MiG-25 Foxbat
MiG-25PU.
Türü	Avcı ve yüksek hızlı keşif uçağı
Ulusal köken	Sovyetler Birliği
Üretici	Mikoyan Gurevich OKB
Tasarımcı	Mikoyan Gurevich OKB
İlk uçuş	6 Mart 1964
Hizmete giriş	1972[1]
Durumu	Sınırlı sayıda hizmette
Ana kullanıcı	Sovyetler Birliği (1972-1991) Rusya (1991-2013)[1]
Diğer kullanıcılar	Cezayir Suriye Azerbaycan Ermenistan
Üretim sayısı	1.186[2]
Değişimleri	Mikoyan MiG-31

MiG-25 (Rusça: Микоян и Гуревич МиГ-25) (NATO rapor ismi: " Foxbat") Rus Mikoyan Gurevich Tasarım Bürosu (OKB) tarafından geliştirilip üretilmiş üçüncü nesil bir avcı/ önleyici ve yüksek hızlı keşif uçağıdır. Prototip olarak ilk uçuşunu 1964 yılında gerçekleştiren Foxbat, sesten üç kat hızlı seyredebilme yeteneği, güçlü radar sistemi ve uzun menzilli havadan havaya füze donanımıyla zamanının Batılı gözlemcilerini oldukça endişelendirmiş, bu endişeler orta vadede ABD tarafından F-15 Eagle savaş uçağının geliştirilmesine giden zemini oluşturmuştur.

1972 yılında Sovyet Hava Savunma Kuvvetleri'nde (PVO Strany) hizmete giren^[1] MiG-25'in yetenekleri, programın gizliliği sebebiyle gerçek anlamda 1976 senesine dek anlaşılamamıştır. O yıl Viktor Belenko isimli bir Rus MiG-25 pilotunun uçağıyla birlikte Japonya'ya iltica etmesi sonrasında bu yeni ve gizemli Sovyet uçağını yakından inceleme şansına sahip olan Batılı gözlemciler, iki adet büyük turbojet motoru, vakumlu tüplerden (lambalı devre) oluşan elektronik altyapısı ve hafif ve ucuz materyallerin kullanıldığı üstyapısıyla uçağın yıllarca abartıldığının aksine aslında son derece basit ancak işlevsel bir tasarıma sahip olduğu görüşüne varmışlardır.

Bugüne dek 1.182 adet üretilen MiG-25, Cezayir ve Suriye hava kuvvetleri envanterinde sınırlı sayıda hizmet vermektedir.

Tasarım ve Geliştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

1950'lerde ABD'nin sesten üç kat hızlı seyreden bombardıman (örn. XB-70 Valkyrie) ve avcı (örn. XF-103 Thunderwarrior, XF-108 Rapier) uçağı geliştirme çalışmalarına karşılık olarak tasarlanan MiG-25, başta cruise füzesi platformu, yüksek hızlı keşif uçağı, hatta 5-7 yolcu kapasiteli ufak bir yolcu uçağı gibi çeşitli türevlere sahip, çok amaçlı bir platform olarak düşünülmüş olsa da, zamanla sadece avcı ve yüksek hızlı keşif görevlerine odaklanılmıştır.

Yeni uçağın geliştirilmesi görevini 10 Mart 1961 tarihinde üstlenen Mikoyan Gurevich Tasarım Bürosu, ilk prototipi Ye-155 ismiyle tasarlamıştır. Aynı dönemde ABD'nin sesten hızlı bombardıman ve avcı uçağı programları birer birer iptal olmasına karşın, Sovyet Hava Savunma Kuvvetleri (PVO), uçağın Lockheed SR-71 Blackbird gibi hızlı stratejik keşif uçaklarına karşı etkili bir güç oluşturacağı kanısıyla tasarım sürecinin devamına karar vermiştir.

