Amarillo, Teksas
Şehir
Amarillo
Takma adlar: "Teksas'ın Sarı Gülü", "Helyum Kenti", "Rotor Kenti", "Bomba Kenti"
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Eyalet	Teksas
İlçe	Potter Randall
İdare
• Tür	Şehir Konseyi - Şehir Menajeri
• Belediye Başkanı	Ginger Nelson
Yüzölçümü
• Şehir	233.9 km²
• Kara	898 mil² (232,7 km²)
• Su	4 mil² (1,2 km²)
Rakım	1099 m
Nüfus  (2013)Nüfus Tahmini
• Şehir	196.429
• Yoğunluk	746/km²
• Metropol	249.881
Zaman dilimi	UTC-06.00 (CST)
• Yaz (YSU)	UTC-05.00 (CDT)
ZIP kodu	79101-79111, 79114, 79116-79121, 79123-79124, 79159, 79163, 79166-79168, 79171-79172, 79174, 79178, 79182, 79185, 79187, 79189
Alan kodu	806
Resmî site www.amarillo.gov

Amarillo, ABD'nin Teksas eyaletinin kuzeyinde bulunan, 26 ilçeden oluşan ve bir tava sapına benzediği için isimlendirilen "Teksas Panhandle bölgesi"'nin en büyük şehri olup "Potter İlçesi (county)"'nde bulunmakta Potter İlçesi başkenttir. Amarillo Şehri "Randall İlçesi (county)"'ne de uzanmaktadır.

Dünyada en verimli helyum gaz yatakları bulunduğu için şehrin lakabı "Helyum Şehri" olmuştu. İsmi olan Ammarillo İspanyolca "sarı" anlamına geldiği için ve Teksas'a özel, vahşi yetişen sarı güllere izafeten "Texas'ın Sarı Gulu" lakabını da taşır. ABD'de nükleer atom ve hidrojen bombaları asemble eden ve eski nükleer bombaları söküp işlemez hale getiren Pantex fabrikası Amarillo'nun en büyük işçi istihdam eden kurumu olduğu için "Bomba Şehri" lakabını da taşımaktadır.^[1]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Amarillo şehri "Oneida" adı ile Teksas'ın kuzeyindeki ve şekli Tava-sapı'na benzer "Panhandle Bölgesi"'nde "Llano Estacado" adı verilen alt bölgede kurulmuştu. Bu bölgede gayet büyük yüzölçümlü açık arazide hemen hemen vahşi olarak yetiştirilen Büyükbaş hayvan çiftlikleri bulunmakta idi. Bu hayvanlar yetiştirip yakalanıp kuzeye mezbahalara sevk edilmeleri gerekmekte idi. 19. yüzyıl başlarında buralarda yetiştirilen büyük baş hayvanlar önce büyük sürüler halinde nakliye merkezlerine getirilmekte ve oradan trenle sevkedilmekte idiler. Bu sürü halinde büyükbaş hayvanın "Cowboy" adı verilen hayvanat tarım işçileri tarafından trenle nakil merkezlerine getirilmesi ABD'nin Batı kısımları için bir mit haline gelmiş; özel çok popüler olan Batı Amerika "cowboy" edebiyatı gelişmiş ve Hollywood sineması için ozel bir film janrı olarak geliştirilmiştir. 19. yüzyılda "Fort Worth and Denver City Demiryolu Şirketi" tarafından sağlanan demiryolu hatları, büyükbaş toplama ve hayvan taşıma marşandiz hizmetleri dolayısıyla Amarillo büyük bir büyükbaş hayvan sürülerinin getirildiği alım satım merkezi olmuştu.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerillo şehri kuzey Teksas'ta bulunan 26 ilçeden oluşan dikdörtgen ve tava sapı coğrafi şekilli "Teksas Panhandle" adı verilen bir bölgenin hemen hemen ortasındadır. Bunun için Amarillo'daki iklim, güney ve kuzey Teksas bölgeleri ve Teksas başkenti olan Austin değil, Oklahoma, New Mexico, Colorado ve Wyoming eyaletlerinin merkezleini iklim şartlarına uymaktadır. Teksas Panhandle bölgesi nispeten ovalıktır ama bu ovalik arazi gayet az su geçiren toprak tabakası ile kaplıdır. Şu geçirmemek niteliği dolayısıyla bu bölgeye yağan yağmurun ya buharlaşıp uçması veya küçük göletler halinde toprak üstünde birikmesi gerekmektedir. Şehrin yüzölçümü 234 km² olup bunun (1.0 km²)si (%0,5'i) şu yüzeyidir. Amarillo metropoliten bölgesi ise 4 ilçeyi (Armstrong, Carson, Potter, Randall ilcelerini) kapsayan ve ABD'de metropoliten bölgeler sıralamasında 180. gelen bir metropoliten bölge olup tahminen 236.113 kişi nüfusu vardır.

