Archaeoceti Yaşadığı dönem aralığı: 54-23,04 myö Wasatchian-Neojen[1]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Cynthiacetus ve Ambulocetus'un montelenmiş iskeletleri
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Cetacea Parvo takım: †Archaeoceti Flower, 1883
İçerdiği gruplar
Metne bakınız.
Kladistik açıdan içerdiği fakat geleneksel olarak içermediği taksonlar
Neoceti (Odontoceti ve Mysticeti)

Archaeoceti veya arkaik balinalar ("eski balinalar"; eski kaynaklarda zeuglodontlar), Erken Eosen ila Geç Oligosen dönemleri arasında yaşamış, parafiletik bir ilkel balina kladıdır.^[1] En erken balina radyasyonunu temsil eden bu balinalar, balina evrimindeki ilk ikiyaşamlı (amfibi) aşamaları içerir; bu nedenle Archeoceti, çağdaş balina grupları olan Mysticeti (çubuklu balinalar) ve Odontoceti'nin (dişli balinalar) de atalarıdır.^[2] Bu ilk evrimsel radyasyon, Hindistan ve Asya'yı ayıran sığ sularda meydana geldi (Eosen); su yaşamına iyi uyarlanmış türlerin çeşitlenmesi ve çağdaş balinaların en erken örneklerinin görülmeye başlanması ise Oligosen'e dayanır.^[3]

İlk arkaik balinaların İpresiyen'de (56-47,8 milyon yıl önce) ve Lütesiyen'de (47,8-41,3 milyon yıl önce) Hindistan-Pakistan yakınlarında yaşadığı bilinmektedir, Bartoniyen (41,3-38,0 milyon yıl önce) ve Priaboniyen'de ise (38,0-33,9 milyon yıl önce) Kuzey Amerika, Mısır, Yeni Zelanda ve Avrupa'da bulunmuş birçok fosili vardır. Lutesiyen'in sonlarında balinalarım hareket tarzına ilişkin bir fikir birliği olmamasına rağmen, yaşayan balinalar kadar açık okyanusa iyi uyarlanmış olma olasılıkları çok düşüktür. Muhtemelen Afrika çevresinden Güney Amerika'ya ya da daha büyük olasılıkla Tetis Okyanusu üzerinsen (Avrasya ile Afrika arasında), Avrupa, Grönland ve Kuzey Amerika kıyı suları boyunca Amerika'ya kadar ulaştılar.^[4]

Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]

Pakicetidae[değiştir | kaynağı değiştir]

West (1980), tarafından balina olarak tanımlanan pakicetidler, en erken balinalar olup uzun, ince bacaklara ve uzun, dar bir kuyruğa sahipti ve modern bir kurt boyutuna ulaşabiliyordu. Sadece kuzeybatı Hindistan ve kuzey Pakistan'daki tatlı su akıntılarındaki çökeltilerde bulunmuşlardır ve muhtemelen yüzücüden ziyade dalgıçlardı.^[5]

Ambulocetidae[değiştir | kaynağı değiştir]

Balinaların bir sonraki evrimleşmiş familyası olan Ambulocetidae pakicetidlere göre büyüktü ve sadece suda yaşıyordu.^[6] Görünüşü büyük ayakları ve güçlü bir kuyruğu olan timsah gibiydi. Tortular, kıyı bölgelerinde yaşadıklarını ve kompakt kemikleri, hızlı avcılardan ziyade pusuya düşürüldüklerini gösteriyor. Sadece Pakistan ve Hindistan'dan da bilinen ambulocetidler, ailenin geri kalanından 4 milyon yıl daha yaşlı olduğuna inanılan bilinen en eski balina Himalayacetus'u da içeriyor. ^[5]

Remingtonocetidae[değiştir | kaynağı değiştir]

Remingtonocetidlerin'nin kısa bacakları, düzleştirilmiş omurları ve güçlü bir kuyruğu vardı. Uzun burunları, minik gözleri ve kulak morfolojileri, görüşlerinin zayıf olduğunu ve işitme duyusunun baskın duyuları olduğunu gösteriyor. Onlar da sadece Pakistan ve Hindistan'da bulundu ve tortular, kıyı bölgelerindeki sığ sularda yaşadıklarını gösteriyor. Muhtemelen karaya çıkabiliyorlardı ve kuyruklarını yüzmek için kullanıyorlardı.^[5]

Protocetidae[değiştir | kaynağı değiştir]

Hem Afrika hem de Amerika'da kalıntıları bulunmuş Protocetidae, arka bacakları ve güçlü bir kuyruğu olan suya daha iyi adapte olmuş ve oldukça fazla türleşmiş bir aileydi, kemikleri ise resifler gibi sığ ve sıcak okyanusları kolonileştiren güçlü yüzücüler olduklarını gösteriyordu. Deniz memelilerinin evrimini büyük ölçüde etkilediler (Geç Eosen), çünkü Dünya okyanuslarına yayıldılar.^[5] Uzun burunları, büyük gözleri ve daha önceki archaeoceti'lerden başın daha yukarısında bulunan bir burun açıklığı vardı.Bu da, modern deniz memelilerine benzer şekilde başlarını yatay olarak tutarak nefes alabilecekleri öne sürüyor. Dişleri farklıydı ve modern deniz memelilerinin çiğnemeyen dişlerine doğru gelişmeye başladı, muhtemelen aktif avcılardı. Karada hareket etme yetenekleri değişken görünmektedir: Rodhocetus ve Peregocetus'ta karada hareket edebileceklerini gösteren sakroiliak eklem vardır.^[7] Diğer cinslerde (Georgiacetus ve Aegicetus), pelvis vertebral kolona bağlı değildi, bu da arka bacakların vücut ağırlığını destekleyemeyeceğini gösterdi.^[2] Bazı cinslerin (Rodhocetus) büyük kürekleri oluşturan büyük arka ayakları vardı, oysa Aegicetus'un kendini suda ilerletmek için kuyruğunu daha çok kullandığı düşünülüyor.^[8]