Ses hızının iki katını (Mach 2) aşan hızlarda yaşanan ısınma problemleri sebebiyle MiG-25 gibi yüksek hızlı tasarımlarda, uçak imalatında yaygın olarak kullanılan alüminyum alaşımlarından yararlanılamamaktadır. Amerikan firmaları bu sorunu titanyum veya gözenekli çelik gibi üretimi oldukça zahmetli ve pahalı materyallerle çözme yolunu tercih ederken, Mikoyan Gurevich, MiG-25'in üstyapısını çoğunlukla Inconel adı verilen bir çelik-nikel alaşımından imal etmiştir. Yine ucuzluk ve kolaylık gayesiyle punta ve el kaynağı gibi uçak imalatı için uygunluğu ve sağlamlığı tartışılan yöntemlerle üretilen MiG-25, öngörülenin aksine hizmette olduğu süre zarfında hiçbir sağlamlık sorunu yaşamamıştır. Yine de uçağın kritik noktalarında titanyum ve alüminyum alaşımları gibi daha geleneksel materyallere de yer verilmiştir.

Ye-155-R1 adı verilen ve keşif uçağı olarak tasarlanan ilk prototip, ilk uçuşunu 6 Mart 1964 tarihinde gerçekleştirmiştir. Ye-155-P1 adı verilen ilk avcı uçağı prototipi de bundan yaklaşık altı ay sonra, 9 Eylül 1964 tarihinde ilk kez havalanmıştır. İlgili her alanda Sovyet havacılığı için bir ilki oluşturan MiG-25'in tasarım ve geliştirme çalışmaları 6 yıl sürmüş, bu süre zarfında Ye-266 adıyla anılan bir dizi prototip 1965, 1966 ve 1967 yıllarında çeşitli uçuş hız ve irtifa rekorlarına imza atmıştır. Nihayet 1969 yılında MiG-25P Foxbat-A (avcı uçağı) ve MiG-25R Foxbat-B (keşif uçağı) olarak iki türev halinde seri üretimine geçilen uçak, üç yıl sonra Sovyet Hava Kuvvetleri'nde (MiG-25R), ve Sovyet Hava Savunma Kuvvetleri'nde (PVO) (MiG-25P) hizmete girmiştir. Her iki türev için de iki kişilik birer eğitim uçağı da ayrıca geliştirilmiş, bunlar MiG-25PU Foxbat-C (avcı uçağı) ve MiG-25RU Foxbat-D (keşif uçağı) olarak tanımlanmıştır.

Üretilen diğer türevler şu şekildedir:

• MiG-25RBS ve MiG-25RBSh: Yana doğru tarama yapabilen (side-looking) radar sistemleriyle donatılmıştır.
• MiG-25RBK ve MiG-25RBF (Foxbat-D): Elektronik istihbarat görevlerinde kullanılmak üzere özel donanıma sahiptir.
• MiG-25BM (Foxbat-F): Düşman uçaksavarlarına karşı saldırı görevlerinde kullanılmak üzere özel donanıma sahiptir. AS-11 Kilter anti-radar füzelerini taşıyabilir.

Genel Bilgiler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Uçağın parçalarının çoğu elle ve oldukça kaba bir şekilde kaynaklanmıştır. Yine ucuz ve kolay üretim kaygısı ile Amerikan tasarımlarının aksine perçin başları uçağın aerodinamik yapısını etkilemeyeceği düşünülen yerlerde gövdeye gömülmemiştir.
• Uçağın elektronik sistemlerinin büyük çoğunluğu vakum tüpü (lambalı devre) teknolojisine sahiptir. Bu tercihin üç önemli avantajı mevcuttur:
  • Vakum tüplü sistemler yüksek hızlı seyir sonucu oluşan aşırı ısıya daha iyi dayanmakta, transistör temelli modern sistemlerin aksine ayrıca iklimlendirme tertibatı gerektirmemektedir.
  • Vakum tüplerinin üretimi oldukça kolay ve ucuz olduğu için elektronik sistemlerin bakım ve onarımı ileri üs ve konuşlandırma bölgelerinde hızlı ve ekonomik bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir.
  • Vakum tüplü sistemler nükleer patlamalar sonucu oluşan yıkıcı elektromanyetik dalgalardan etkilenmemektedir.
• Yine vakum tüplü sistemlerin kullanılması sayesinde uçağın Smerch-A (NATO: Foxfire) radarı 600 kilowatt gibi korkunç bir güce ulaşabilmektedir. Yaygın olarak dillendirilen bir şehir efsanesine göre MiG-25'lerin konuşlu olduğu hava üslerinin çevresinde güçlü Smerch-A radarının yaydığı mikrodalga ışınları yüzünden yanarak ölmüş yüzlerce tavşan bulunmuş, bu sebepten ötürü radarın uçak belli bir irtifaya ulaşmadan radar sistemi kullanılması yasaklanmıştır.
• Etkileyici hızına karşın MiG-25'in görev menzili yalnızca 1.200 km'dir. Öyle ki, 1976 yılında Japonya'ya iltica eden Viktor Belenko'nun kullandığı MiG-25'in yakıtı inişten hemen sonra tükenmiştir.