Amarillo'nun 32 km kuzeydoğusunda "Canadian Nehri" bulunmaktadır. Bu Güneybatı Tablelands platosu ekoloji bölgesinin merkezi koridorudur ve Batı Yüksek Ovalar ekoloji bölgesini ikiye böler. Batı Yüksek Ovalar'ın güney kısmı ise "Llano Estacado (Sırıklanmış Ovalar)" adını taşır. Canadian Nehri üzerine büyük bir baraj yapılmış ve bu barajın gölüne "Meredith Gölü" ismi verilmiştir. Meredith Golü suları "Teksas Panhandle" bölgesinin içme ve kullanma suyu ihtiyacının çoğunu karşılamaktadır. Amarillo, 81.000 hektar yüzölçümü olan ve Hartley, Potter, Moore, Hutchinson, Carson, Gray, Wheeler ve Collingsworth ıIçelerinin yeraltında bulunan üretken doğal gaz havzasi olan "Panhandle Havzası" doğal gaz ve petrol üretim bölgesindedir. Bu havzanın Potter İlçesi altında bulunan kısmı ABD'nin en büyük doğal gaz rezervlerini taşımaktadır. Amarillo'un 40 km güneyinde "Palo Duro Kanyonu" adı verilen bir kanyon sistemi bulunmaktadır.

Teksas Panhandle Bolgesi'nde petrol kuyuları açan jeolog ve mühendisler bu bölgede yer altında "Amarillo Dağları" adı verdikleri bir yeraltı dağlar silsilesi bulunduğu bilgisini ortaya çıkartmışlardır. Bu yeraltı dağ silsilesi Oklahoma'daki Arbuckle yeraltı dağ silsilesi ve Arkansas ve Oklaho'daki Onachita yer altı dağ silsilesinin bir devamıdır. Bu yeraltı dağ silsilesinin bazı zirvelerinin 2000 m kadar olduğu da kabul edilmektedir. Bu yeraltı dağ silsilesi üzerindeki en büyük zirvesi kuzeybatı Potter İlçesi'nde bulunan "Alibateler Çakmaktaşı Taşocakları Ulusal Anıtlar" parkı altında 750 m kadar derinlikte olup bu zirvenin yeraltı dağlar silsilesinin en alt katından 3000 metre yükseldiği iddia edilmektedir.

Amarillo ve "Teksas Panhandle" bölgesi iklimi yarı-kurak iklimdir. Koppen iklim sınıflandırılmasına da bu BSk veya BSh olarak ifade edilir. Bu iklim tipi gün içinde gündüz ve gece ısıları arasında büyük fark olması ile; gün be gün de ısı değişikliğinin fazla olması ile; kuzeyden veya kuzeybatıdan soğuk hava kitlesinin büyük hızla sıcak arazilere gelmesi ile; kış sezonunda zaman zaman hızlı ve karlı tipi rüzgarları ile ve düşük nemli sıcak yaz sezonu ile karakterize edilmektedir. Amarillo'da şehrin iklim şartlarının gözlemlenip resmen belgelenmesi ve ileriye tahminler yapılması federal "Ulusal Hava Şartlari Hizmeti" tarafından yapılmaktadır. Bu kurumun gözlemleme yaptığı dönemde Amarillo'da normal ortalama yıllık yağışın 518 mm olduğu gözlemlenmiştir ve bu yağışların çoğunun geç ilkbahar ve yaz aylarında ortaya çıktığı görülmektedir. Gözlemlenen günlük ortalama ısı derecelerinin aylık ortalaması soğuk Ocak ayında 2.8 °C olurken sıcak yaz ayı olan Temmuz'da 25.7 °C olur. Amarillo'da yıl boyunca hava hep güneşli olmaktadır ve yıllık sıcak güneşli günlerde yaklaşık 33300 saat güneş gözlemlendiği belgelenmiştir.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Amarillo'nun nüfusu (2010 Nüfus Sayımı itibarıyla) 190.695 kişi idi. Bu nüfustan 105.486 kişi "Potter İlçesi ve 85.209 kişi ise "Randall İlçesi"'nde yaşamaktaydı. "Amarillo Metropoliten Bölgesi" ise dört ilçeye yayılmıştır ve tahmini nüfus 236.113 kişidir.^[2]

