Avcı uçağı veya av uçağı, öncelikli görevi diğer savaş uçaklarını avlamak olan savaş uçağı. Avcı uçakları genellikle küçük, hafif, hızlı ve manevra kabiliyeti yüksek uçaklardır. Pek çoğu aerobasi kabiliyetine sahiptir. Avcı uçakları, öncelikli görevi yer hedeflerini bombalamak olan bombardıman uçaklarına nazaran daha kısıtlı bombardıman kabiliyetine sahiptir.

I. Dünya Savaşı sırasında uçakların ve diğer hava araçlarının kullanılmaya başlaması üzerine keşif ve havadan yere taarruzlar başlamıştır. İlk avcı uçakları çoğunlukla hafif makineli tüfek taşıyan çift kanatlı ahşap modellerdi. Hava savaşının gelişmesiyle gökyüzünün kontrol altına alınması da gelişmeye başladı. II. Dünya Savaşı sırasında avcı uçakları baskın bir şekilde metal tek kanatlı ve kanatlara monte edilmiş toplar bulunacak şekilde gelişimine devam etti. Savaşın sonrasında ise pistonlu motorları tepkili jet motoru aldı ve toplara ek olarak füzeler eklendi. Tarihsel gelişimi içinde jet uçakları nesillere ayrılarak sınıflandırıldı. Nesil terminolojisi Rus savunma deyimi sonucu ortaya çıktı ve "beşinci" nesil F-35 Lightning II'e ulaştı. Modern avcı jet uçakları genellikle bir veya iki turbofan motoruna sahiptir, ağırlıklı olarak füzeler ile (en az iki- Su-27 Flanker veya F-15 Eagle gibi bazı gündüz avcılarında görüldüğü gibi 8-10 da olabilir), destek olarak bir top (tipik 20 mm veya 30 mm kalibrede) ve hedef taraması için radar ile donatılmıştır.

Avcı uçakları öncelikle hava üstünlüğü kazanmak için silahlanmışlardır. Neredeyse II. Dünya Savaşından beri hava üstünlüğü modern bir savaş için, özellikle düzenli ordular arasında gerçekleşen "konvansiyonel" savaşlar için önemli-kritik bir parça haline gelmiştir ve hedefleri ile önemlerinden dolayı, orduların askeri bütçelerinde çok güçlü oranlarda kaynak öncelikli olarak modern avcı uçağı kuvvetlerindedir.

Pervaneli avcılar[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Uçaklar arasında çatışma I. Dünya Savaşının başlangıcına, keşif uçaklarının karşılaşmasına kadar dayanır. Başlangıçta keşif uçakları silahsız olduğu için, barışçıl pilotların birbirlerinin yanından geçerken mendil salladıkları, savaşçı pilotların ise kanca, tabanca, el bombası gibi silahlar kullandığı söylenir. Askeri otoritelerin balon ve uçak kullanarak keşif yapmanın önemini anladıkları zaman, silahlandırılmış uçakların karşı tarafın keşif araçlarına zarar vermenin de mümkün olduğunu fark ettiler. İlk çözümler arka koltuk için döner bir makineli tüfek veya üst kanatın orta arkasına pervaneyi kurtaracak şekilde yerleştirilmiş bir makineli tüfek şeklindeydi. Vickers F.B.5 Gunbus gibi 1915'lerin pervanenin kokpitin arka tarafında olduğu durumlarda makineli tüfek engellenmemiş bir açıya sahipti. Ama tek koltuklu uçaklarda daha kolay bir çözüm yoktu; üst kanattaki makineli tüfeği tekrar doldurmak ve nişan almak zor oluyordu. Engelin merkezi, makineli tüfeği pervane kanatlarını vurmadan pervane içinden ateşlemekti. Fransız havacı Roland Garros'un çözümü, pervanesine makineli tüfeğin vuracağı yerlere saptırıcı plakaları koymak oldu. Bu mükemmel olmayan bir çözümdü çünkü plakalar sürekli ateşte dayanıklı olamıyordu. Sonunda Alman hatlarına düşen prototiplerden bir uçak sayesinde bir kopyası Almanların eline geçti. Bundan ilham alan Anthony Fokker'in ekibi daha uygun olan ve tek koltuklu avcılar için yaygınlaşan namlu emniyet tertibatı dişlisini icat etti.