Basilosauridae[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük arka bacakları ve kanat şeklindeki ön bacakları olan Basilosauridler, zorunlu olarak suda yaşıyorlardı ve okyanuslara hükmetmeye başladılar. Modern odontoceti ve mysticeti'nin ekolokasyon ve balenlerinden hâlâ yoksundular.^[5] Basilosaurineler ve dorudontineler, tüm iskeletin bulunduğu en eski zorunlu deniz memelileridir. Daha önceki archaeocetilerde bulunmayan bir dizi sucul adaptasyon sahiplerdi.^[9] Omur kolonundaki boyun omurları kısadır, torasik ve lomber omurlar benzer uzunluktadır, sakral omurlar kaynaşmaz, sakroiliak eklemler yoktur ve kısa kuyruğun bir top omuru vardır. Kürek kemiği geniş ve yelpaze şeklindedir, ön akromiyonlar ve küçük supraspinöz fossaları vardır. Dirsek kemikleri büyüktür ve enine düz olekranonlara sahiptir, bilekler ve distal önkollar ellerin düzleminde düzleşmiştir ve arka ayakları küçüktür.

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Archaeoceti beş köklü aile içerir:^[10] Kekenodontidae'nin sınıflandırması ise hala tartışmalıdır ve aile ya Archaeoceti, Mysticeti grubuna dahil edilmektedir,^[11] hatta bazı çalışmalar onu Delphinoidea'ya yerleştirilmiştir.^[12]

Cetartiodactyla

Archaeoceti

Pakicetidae (Thewissen, Madar & Hussain 1996)

Pakicetus (Gingerich & Russell 1981)

Nalacetus (Thewissen & Hussain 1998)

Ichthyolestes (Dehm & Oettingen-Spielberg 1958)

Ambulocetidae (Thewissen, Madar & Hussain 1996)

Ambulocetus (Thewissen, Madar & Hussain 1996)

Gandakasia (Dehm & Oettingen-Spielberg 1958)

Himalayacetus (Bajpai & Gingerich 1998)

Remingtonocetidae (Kumar & Sahni 1986)

Andrewsiphius (Sahni & Mishra 1975)

Attockicetus (Thewissen & Hussain 2000)

Dalanistes (Gingerich, Arif & Clyde 1995)

Kutchicetus (Bajpai & Thewissen 2000)

Remingtonocetus (Kumar & Sahni 1986)

Protocetidae (Stromer 1908)

Georgiacetinae (Gingerich et al. 2005)

Aegicetus (Gingerich et.al. 2019)

Babiacetus (Trivedy & Satsangi 1984)

Carolinacetus (Geisler, Sanders & Luo 2005)

Georgiacetus (Hulbert, Jr et al. 1998)

Natchitochia (Uhen 1998)

Pappocetus (Andrews 1919)

Pontobasileus

Makaracetinae (Gingerich et al. 2005)

Makaracetus (Gingerich et al. 2005)

Protocetinae (Gingerich et al. 2005)

Aegyptocetus (Bianucci & Gingerich 2011)

Artiocetus (Gingerich et al. 2001)

Crenatocetus (McLeod & Barnes 2008)

Dhedacetus

Gaviacetus (Gingerich, Arif & Clyde 1995)

Indocetus (Sahni & Mishra 1975)

Maiacetus (Gingerich et al. 2009)

Peregocetus

Protocetus (Fraas 1904)

Qaisracetus (Gingerich et al. 2001)

Rodhocetus (Gingerich et al. 1994)

Takracetus (Gingerich, Arif & Clyde 1995)

Togocetus (Gingerich & Cappetta 2014)

Basilosauridae

Basilosaurinae

Basilosaurus (Harlan 1834)

Basiloterus (Gingerich et al. 1997)

Eocetus (Fraas 1904)

Platyosphys

Dorudontinae

Ancalecetus (Gingerich & Uhen 1996)

Basilotritus (Goldin & Zvonok 2013)

Chrysocetus (Uhen & Gingerich 2001)

Cynthiacetus (Uhen 2005)

Dorudon (Gibbes 1845)

Masracetus (Gingerich 2007)

Ocucajea (Uhen et al. 2011)

Pontogeneus

Saghacetus (Gingerich 1992)

Stromerius (Gingerich 2007)

Supayacetus (Uhen et al. 2011)

Zygorhiza (True 1908)

Kekenodontidae

Kekenodon (Hector 1881)

Filogeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]