Viktor Belenko'nun ilticasıyla belki de en sıkı korunan endüstriyel sırrının ifşa olmasının şokunu yaşayan Mikoyan Gurevich Tasarım Bürosu, MiG-25'in caydırıcılığını korumak amacıyla temel tasarım üzerine daha güçlü (ve verimli) motorlar ile gelişmiş radar ve elektronik sistemlerin entegre edildiği MiG-25PD Foxbat-E türevini geliştirmiştir. Daha önceden hizmete giren 370 MiG-25P de kademeli olarak bu standarda yükseltilmiştir.

Üretimi 1984 yılına dek devam eden MiG-25, tüm türevleriyle toplam 1.186 adet üretilmiş, bunlardan bir kısmı Cezayir, Bulgaristan, Hindistan, Suriye, Irak ve Libya'ya ihraç edilmiştir. Sovyetler Birliği'nin yıkılmasını takiben Rusya ve Azerbaycan tarafından kullanılmaya devam eden MiG-25, hâlen bu iki ülkenin envanterinde sınırlı sayıda da olsa hizmet vermektedir.

Görev Tarihçesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İlginçtir ki MiG-25, ilk görev tecrübesini henüz Sovyetler Birliği envanterinde hizmete girmemişken, 1970 yılından 1972 yılına kadar iki sene Mısır'da test edilmiştir. Sovyetler Birliği tarafından geçici olarak Mısır'da test edilen 4 MİG-25 Foxbat, Mısır bayrak ve amblemleriyle ancak Sovyet pilotları tarafından iki yıl bu ülkede görev yapmıştır. Bu süre zarfında ikili gruplar halinde toplam 20 kez İsrail hava sahasını taciz eden uçaklar, uçuşların zamanı ve süresi İsrail istihbaratı tarafından bilinmesine karşın herhangi bir engellemeye uğramamıştır. Ardından 1972 [1] 24 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yılında MİG-25 Sovyet Hava Kuvvetleri Ve Sovyet Hava Savunma Kuvvetlerinde hizmete girmiştir. 1973 yılında bu uçaklardan biri Mach 3.2 hızına ulaşarak bu türünün hız rekorunu kırmış, ancak uçağın motorları bu zorlamayı kaldıramayarak yanmıştır. Uçaklar aynı yıl Yom Kippur Savaşı öncesinde Sovyetler Birliği'ne geri dönmüş, ancak savaşı takiben tekrar Mısır'da görev yapmaya başlamıştır.

1974 yıllarında Sibirya bölgesinden Sovyet hava sahasını işgal eden bir SR-71 Blackbird keşif görevi sırasında MiG-25 tarafından fark edilmiş ve SR-71 Blackbird uçağına radar kilidi atmamıştır. MiG-25 tarafından füze ile saldırılan SR-71-Blackbird’ün pilotu son anda yaptığı bir manevra ile kurtulmuştur. Bu olaydan sonra Amerika Birleşik Devletleri Sovyet hava sahasına bir daha bir SR-71 Blackbird sokmadı ve bu tarihten itibaren bu uçakların bir kısmı NASA’ya verilirken diğer uçaklar yüksek işletme maliyetleri ve başta yakıt kaçırma gibi problemlerinden ötürü emekli edip Amerika Birleşik Devletleri’ndeki müzelere dağıtıldı. Bu uçakların bazıları gösteri uçuşlarında da kullanıldı.