Dönemin tanınmış uçakları: (Üretim yıllarına göre)

• Vickers F.B.5 (1915) - İlk avcı uçaklarından biri.
• Nieuport
• Rumpler Taube
• Fokker: Fokker Eindecker (1915) Fokker Dr.I (1917) Fokker D.VII
• SPAD S.XIII veya "Spad" (1917)
• Sopwith Camel (1917)
• Royal Aircraft Factory S.E.5 (1917)
• Albatros D.III (1916)

1919-1938[değiştir | kaynağı değiştir]

İki dünya savaşı arasında avcıların gelişimi yavaşladı, en kayda değer değişiklik ahşap, kumaş örtülü çift kanatlıdan metal monokok veya yarı monokok tek kanatlı hale geçiştir. Birçok devlet amatörce ağır avcı olarak çift motorlu avcılar üzerinde çalıştı fakat düşünce ağır yükleme üzerine birkaç özel uygulamadan öteye gitmedi. Avcıların gelişiminde en büyük etken askeri çalışmalardan çok, sivil yarışlardı. Bu yarışlarda gerçekleşen gelişim hava direnci, sıvı soğutmalı motorlar gibi konularda çok büyük faydalar sağladı ama asıl kullanımını II. Dünya Savaşı avcılarında göreceklerdi.

Önemli uçaklar:

• Çift kanatlı
  • Avia B-534
  • Bristol Bulldog
  • Fiat CR.42 - en iyi çift kanatlı avcı olarak kabul edilir ve genellikle Kuzey Afrika'da kullanıldı.
  • Gloster Gladiator - II. Dünya Savaşında Akdenizde kullanıldı.
  • Hawker Fury - İspanyol İç Savaşında kullanıldı
• Tek kanatlılar
  • Boeing P-26 Peashooter
  • F2A Brewster Buffalo
  • Polikarpov I-16
  • PZL P.11

II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı askeri doktrininde hava savaşları büyük önem taşıdı. Kara birimlerini konuşlandırmak, rahatsız etmek ve engellemek Alman birleşik-ordu doktrininin en önemli kısmıydı ve Büyük Britanya üzerindeki hava üstünlüğünün elde edilmesindeki yetersizlik bir işgali imkânsız kıldı. Erwin Rommel hava kuvvetlerinin etkisi hakkında şöyle konuşmuştu:"Savaşmak zorunda kalan kim olursa, en modern silahlara sahip olsa bile, tamamen hava kumandası içindeki bir düşmana karşı, modern Avrupa askerlerine karşı dövüşen bir vahşinin handikaplarına sahip olduğu kadar başarı oranına sahip olarak savaşır."

II. Dünya Savaşının avcıları tamamen 1930'ların yenilikleriyle şekillenmişti. Piston motorlu avcılar,Messerschmitt Me 262 ve Gloster Meteor gibi jet motorlu uçaklar çıkana kadar, yetenek ve performanslarının gelişimine devam ederek arıtılmaya devam ettiler. Kademeli uçuşlarda avcıların birçoğu 600 Km/s (400mil/s) hızdan daha fazla yapacaktı ve dalma sırasında öyle hızlara ulaşacaktı ki, ses hızına yakın hızlarda ses altı gövde titreşimi ile engellenme deneyimleri yaşadılar. Bazen uçuş sırasında frenleme uçak üzerinde ağır yüklere neden oldu ve "ses bariyeri" olarak adlandırıldı. Pilotun kontrolünü geliştirme ve bu problemlerin ortadan kaldırılması için dalma frenleri ancak II. Dünya Savaşının sonlarında geliştirildi.

Radar öncelikle II. Dünya Savaşında avcılara uyumlu hale getirildi ve gece uçuşlarında hedeflerin tespitine mümkün kılacak şekilde Messerschmitt Bf 110 ve Northrop P-61 Black Widow gibi avcılara takıldı. Bu dönemin diğer bir yeniliği vurucu avcılardı. Pasifikteki uçaktan yoksun deniz piyadeleri F4U Corsair'lerine bomba rafları taktılar. Bu çok yönlü konsept, bombalarını bıraktıktan sonra düşman avcılarıyla savaşma olanağı sağlıyordu.

