Afrika praetoria idaresi

	Praefectura Praetorio Africae ; Afrika praetoria idaresi
	Doğu Roma İmparatorluğu Praet. prefecture
Merkez	Kartaca
Tarih	Geç Antik Çağ
- Vandal Krallığı'nın fethi	534
- Moro isyanı bastırıldı	548
- Eksarhlık olarak yeniden düzenlenmesi	590
Political subdivisions	Zeugitana ; Byzacena ; Numidya ; Mauretania Sitifensis ; Mauretania Caesariensis ; Mauretania Tingitana; Sardinya

Afrika praetoria idaresi (Latince: praefectura praetorio Africae), Mağrip'de kurulu Doğu Roma İmparatorluğu'nun ana idari bölümlerinden biridir. İdare merkezi Kartaca'dır. 533-534 yıllarında Kuzeybatı Afrika'nın Vandallardan geri alınmasından sonra kurulmuştur. 580lerin sonlarına kadar varlığını sürdürmüş, sonra yerini Afrika Eksarhlığı'na bırakmıştır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

533'te Belisarius komutasındaki Roma ordusu, Kuzey Afrika'nın eski Roma bölgelerinde var olan Vandal Krallığı'nı mağlup edip ve yok etti. Zaferden hemen sonra, Nisan 534'te, imparator I. Justinianus yeni edinilen bölgelerin idari organizasyonu ile ilgili bir yasa yayınladı.

Roma Dioecesis Africae'nın eski vilayetler çoğunlukla Vandalların egemenliği altındaydı, ancak Mauretania Tingitana'nın neredeyse tamamı, Mauretania Caesariensis ve Mauretania Sitifensis'in çoğu ile Numidya ve Byzacena'nın iç kısımlarının büyük bölümleri dahil olmak üzere büyük parçalar Morolar olarak adlandırılan Berberi kabilelerine kaybedilmişti. Bununla birlikte, Justinianus eski idari bölünmeyi geri getirdi, ancak Kartaca'da bulunan genel valiyi yüksek idari rütbe olan Praefectus praetorioya yükseltti, böylece Afrika'nın hala Ostrogotlar Krallığı egemenliğinde bulunan İtalya praetoria idaresine bağlılığını sona erdirdi. Dördü konsül, üçü praesides yönetiminde olan toplam yedi vilayet:

Sözü edilen şehirden, Tanrı'nın yardımıyla yedi vilayet kontrol edilecek ki bunlardan daha önce prokonsüllerin yetkisi altındaki Tingi, Kartaca, Byzacena ve Trablus konsül yönetiminde diğerleri yani Numidya, Mauretania ve Sardunya Tanrı'nın yardımıyla valilerin yönetiminde olacak.
— Codex Iustinianus, I.XXVII

Geleneksel olarak önce Hispania'nın sonra Vizigotlar Krallığı'nın bir parçası olduğu varsayılması gereken Mauretania Tingitana, Justinianus'un düzenlemesinde geçici olarak ayrı bir vilayet olması sona erdirilerek Tingi'den yönetilen bir eyalet oluşturmak için Mauretania Caesariensis ile birleştirildi ayrıca "Mauretania", Mauretania Sitifensis'i ifade eder.^[1] Sardinya adasının İtalya'dan ziyade Afrika'nın bir parçası olduğu da dikkat çekicidir.

Justinianus'un amamcı, tarihçi J. B. Bury'nin kelimeleriyle, "sanki hiç olmamış gibi Vandal fethinin tüm izlerini silmekti".^[2] Kiliselere Halkedon inancında din adamlarına geri getirildi ve geri kalan Aryanlar zulüm gördü. Arazi mülkiyeti bile Vandal fethinden önceki duruma döndürüldü, ancak 100 yıllık Vandal hakimiyetinden sonra geçerli mülkiyet tapularının azlığı idari ve adli bir kaos yarattı.

Askeri idarenin başı magister militum Africae ismiyle yeni oluşturulan bir makamdı, ona magister peditum ismiyle bir yardımcı ve duces unvalı dört bölgesel sınır komutanı (Tripolitania için Leptis Magna, Byzacena için Capsa ya da Thelepte, Numidya için Cirta ve Mauretania için Caesarea^[3]) vardı. Bu örgütlenme, Romalılar Moroları geri itip bu bölgeleri geri kazandıkça yavaş yavaş kuruldu.^[4]