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Amarillo'da şehiriçi halk yolcu taşıma servisi 1925'ten itibaren bulunmaktadır. Bu hizmet 1966'ya kadar özel sektör tarafından verilmekteydi. 1966'dan itibaren yerel şehir kamu idaresi altında "ACT - Amerilllo Şehri Transit" kurumu tarafından yapılmaktadır. ACT sabit hatlar üzerinde belirli bir tarifeye göre servis yapan otobüs hatları sağlamaktadır. Bunun yanında ACT şehir içinde engelli kişiler için talep üzerine servis veren otobüslerle de "paranormal" hizmet vermektedir. Sabit hatlar hizmetler toplamı yaklaşık 350.000 yolcu/yıl olarak hesaplanmıştır. "Paranormal" otobüs hizmeti ise 30.000 paranormal yolcu/yıl olarak tahmin edilmektedir. Fakat iki tür ACT otobüs servisi için de yolcu talebi düşme eğilimi gösterdiği anlaşılmıştır. Bu düşme eğilimine rağmen ACT bu trendi değiştirmek için (örneğin yeni hatlar, guzergah değişiklikleri, otobüsten başka türlü metro, tramvay vb transit sistemlerini geliştirmek gibi) kamu yolcu taşımacılığı için hiçbir çaba göstermemektedir.

Amarillo'ya yolcu trenleri işlememektedir. Fort Worth - Denver arasında günlük yolcu treni sefer yapan "Caprock Chief" adlı trenin Amarillo'da bir yeni istasyonda durup yolcu inip bindirmesi için planlar yapılmış ama bu planlar gerçeğe çıkmamıştır. Amarillo ve içinden geçen demir yolları hatları yük taşımacılığı için gayet önemli rol oynamaktadır. Fort Worth merkezli "BSNF Demniryolu Şirketi"'nin şehir ve etrafında gayet ağır günlük trafik yükü çeken yük taşıma kompleksi bulunmaktadır. Bu kompleksin günlük yaklaşık 100-100 tren yükü çeşitli modlarda taşınan ve genel eşya maraşandızı naklettiği belgelidir. Amarillo şehrine ve bu şehirden büyük demiryolu nakliyatı yapılmaktadır. Ayrıca bu Amarillo demiryolu kompleksinden transit olarak geçen yük demiryolu trafiğinin büyük bir kısmı oluşturan kömür ve zahire nakliyesidir.

Amarillo ABD'nin şu önemli ana karayollar ve otoyollar şebekesi içinde bir büyük kavşak merkezdir:

• Interstate 40: Doğu yönü - Albuquerque, New Mexico. Batı yönü - Oklahoma City, Oklahoma
• Interstate 27: Kuzey yönü - Lubbock, Teksas (1980'de tamamlanmıştır)
• U.S. Highway 60: Batı-h=güneybatı yönü - Pampa, Texas
• Ü.S. Highway 287:Güney yönü - Boise City, Oklahoma
• Amarillo birçok Amerikan halk ve pop şarkıcısı tarafından anılan Route 668 yolu güzergahında idi.

Amarillo'nun merkezi ticaret ve iş merkezi için havayolu yolcu ulaşım ve yük nakliyatı taşımak için merkeze 16 km uzaklıkta İ-40 otoyolunun kuzeyinde, "Rick Husband Amarillo Enternasyonal Havaalanı" bulunmaktadır. Bu havaalanı eski bir hava gücü uçak üssünden dönüştürülmüştür. Bu hava alanından önemli ABD uçak yolcu taşıma şirketleri Dullas, Houston, Denver ve Las Vegas havalanlarına sık tarifeli direkt uçuşlar yapmaktadırlar. Bu hava alanı yanında Amarillo'ya hizmet veren ve Randall İlçesi'de bulunan "Tradewind Havalanı" ve "Buffalo Havaalanı" adlarını taşıyan, iki ayrı havaalanı da bulunmaktadır.

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Amarillo, Texas ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Vikigezgin'de Amarillo ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

• Amarillo 11 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sehri resmi sitesi]
• DMOZ Open Directory Projesi "Amarillo" maddesi
• Visit Amarillo -Amerillo Turizm Ziyaretçi kılavuzu
• Amarillo Ticaret Odasi 5 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Amarillo Konvansiyon ve Misafirler Burosul 23 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Amarillo İktisadi Gelişme Korporasyonu 15 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Amarillo'da trafik kontrol kameralari
• Amerillo Halk Kütüphesi'ndeki foto koleksiyonu ve arsivi21 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.