Önemli uçaklar:

• Fransa
  • Bloch MB.150
  • Dewoitine D.520
  • Morane-Saulnier M.S.406
• Almanya
  • Messerschmitt Bf 109
  • Messerschmitt Bf 110
  • Focke-Wulf Fw 190
  • Messerschmitt Me 163
  • Messerschmitt Me 262
  • Heinkel He 100
  • Heinkel He 111
  • Heinkel He 112
  • Heinkel He 162

• İtalya
  • Macchi C.200
  • Macchi C.202
  • Macchi C.205
  • Fiat G.55
  • Fiat G.50
• Japonya
  • Kawanishi N1K-J
  • Nakajima Ki-43
  • Nakajima Ki-44
  • Nakajima Ki-84
  • Kawasaki Ki-61
  • Kawasaki Ki-100
  • Mitsubishi Zero
  • Mitsubishi J2M
• Romanya
  • IAR-80

• Sovyetler Birliği
  • Yakovlev Yak-9
  • Yakovlev Yak-3
  • Yakovlev Yak-1
  • Lavochkin LaGG-3
  • Lavochkin La-5
  • Lavochkin La-7
  • Mikoyan-Gurevich MiG-3
• Birleşik Krallık
  • Supermarine Spitfire
  • Hawker Hurricane
  • Hawker Typhoon
  • Hawker Tempest
  • De Havilland Mosquito
  • Gloster Meteor
• Amerika Birleşik Devletleri

  

  • Grumman F4F Wildcat
  • Vought F4U Corsair
  • Grumman F6F Hellcat
  • Curtiss P-36 Hawk
  • Lockheed P-38 Lightning
  • Bell P-39 Airacobra
  • Curtiss P-40
  • Republic P-47 Thunderbolt
  • North American P-51 Mustang
  • Bell P-63 Kingcobra

Jet motorlu avcı uçakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Birinci nesil jet motorlu avcı uçakları (1944-1953)[değiştir | kaynağı değiştir]

Birinci nesil, çok yüksek hız sağlayan(pistonlu motorları olan modeller transsonik hızda dayanıklılığı düşürüyordu) turbojet motoru uygulamalarının ilk örneklerini sunar. ilk jetlerin birçoğu değişik yollarla, piston yataklı motorların parçalarının benzeriydi. Birçoğu toplarla silahlandırılmış "düz-kanatlıydı" ve radar özel gece avcıları hariç henüz genel kullanımda değildi.

İlk jet uçakları II. Dünya Savaşı sırasında geliştirildi ve son yılında savaşta kullanıldı. Messerschmitt ilk kullanılan jet motorlu avcı uçağını Me 262'yi geliştirdi. piston motorlu uçaklarda fazlasıyla hızlıydı ve yetenekli bir pilotun elinde hemen hemen dokunulmazdı. Alman yakıt eksikliği nedeniyle çok az kullanıldı. Bununla birlikte piston motorlu uçakların demode olduğunu belirtti. Alman jetlerinin raporlarıyla uzantılı olarak, İngiltere'nin Gloster Meteor uçağı hemen ardından üretime geçti ve iki tanesi 1944 yılının hemen hemen aynı zamanlarında hizmete girdi. Savaşın sonunda neredeyse tüm piston motorlu avcı uçaklarının çalışması sona ermişti. Ryan FR Fireball gibi karışık kullanımlı tasarımlar kısa kullanımlar gördü, fakat 1940'ların sonunda bütün yeni savaş uçakları jet motorluydu.

Avantajlarının yanı sıra ilk jet avcıları mükemmelden uzaktı. Kullanılabilir yaşam süreleri saatlerle sınırlıydı, motorların kendileri kırılgan ve hantaldı ve güç sadece yavaşça ayarlanabiliyordu. Ok açılı kanat, fırlatma koltuğu gibi yenilikler ve "tailplane" gibi aerodinamik yenilikler bu periyotta görüldü.