İran-Irak Savaşı sırasında Irak tarafından kullanılan MiG-25'lerin savaştaki etkinliği konusunda bir bilgi bulunmamaktadır.

Körfez Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Körfez Savaşı'nın ilk gününün gecesinde Teğmen Scott Spiecher tarafından uçurulan ABD Deniz Kuvvetleri'ne bağlı bir F/A-18 Hornet savaş uçağı, Irak Hava Kuvvetleri'ne bağlı bir MiG-25PD tarafından vurulup düşürülmüştür. Bu, savaş boyunca Irak Hava Kuvvetleri'nin doğrulanan 4 hava zaferinden biridir.

Savaş sırasında iki MiG-25 Amerikan güçlerince düşürülmüş, savaştan bir yıl sonra da Irak 'daki uçuşa yasak bölgeyi ihlal eden bir MiG-25, İncirlik Hava Üssü'nden kalkan Amerikan F-16 uçaklarınca düşürülmüştür.

Yine I. Körfez Savaşı sırasında Irak Hava Kuvvetleri'ne bağlı bir MiG-25, tam sekiz Amerikan F-15 Eagle uçağının arasından sıyrılarak korumakta oldukları EF-111 Raven elektronik harp ve radar karıştırıcı uçağına saldırı gerçekleştirmiştir. Saldırı sonucu EF-111 hasar görmemiş, ancak bölgeden uzaklaşmak zorunda kalmıştır. Radar karıştırıcı desteğinden yoksun kalan F-15'lerden biri de Irak uçaksavar füzeleri tarafından düşürülmüştür. Yine aynı savaş sırasında iki MiG-25, dört F-15 Eagle uçağını taciz etmiş, karşılığında Amerikan uçaklarının ateşlediği toplam 10 adet füzenin tamamından da yüksek hızları sayesinde kaçmayı başarmıştır.

Hindistan[değiştir | kaynağı değiştir]

1997 yılında Hindistan Hava Kuvvetleri'ne bağlı bir MiG-25, Pakistan üzerinde 65.000 ft irtifada sesten yaklaşık üç kat hızlı seyrederken Pakistan radarlarınca tespit edilmiştir. Pakistan Hava Kuvvetleri'nin bu uçaklara karşı o dönemde kullanabileceği silahları olmadığı için bu uçuşun taciz/gösteri amaçlı olduğu kanısına varılmıştır.

23 Aralık 2002 tarihinde Irak Hava Kuvvetleri'ne bağlı bir MiG-25, bu ülkenin hava sahasında keşif görevi yürüten bir Amerikan MQ-1 Predator insansız hava aracını vurup düşürmüştür. Tarihte insanlı ve insansız hava araçları arasında gerçekleşen bu ilk it dalaşı sırasında Predator tarafından ateşlenen AIM-92 Stinger füzeleri MiG-25'e isabet etmemiştir.

2003'te başlayan Irak Savaşı boyunca hiçbir varlık gösteremeyen Irak Hava Kuvvetleri'ne bağlı diğer tüm uçaklar gibi MiG-25'lerin de çoğu yerde veya yeraltı sığınaklarında yok edilmiştir. Aynı yıl Amerikan güçleri tarafından bir hava üssünün yakınlarında çöle gömülü vaziyette iki MiG-25 ele geçirilmiş, bu uçaklar inceleme için ABD'ye gönderilmiştir. İncelemesi tamamlanan uçaklardan biri şu an Ohio eyaletinin Dayton kentindeki ABD Hava Kuvvetleri Müzesi'nde sergilenmektedir.

Kullanıcılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aktif Kullanıcılar[değiştir | kaynağı değiştir]

 Cezayir

Cezayir Hava Kuvvetleri'nde 11 adet MiG-25 hâlen aktif hizmettedir.

 Suriye

11 adedi hâlen hizmettedir. Bunlardan beşi keşif, biri de eğitim türevidir.

Eski Kullanıcılar[değiştir | kaynağı değiştir]

 Ermenistan

Hizmet dışı

 Azerbaycan

2013 yılında hizmetten çekildi.

 Bulgaristan

1982 yılında üç keşif ve bir de eğitim türevi olarak hizmete girmiştir. 1984 yılında keşif uçaklarından biri düşmüş, 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin yıkılmasını takiben kalan tüm MiG-25'ler Rusya'ya geri gönderilip MiG-23 avcı-bombardıman uçakları ile değiştirilmiştir.

 Hindistan

2006 yılında hizmetten ayrılmıştır.

 Irak

Toplam yedi adedi hizmet vermiştir. Çoğu I. Körfez Savaşı ve Irak Savaşı'nda yok edilmiştir. Birinci körfez savaşı zamanında Türk asıllı Alpleon kod adlı bir rus pilot Mig-25 ile Amerikalı binbaşının kullandığı F-18 hava muharebesinde F-18 düşmüştür, bunun üzerine Amerikan deniz kuvvetleri 30 savaş uçağını birden havalandırmış büyük bir skandal oluşmuştu. 2003 yılında iki adedi çölde gömülü olarak ele geçirilmiştir.

 Gürcistan

 Kazakistan

 Libya

 Rusya

2013 yılında hizmet dışı bırakıldı.

 Sovyetler Birliği

• Sovyet Hava Kuvvetleri
• Sovyet Hava Savunma Kuvvetleri

 Türkmenistan

 Ukrayna

Hizmetten ayrılmıştır.

Genel Özellikler (MiG-25P)[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mürettebat: 1
• Uzunluk: 19.75 m (64 ft 10 in)
• Yükseklik: 6.10 m (20 ft 0.25 in)
• Kanat açıklığı: 14.01 m (45 ft 11.5 in)
• Kanat Alanı: 61.40 m² (660.93 ft²)
• Boş ağırlığı: 20,000 kg (44,080 lb)
• Yüklü ağırlığı: 36,720 kg (80,952 lb)
• Azami Kalkış Ağırlığı: 31,800 kg
• Motor: 2 × Tumansky R-15B-300 Artyakıcı turbofan
  • Kuru itme gücü: 73.5 kN (16,524 lbf) (tek motor için)
  • Artyakıcı ile itme gücü: 100.1 kN (22,494 lbf) (tek motor için)

Performans[değiştir | kaynağı değiştir]

• Azami hız:
  • Yüksek irtifa: 3.2 Mach (3,470 km/s, 2,170 mph); 2.83 Mach (3,200 km/h, 1,920 mph) motor limiti ile.
  • Düşük irtifa: 1,200 km/s (648 knots, 746 mph)
• Menzil: 1,730 km (935 nmi, 1,075 mi) Dahili yakıt ile birlikte
• Azami irtifa (Servis Tavanı): 20,700 m (67,915 ft) 4 füze ile beraber; 24,400 m (80,000 ft) RB modellerinde
• Tırmanış değeri: 208 m/s (40,950 ft/min)
• Kanat yüklemesi: 598 kg/m² (122.5 lb/ft²)
• İtici Güç/Ağırlık oranı : 0.41

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Benzer tasarım ve gelişimdeki uçaklar

• Mikoyan MiG-31

Benzer rolde, dönemde ve yetenekte olan uçaklar

• CF-105 Arrow
• F-14 Tomcat
• XF-108 Rapier
• Saab 35 Draken
• Convair F-106
• North American A-5 Vigilante

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

MiG-25 Foxbat hakkında bilgi (İngilizce)13 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
MiG-25 Foxbat, Greg Goebel (İngilizce)24 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.