Moro Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Romalılar Afrika'ya indiğinde Morolar tarafsız bir duruş sergiledi, ancak hızlı Roma zaferlerinden sonra kabilelerinin çoğu İmparatorluğa sadakat sözü verdi. En önemli kabileler Tripolitanya'da Leuathae ve Byzacena'da Frexi idi. Frexi ve müttefiklerine, Antalas, bölgedeki diğer kabilelerine ise Cutzinas önderlik ediyordu. Numidya'da bulunan Aurès Dağları'nın kabileleri Iaudas tarafından yönetiliyordu, Mauretania morolarına ise Mastigas ve Masuna önderlik ediyordu.^[5]

İlk Moro ayaklanması[değiştir | kaynağı değiştir]

Belisarius Konstantinopolis'e döndükten sonra, yerine domesticus (kıdemli yardımcısı) Dara şehrinden hadım Solomon magister militum Africae rütbesiyle atandı. Byzacena ve Numidya'da yaşayan Moro kabileleri neredeyse hemen arkasından ayaklandı ve Solomon, müttefik Moro kabilelerini içeren güçleriyle onlara karşı yola çıktı. Durum o kadar kritikti ki, 534 sonbaharında ilk vali Archelaus'un yerini alan sivil otorite de Solomon'a emanet edildi. Solomon, Mamma'da ve yine 535'in başlarında Bourgaon Dağı Muharebesi'nde Byzacena Morolarını kesin mağlup etti. Yaz aylarında Numidya'yı tahrip eden Iabdas ve Aurasii'ye karşı sefer yaptı ancak sonuç alamadı. Solomon daha sonra Moroların baskınlarını önlemeyi umarak sınırlar ve ana yollar boyunca kaleler inşa etmeye başladı.

Askeri ayaklanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ancak 536 Paskalya'da, askerlerin Solomon'dan memnuniyetsizliğinden kaynaklanan büyük çaplı bir askeri isyan patlak verdi. Solomon, sekreteri olarak çalışan Prokopius ile birlikte Belisarius tarafından henüz fethedilen Sicilya'ya kaçmayı başardılar. Solomon'un yardımcıları Martinus ve Theodore arkada kaldılar, ilki Numidya'da birliklere ulaşmayı denedi, ikincisi ise Kartaca'yı tuttu.^[6] İsyanı duyduktan sonra, Belisarius, Solomon ve 100 adam ile Afrika'ya yelken açtı. Kartaca, Stotzas isimli birisinin yönetiminde aralarında birçok Vandalın da dahil olduğu 9.000 isyancı tarafından kuşatılmıştı. Theodore, Belisarius ortaya çıktığında teslim olmayı düşünüyordu. Ünlü generalin geliş haberi, isyancıların kuşatmayı terk etmeleri ve batıya çekilmeleri için yeterliydi. Belisarius, sadece 2.000 askeri toplayabilmesine rağmen, hemen onları takip etti ve Membresa'daki isyancı güçleri yakalayıp, onları yenilgiye uğrattı. Ancak isyancıların büyük kısmı kaçmayı başardı ve yerel birliklerin onlara katılmaya karar verdiği Numidya'ya doğru yürümeye devam ettiler.^[7] Belisarius İtalya'ya dönmek zorunda kaldı ve Justinianus'un kuzeni Germanus'u krizle başa çıkmak için magister militum olarak atandı.

Germanus uzlaştırıcı görünüp borçlarını ödeyerek, isyancıların birçoğunu kendi tarafına kazanmayı başardı. Sonunda, 537 baharında, iki ordu Scalae Veteres'te çatıştı ve Germanus zor bir zafer kazandı. Stotzas, Mauretania kabilelerine kaçtı ve Germanus önümüzdeki iki yılı orduda disiplini yeniden kurmak için harcadı. Sonunda, Justinianus durumun yeterince istikrarlı olduğuna karar verdi ve 539'da Germanus'un yerini Solomon aldı. Solomon, Germanus'un çalışmalarını, bağlılıkları şüphelileri ordudan atarak ve istihkâm ağını güçlendirerek sürdürdü. Bu dikkatli organizasyon, Aurasii'ye karşı başarılı bir şekilde saldırmasını sağladı, onları dağ kalelerinden çıkardı ve Numidya ve Mauretania Sitifensis'te sıkı bir Roma egemenliği kurdu.^[8]