Önemli uçaklar:

• Almanya
  • Heinkel He 280 – Dünyanın ilk jet avcı uçağı (sadece prototipi yapıldı)
  • Messerschmitt Me 262 – Kullanılan ilk jet motorlu avcı uçağı.
  • Heinkel He 162 – ikinci jet motorlu avcı uçağı to be fielded by the Luftwaffe
  • Arado Ar 234 – İlk jet motorlu bombardıman uçağı.
  • Horten Ho 229 – Horten Ho IX veya Gotha Go 229 da bilinir. Turbojet motorlu ilk uçan kanat.
• Fransa
  • Dassault Ouragan
  • Dassault Mystère IV
• Sovyetler Birliği

  

  • Mikoyan-Gurevich MiG-9
  • Mikoyan-Gurevich MiG-15
  • Mikoyan-Gurevich MiG-17
  • Lavochkin La-15
  • Yakovlev Yak-15/17/23
  • Yakovlev Yak-25
• İsveç
  • Saab Tunnan
• Birleşik Krallık
  • de Havilland Vampire
  • Hawker Hunter
  • Gloster Javelin
  • Gloster Meteor
• Birleşik Devletler
  • Grumman F-9 Cougar
  • Lockheed P-80 Shooting Star
  • North American F-86 Sabre
  • Northrop F-89J Scorpion
  • Vought F-7 Cutlass

İkinci nesil (1953-1960)[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci nesil, jet avcısının savaşma kapasitesini çok büyük ölçüde geliştiren birçok yeni teknolojinin entegrasyonunu tanımlar. AIM-9 Sidewinder ve AIM-7 Sparrow gibi güdümlü füzelerin uygulanması savaşı görsel menzilden öteye taşıdı (buna rağmen sıkça görüş menzilinde it dalaşına devretti) ve hedefleri görmek için radarın standartlaşmasına neden oldu. Tasarımcılar ok kanat,delta kanat, varyasyonlu kanat gibi ve gövdede yüzey kuralı gibi çeşitli havacılık icatlarıyla deneyimler elde ettiler. Ok kanadının yardımıyla ses bariyerini aşan ilk uçakları ürettiler.

Bu sürecin en önemli özellikleri av-bombardıman uçağı (F-105 ve Suhoy Su-7 gibi) ve av-önleme uçağıdır (English Electric Lightning ve F-104 Starfighter gibi). Av-önleme uçağı topların yerini alan güdümlü füzeler ile vizyonun değişimiydi ve çatışma görsel menzilin ötesinde bir yer alacaktı. Sonuç olarak, av-önleme uçakları hızda ve tırmanma gücünde çeviklikten fedakarlık ederek geniş füze yükleme kapasitesi ve güçlü radarlarla tasarlandılar

Önemli uçaklar:

• Kanada
  • Avro Arrow
• Fransa
  • Dassault Étendard IV
• Hindistan
  • HAL HF-24 Marut
• İsveç
  • Saab Draken
• Sovyetler Birliği
  • Mikoyan-Gurevich MiG-21
  • Mikoyan-Gurevich MiG-19
  • Suhoy Su-7
  • Suhoy Su-9/Su-11
• Birleşik Krallık
  • English Electric Lightning
  • De Havilland Sea Vixen
  • Gloster Javelin
• Birleşik Devletler
  • Chance-Vought F-8 Crusader
  • Grumman F-11 Tiger
  • Republic F-105 Thunderchief
  • Lockheed F-104 Starfighter
  • Convair F-102 Delta Dagger
  • Convair F-106 Delta Dart
  • North American F-100 Super Sabre

Üçüncü nesil(1960-1970)[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçüncü nesil, ilk nesilde bulunan yeniliklerin olgunlaşması ile işaret edilir. Bu süreçte misillerin radarın ve diğer havacılık elektroniğinin gelişmesi ile savaş yeteneği gelişti ve havacılık gelişimi olgunlaştı. En belirgini, güdümlü füzelerle savaş deneyiminin sonucu, tasarımcılar çatışmanın yakın it dalaşına dönüşebileceğini kabul ettiler. Toplar tekrar standartlaştı ve manevra kabiliyeti tekrar öncelik kazandı.

