الدنيا والدين بركياروق بن ملكشاه
Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun V. sultanı
	Berkyaruk'un bir minyatürü
Büyük Selçuklu'nun 5. Sultan-ı Selatını
Hüküm süresi	3 Şubat 1094 – 22 Aralık 1104
Önce gelen	I. Mahmud
Sonra gelen	II. Melikşah
Doğum	1081; İsfahan
Ölüm	22 Aralık 1104 (24 yaşında); Burucerd
Defin	İsfahan
Tam adı
Tam adı
	Lakap: Rûkneddîn (kısa) ; Künye: Ebû Muzaffer ; Türk takma adı: Berkyaruk ; Nesep: Berkyaruk bin I. Melikşah bin Alp Arslan bin Çağrı bin Mikail bin Selçuk bin Dukak
Hanedan	Selçuklu
Babası	I. Melikşah
Annesi	Zübeyde Hatun
Dini	Sünni İslam

Berkyaruk (tam adı: Ebu Muzaffer Rukneddin Berkyaruk bin Melikşah, Farsça:أبو المظفر ركن الدنيا والدين بركياروق بن ملكشاه)(Temmuz 1081^[1] - 22 Aralık 1104), Büyük Selçuklu hükümdarı I. Melikşah'ın oğlu ve 1092-1104 yılları arasında Büyük Selçuklu Devleti'nin hükümdarıdır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Berkyaruk, I. Melikşah'ın büyük oğludur. Annesi, Selçuklu asıllı Emir Yakuti’nin kızı ve Azerbaycan Emiri İsmail’in kardeşi olan Zübeyde Hâtun'dur. Fakat Melikşah'ın 1092'de ölmesi ile Terken Hatun, eşinin ölümünden 6 gün sonra 25 Kasım 1092'de^[2] I. Melikşah'ın diğer küçük yaştaki oğlu ve Berkyaruk'un kardeşi I. Mahmud'un sultanlığını ilan etti. Kendine taraftar bulmak ve bu saltanatı pekiştirmek için rivayete göre ordu mensuplarına 20.000 altın dinar dağıttı. Sonra da Emir Kur Boğa'yı^[3] İsfahan'da bulunan veliaht Berkyaruk'u yakalamak için gönderdi. Kendisi ve annesi ordu ile bu emiri izlemişti. Ancak Nizâmülmülk taraftarları da 14 yaşındaki Berkyaruk'u Rey şehrine kaçırarak sultan ilan ettiler. Selçuklu tahtını ele geçirmek isteyen iki taraf arasında Burucerd'de 11 Ocak 1093 tarihinde yaşanan savaşta Terken Hatun'un ordusundaki bazı emir ve askerlerin kendi tarafına geçmesiyle Berkyaruk savaşı kazandı ve hükümdarlığını pekiştirdi.^[4]

Berkyaruk, 17 Ocak 1093'te İsfahan’ı kuşattı. Kuşatma altında zor durumda kalan Terken Hatun haraç teklifinde bulundu ve 500.000 dinarlık yüklü bir para vererek anlaşma sağladı. Berkyaruk'un anlaşmayı kabul etmesiyle kuşatma kaldırıldı. Bu anlaşmaya göre, İsfahan ve Fars eyaletleri Berkyaruk'a tabi olmak kaydıyla Terken Hatun ile oğlu Mahmud’a bırakıldı. Berkyaruk ise, sultan olarak kabul edildi ve diğer eyaletler onun egemenliğine bırakıldı. Terken Hatun oğlunu tekrar iktidara geçirebilmek amacıyla bu sefer Berkyaruk’un dayısı Azerbaycan Emiri İsmail Bin Yakutî’ye haber gönderip, Berkyaruk'a karşı yanında yer alması şartıyla kendisiyle evlenmek istediğini söylemiştir. İsmail Bin Yakutî de Selçuklu tahtını ele geçirebilmek amacıyla bu teklifi kabul ederek Berkyaruk üzerine harekete geçti. Şubat 1093'te Kerec yöresinde yapılan savaşı Berkyaruk'un ordusu kazandı. Bu galibiyetten sonra Bağdat’a giden Berkyaruk, Halife tarafından "Rükneddin" (dinin direği) lakabıyla sultan ilan edildi ve 3 Şubat 1094 adına hutbe okundu.

Amcası olan I. Tutuş, Şam ve Halep'te kendi Suriye Selçuklu Devleti sultanlığını ilan etmiş ve Fars bölgesi üzerinde hükümdarlığını iddia etmişti. Bu sırada Terken Hatun, Tutuş’a gönderdiği mektupta kendisiyle evlenmeyi ve ülkeyi birlikte yönetmeyi teklif etti. Tutuş bu teklifi kabul ederek İsfahan üzerine yürümeye karar verdi. Ekim 1094'te Tutuş ile yaptığı savaşı kaybeden Berkyaruk, İsfahan'a sığınmak zorunda kaldı. Burada I. Mahmud'un emirleri tarafından esir edilen Berkyaruk, I. Mahmud'un ani ölümüyle onun Emirleri'nin desteğini aldı.