İkinci Moro ayaklanması ve Guntarith'in isyanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Vilayet halkının büyük zarar gördüğü büyük salgının yaklaşık 542 yılında gelmesine kadar, Afrika, ertesi birkaç yıl boyunca barış ve refah içinde yaşadı. Aynı zamanda, bazı Roma valilerinin kibirli davranışı, Byzacena'daki Antalas gibi Moro liderlerini yabancılaştırdı ve onları isyan edip, Roma topraklarına baskın yapmaya teşvik etti. Yani 544'te Byzacena'daki Cillium'da Morolar ile gerçekleşen bir muharebe sırasında Romalılar yenildi ve Solomon da öldürüldü.^[9]^[10] Solomon'ın yerine, Tripolitanya dux'u olarak Moro ayaklanmasından büyük ölçüde sorumlu olan yeğeni Sergius geçti. Sergius hem sevilmeyen hem de sınırlı yeteneklere sahipken, Morolar dönek Stotzas'a katılıp, Antalas'ın liderliğinde bir araya geldiler.^[11] Stotzas'ın desteklediği Morolar, sahil kenti Hadrumetum'a hile ile girip yağmaladılar. Paulus adında bir rahip, Morolara karşı yürümeyi reddeden Sergius'un yardımı olmadan kenti küçük bir güçle geri alabildi. Bu gerilemeye rağmen, isyancılar eyaletlerde istedikleri gibi dolaşırken kırsal nüfus müstahkem şehirlere ve Sicilya'ya kaçtı.^[12]

Justinianus, senatör rütbesine sahip ve kocası olan yeğeni Praejecta'nın kocası Areobindus'u yolladı ancak Sergius'un yerine değil birkaç adamla Afrika'ya onunla komutayı paylaşmak için. Sergius'a Numidya'daki savaş emanet edilirken, Areobindus Byzacena'yı bastırma işine girişti. Areobindus, Antalas ve Stotzas'a karşı yetenekli general İoannes'in komutasında bir güç gönderdi. Sergius istendiği gibi yardımlarına gelmediği için Romalılar Thacia'ya çekildiler, ancak teke tek çarpışmada İoannes, Stotzas'ı ölümcül şekilde yaralamayı başardı. Bu felaketin etkileri en azından Justinianus'u Sergius'u geri çağırmaya ve Areobindus'un elinde komutayı birleştirmeye zorladı.^[13] Kısa bir süre sonra, Mart 546'da, Morolar ile müzakerelere giren ve bağımsız bir kral olarak amaçlayan Numidya dux'u Guntarith, Areobindus'u devirdi ve öldürdü. Guntarith, Mayıs ayı başlarında Ermeni Artabanes komutasında sadık birlikler tarafından devrildi. Artabanes, magister militum Africae makamına terfi edildi, ancak kısa süre sonra Konstantinopolis'e geri çağrıldı.^[14] Justinianus'un onun yerine, Flavius Cresconius Corippus tarafından yazılan Iohannis isimli destansı şiirinde kahramanca davranışlarını kutlayan yetenekli general İoannes Troglita'yı gönderdi. Troglita, Belisarius ve Solomon yönetiminde Afrika'da hizmet etmişti ve Doğu'da seçkin bir kariyeri vardı, orada dux Mesopotamiae olarak atanmıştı. Sayısal olarak zayıf güçlerine rağmen, birkaç Morolı kabileyi yenmeyi başardı ve 547'nin başlarında Antalas'ı ve müttefiklerini kesin bir mağlubiyete uğrattı ve onları Byzacena'dan sürdü. Prokopius anlattığı şekilde:

Ve bu İoannes, Libya'ya varır varmaz, Byzacium'da Antalas ile Morolar ile çatışmaya girdi ve onları muharebede mağlup etti, bir çoğunu kendi yanına çekti; ve bu barbarlardan daha önce Solomon'un öldürüldüğü yağmalama sırasında ele geçirdikleri Solomon'un tüm sancaklarını geri aldı ve imparatora gönderdi
— Prokopius, De Bello Vandalico II.XXVIII

Ancak birkaç ay sonra Trablusgarp'taki Leuathae kabilesi ayaklandı ve Gallica ovasında imparatorluk güçlerini ciddi bir şekilde mağlup ettiler. Leuathae kabilesine Antalas katıldı ve Morolar bir kez daha Kartaca'ya kadar serbestçe baskın yaptılar.^[15] Ertesi yılın başlarında İoannes güçlerini topladı ve eski isyancı Cutzinas da dahil olmak üzere birkaç müttefik Moro kabilesi ile birlikte, Cato Tarlaları Muharebesi'nde Moroları tamamen yendi ve liderlerinin on yedisini öldürdü ve neredeyse 15 yıldır Afrika'yı rahatsız etmişti isyanı sona erdirdi.