Bu gelişmeler avcıların yeteneklerini geliştirirken (bir F-4 II. Dünya Savaşı bombardıman uçağı B-24 Liberatordan daha fazla yük taşıyabiliyordu), masraflarda da hatırı sayılır bir artış getirdi. Askeri yetkililer avcıları, gece avcısı, ağır avcı, vurucu avcı gibi değişik rollere ayırmışken, artan avcı masraflarını engellemek amacıyla görevleri birleştirmeye başladı. F-4 Phantom II Birleşik Devletler Donanması için av önleme göreviyle üretilmişti fakat sonradan diğer ülkelerindeki gibi, Donanma ve Deniz piyadeleri de beraber olmak üzere Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri için çok başarılı bir "çok amaçlı" uçak haline geldi. Bütün Amerikan askeri dalları tarafından kullanılan tek uçaktır.

Önemli uçaklar:

• Çin
  • Shenyang J-8
• Fransa
  • Dassault Mirage F.1
  • Dassault Super Étendard
  • Dassault Mirage III
• Sovyetler Birliği
  • Mikoyan-Gurevich MiG-23
  • Mikoyan-Gurevich MiG-25
  • Suhoy Su-15
  • Suhoy Su-17
  • Tupolev Tu-28
• Birleşik Krallık
  • Hawker-Siddeley Harrier
• Birleşik Devletler
  • General Dynamics F-111
  • McDonnell Douglas F-4 Phantom II
  • Northrop F-5

Dördüncü nesil (1970-1990)[değiştir | kaynağı değiştir]

Sürekli artan masraflara tepki olarak ve F-4 Phantom II'un çok amaçlı olarak göstermiş olduğu başarılar ile, çok amaçlı avcılar bu süre içerisinde çok popüler oldu ve uçak özel bir görev için tasarlanmış olsa bile (F-4 gibi) çok amaçlı görev yeteneği elde etti.F/A-18 Hornet ve Dassault Mirage 2000 gibi çok amaçlı üretilen savaş uçakları varken MiG-23 ve Panavia Tornado gibi uçakların özellikle çok amaçlı görevlere uyan modelleri vardır. Hava ve kara modları arasında muntazam değişim sağlayabilen aviyonikler bunu çok kolaylaştırdı. Geliştirme masrafları arttığı gibi, ekonomi, durumu çok amaçlı avcıların geliştirilmesine itti.

Bir önceki neslin av-önleme uçaklarının aksine, birçok modern avcı it dalaşında çevik olacak şekilde tasarlanmıştır. Kablo kontrollü uçuş kontrol sistemleri ve "rahatlamış stabilite" modern avcılarda yaygındır. Uçak "dördüncü nesilde" makyajlanmıştır.

Önemli uçaklar:

• Çin Halk Cumhuriyeti,
  • JH-7 Flying Leopard
  • Shenyang J-8
• Fransa
  • Dassault Mirage 2000
• İsrail
  • IAI Kfir
• Japonya
  • Mitsubishi F-2
• Tayvan
  • AIDC F-CK Indigenous Defence Fighter (IDF)
• Sovyetler Birliği/Rusya Federasyonu
  • Mikoyan MiG-29
  • Mikoyan MiG-31
  • Suhoy Su-27
  • Yakovlev Yak-38
• İsveç
  • Saab Viggen
• Birleşik Krallık/Almanya/İtalya
  • Panavia Tornado
• Birleşik Krallık/Birleşik Devletler
  • McDonnell Douglas/BAE Harrier II
• Birleşik Devletler
  • Grumman F-14 Tomcat
  • McDonnell Douglas F-15 Eagle
  • General Dynamics F-16 Fighting Falcon
  • McDonnell Douglas F/A-18 Hornet
  • Northrop F-20 Tigershark

Nesil 4,5 (1990-Günümüze)[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu yarım jenerasyon, aerodinamik teknolojilerdeki durgunluğa işaret ederek (üçüncü nesildeki gelişmeyle kıyaslanmış olarak), aviyonik ve diğer havacılık elektroniğindeki çok büyük gelişmelerle donanan, sonuç olarak süper bilgisayarlarla sınırlı gizlenebilir şekillendirme gibi 1980 ve 1990'ların mikroçip ve yarı iletkenlerin kullanılmasıyla gelen avantajların uygulandığı halihazırda kullanılan nesilden bahseder. Bu neslin en güzel örneği 1970'lerin Hornet tasarımının geliştirilmişi F/A-18E/F Super Hornetdır. Basit aerodinamik unsurlar aynı kalırken, aviyonikleri tamamen cam kokpit olarak değiştirildi, katı tabanlı AESA sabit düzenli radar, yeni motorlar kompozit malzemeden yapı ile hafiflemiş gövde ve hafifçe modifiye edilmiş şekil ile radara yakalanmasını azaltan değişikliklerle geliştirildi. Bu neslin uçaklarından sadece Süper Hornet ve Strike Eagle (F-15 Eagle'in geliştirilmiş modeli) çatışma fırsatı bulabildi.