Berkyaruk ile Tutuş arasında 26 Şubat 1095'te Rey yakınlarında yapılan bir muharebe sonunda Tutuş kaybetti ve bu muharebede öldü. Fakat Tutuş’un ölümünden sonra küçük oğlu Dukak Şam’da sultanlığını ilan etti. Diğer taraftan Tutuş'un büyük oğlu Rıdvan ise Halep'i eline geçirerek kendini orada sultan ilan etti. Böylece Berkyaruk döneminde Suriye'de Halep Melikliği ve Şam Melikliği kuruldu.

Anadolu'da ise I. Kılıç Arslan, babası Kutalmışoğlu Süleyman Şah Melik Tutuş'a "Ayn Şeylem Savaşı"'nda yenilmesinden sonra Melikşah tarafından İsfahan'a gönderilmiş ve orada rehine bulunmaktayken, Melikşah'ın ölümünden sonra Anadolu'ya dönüp Büyük Selçuklu Devleti'nden bağımsız olan Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı olmuştu.

Berkyaruk'un saltanat döneminde böylece "Büyük Selçuklu Devleti" asgari üç devlete ayrılmış oldu:

Berkyaruk ve ona bağlı kardeşleri: 1194'e kadar İsfahan'da I. Mahmud ile Horasan'da Sencer Sultan
1095'e kadar Tutuş hükümdarlığı altında ve sonra Dukak hükümdarlığı altında Şam Selçuklu Melikliği ve Rıdvan hükümdarlığı altında Halep Selçuklu Melikliği.
I. Kılıç Arslan hükümdarlığı altında Anadolu Selçuklu Devleti.

Berkyaruk, ülkede birliği sağlamak amacıyla amcaları ve çeşitli emirlerle mücadelelerini sürdürmüş ve 1097'de topraklarında yeniden hakimiyet kurmayı başarmıştır. Mücadelesi sonunda kardeşleri Muhammed Tapar ve Sencer, Azerbaycan Meliki Mevdûd b. İsmâil, Tutuş’un oğulları Halep Meliki Rıdvan, Şam Meliki Dukak, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan ve Kirman Selçuklu Meliki Turan Şah onu Büyük Selçuklu sultanı olarak tanıyarak itaat ettiler. Ancak kardeşi Gence Melik'i Muhammed Tapar, 1099 yılında ağabeyine karşı isyan ederek kendi sultanlığını ilan etti. uzun yıllar süren savaşlarla bir sonuç elde edilememesi üzerine 1104 yılında antlaşma sağlandı. Bu antlaşma hükümlerince; Cibâl, Fars, İsfahan, Rey, Hemedan, Hûzistan ve Bağdat Berkyaruk idaresinde kalmış olup, Azerbaycan, Diyarbekir, el-Cezîre, Musul, Suriye ve Hille Emîri Sadaka’nın hâkimiyetindeki topraklar Muhammed Tapar’ın egemenliğine bırakılmıştır.

Ölümü ve mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Berkyaruk, 22 Aralık 1104'te verem'den öldü. Berkyaruk'un sağ iken varisi olarak oğlu (Müizzeddin) II. Melikşah ordusuna gösterip onlardan oğluna biat etme yemini almıştı. Ama yetişkin olmayan II. Melikşah tahta geçirildi ise de, Büyük Selçuklu Devleti içinde Irak ve Fars'ı idaresi altında bulunduran amcası Muhammed Tapar ve onun oğlu II. Mahmud ile Horasan ve Mâverâünnehir'de idaresi bulunan diğer amcası Sencer Sultan gerçek iktidar oldular.

Konuyla ilgili eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Lewis, Bernard (2003). The Assassins: A Radical Sect in Islam (İngilizce). Basic Books Inc.
Tor, Deborah (2012). "The Long Shadow of Pre-Islamic Iranian Rulership: Antagonism or Assimilation?". Late Antiquity: Eastern Perspectives (İngilizce). Oxford: Oxbow. ss. 145-163.
Van Donzel, E. J. (1994). Islamic Desk Reference (İngilizce). E. J. Brill.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Özaydın, Abdülkerim (1992). "Berkyaruk". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 5. Türkiye Diyanet Vakfı. s. 514. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2021.
^ Abdülkerim Özaydın (2001). Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. ss. sf. 17. ISBN 975-404-608-5.
^ İbrahim Kafesoğlu (1992). "Kur-Boğa maddesi". Selçuklular. İstanbul: MEB Yayınları. ISBN 975-11-0454-8.
^ Abdülkerim Özaydın (2001). Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. ss. sf. 19. ISBN 975-404-608-5.

Resmî unvanlar
Berkyaruk Selçuklu Hanedanı Doğumu: 1080 Ölümü: 22 Aralık 1104
Önce gelen: I. Mahmud	Büyük Selçuklu Sultanı 1092 - 1104	Sonra gelen: II. Melikşah

[1] Özaydın, Abdülkerim (1992). "Berkyaruk". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 5. Türkiye Diyanet Vakfı. s. 514. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2021.

[2] Abdülkerim Özaydın (2001). Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. ss. sf. 17. ISBN 975-404-608-5.

[3] İbrahim Kafesoğlu (1992). "Kur-Boğa maddesi". Selçuklular. İstanbul: MEB Yayınları. ISBN 975-11-0454-8.

[4] Abdülkerim Özaydın (2001). Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. ss. sf. 19. ISBN 975-404-608-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

Berkyaruk nedir