Önemli modeller:

• Çin Halk Cumhuriyeti
  • Chengdu J-10
  • Shenyang J-11
• Fransa
  • Dassault Rafale
• Uluslararası ortak yapım
  • Eurofighter Typhoon (Birleşik Krallık,Almanya, İtalya ve İspanya)
  • JF-17 Thunder veya FC-1 Fierce Dragon (Çin Halk Cumhuriyeti,Pakistan-geliştirme sürecinde)
• Rusya
  • Mikoyan MiG-35 (geliştirme sürecinde)
  • Suhoy Su -30/-33/-34/-35/-37
• Hindistan
  • HAL Tejas (geliştirme sürecinde)
  • Su-30MKI (Rusya ile Suhoy Su-30 üzerinde bir takım modifikasyon ve sistemler yapılması.)
• İsveç
  • Saab JAS-39 Gripen
• Birleşik Devletler
  • F/A-18E/F Super Hornet
  • F-15E Strike Eagle
  • F-16 Block 50/52 ve sonraki türevleri (F-16F Desert Falcon, F-16I Sufa gibi)

Beşinci nesil[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Beşinci nesil jet avcı uçağı

Şu andaki avcı tasarımının kesici kenarlarını önceki nesillerde vurgulanan çok yönlülüğün önemi ile taşıyıcı-iticiler, kompozit malzemeler, süperseyrüsefer sistemleri, gizlenme teknolojisi, ilerleyen radar ve sensör sistemleri ve tasarımla kaynaşmış, pilotun yükünü hafifleten ve haberdar eden aviyonikler oluşturmaktadır.

Bu neslin uçaklarından sadece F-22 Raptor 2004 yılında üretime alındı ve yeni nesil avcılardan, beşinci nesilden ilk uçak olarak kabul edildi. Geliştirme sürecindeki F-35 Lightning II (eskiden "Müşterek Vurucu Avcı") de gizlenebilirlik için tasarlanmıştı ve F-22 dördüncü jenerasyon tasarımlarının gelişimine devam etmiş gibi kabul edilmişti, tasarımın şekli diğer ülkelerin uzun dönemli avcı geliştirme projeleri şeklinde çalıştı(örneğin söylenti haline gelen Çin Shenyang J-XX projesi, Hindistanın "Orta Seviye Savaş Uçağı" ve Rus PAK FA). Daha sonra ertelenen teknoloji tanıtımları da mevcuttur. Bunların içinde Birleşik Devletler'in YF-23 Black Widow II, Boeing X-32 ve McDonnell Douglas X-36 ek olarak Sovyetler Birliğinin Project 1.42 projesi ve sonradan Rusya tarafından geliştirilmiş 1.44 versiyonu bulunmaktadır.

Bugüne kadar bu nesilden sadece F-22 Raptor, F-35 ve 25 Aralık 2020'de Rusya'nın envanterine girmesiyle PAK FA aktif olarak kullanılmaktadır.

Altıncı nesil[değiştir | kaynağı değiştir]

Altıncı nesil savaş uçağı gelecekte beşinci nesil savaş uçaklarının yerini alacak olan daha gelişmiş olacak konsept sınıftır. Amerikan hava kuvvetleri ve Amerikan donanması ilk altıncı nesil savaş uçağını 2025-2030 yılları arasında uçurmayı planlamaktadır.^[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Avcılık yeteneklerinin ölçüleri 26 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Avcı savaşı alıntıları
• Fighter-planes.com: bilgiler ve resimler 24 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Detaylarıyla askeri avcı uçakları 22 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• lca-tejas.org LCA-TEJAS Sitesi 9 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• JF-17.com JF-17 Sitesi 23 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• F-16.net F-16 Sitesi 11 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.