Barışın tekrar gelmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ertesi on yıllar boyunca, Afrika toparlanmaya devam ederek sakin kaldı. Barışın uzun sürmeyeveği Troglita'yı, eyaletlerin içinden Moroları tamamen tahliye etmeden ve vilayetin antik sınırlarına tam olarak ulaşmanın imkânsız olduğuna inandırmıştı. Bunun yerine, kendini Moroları yerleştirmeyi seçti ve İmparatorluk'un foederati olmaları karşılığında özerklik vadetti.^[16] Çeşitli Moro kabilelerin bu bağımlı prenslerinin sadakati, yıllık emeklilik ve hediyeler yoluyla güvence altına alındı ve barış, çoğu günümüze kadar ayakta kalan, güçlü bir tahkimat ağı ile korunuyordu.

Eyaletin sükunetinin tek kesintisi 563'lük kısa bir Moro isyanıdır. Bunun nedeni yaşlı kabile lideri Cutzinas'ın yıllık maaşını almak için geldiği Kartaca'da, magister militum John Rogathinus tarafından haksız yere öldürülmesiydi. Oğulları ve bakmakla yükümlü oldukları kişiler ayaklandılar, imparatorun yeğeni Tribün Mauricius yönetiminde bir seferi gücü, barışı geri getirdiler.^[17]

II. Justinus'un (h. 565-578) hükümdarlığı sırasında, Afrika'ya büyük özen gösterildi. Praefectus Thomas yönetiminde, 565-570 döneminde istihkâm ağı daha da güçlendirildi ve genişletildi, idare reform yapıldı, ademi merkeziyet artırıldı ve Mauretania Caesariensis'in güneyinde yaşayan Fizan ve Gaetuli'inin Garamantlara yapılan din propagandası büyük ölçüde başarılı çabalardı. Aynı zamanda, Afrika, imparatorluğun her tarafına saldıran daha sakin bölgelerinden biriydi ve bu, birliklerin eyaletten Doğu'ya aktarılmasına izin verdi.^[18]

Moro Garmul Krallığı ile Çatışma[değiştir | kaynağı değiştir]

Mauretania'da, Septum'un Roma karakoluyla Caesariensis eyaleti arasında, Romalaştırılmış kentsel nüfusları da yöneten çeşitli küçük Moro krallıkları Vandalların gelişinden bu yana kurulmuştur. Onlar hakkında çok az bilgi vardır, ancak bunlar hiçbir zaman Vandallar tarafından bastırılmadı ve Roma İmparatorluğu'ndan süreklilik iddia ettiler, liderleri kendilerini 5. yüzyılın sonlarında Arris'teki (Aurès'te) kabile şefi Masties gibi imperator veya Altava (modern Ouled Mimoun, kuzeybatı Cezayir) kralı Masuna durumunda, 6. yüzyılın başlarında, rex gentium Maurorum et Romanorum gibi unvanlar ile şekillendirdiler.^[19]

Belisarius Vandalları mağlup ettiğinde, Romano-Moro kralları görünüşe göre Roma egemenliğini kabul ettiler (en azından nominal olarak), ama kısa süre sonra Moro isyanlarından faydalanarak vazgeçtiler. 560'ların sonunda, Moro kralı Garmul (muhtemelen yukarıda adı geçen Altava Kralı Masuna'nın ardılı) Roma topraklarına baskınlar başlattı ve önemli bir kasabaya girememesine rağmen, üç ardıl general (praetoria idaresi valisi Theodore ve 570'te magister militum Theoctistus ve Theoctistus'un ardılı Amabilis), Biclarolu İoannes tarafından Garmul'un kuvvetleri tarafından öldürüldüğü kaydedilmiştir.^[20] Faaliyetleri, özellikle Spania'daki eşzamanlı Vizigot saldırıları ile birlikte ele alındığında, eyalet yetkililerine açık bir tehdit oluşturdu. Garmul, sadece yarı göçebe bir kabilenin değil, saygın ordusu ile tam teşekküllü bir barbar krallığın lideriydi. Böylece yeni imparator II. Tiberius, Thomas'ı praetoria idaresi valisi olarak yeniden atadı ve yetenekli general Gennadius, Garmul'un krallığını mağlup etmek amacıyla magister militum olarak ilan edildi. Hazırlıklar uzun ve dikkatliydi, ancak 577-78'de başlatılan seferin kendisi kısa ve etkili oldu, Gennadius, Garmul'un tebasına karşı terör taktikleri kullandı. Garmul 579 yılında yenildi ve öldürüldü ve Tingitana ile Caesariensis arasındaki sahil koridoru güvenlik altına alındı.^[21]

Eksarhlığın kurulumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Gennadius Afrika'da uzun süre magister militum olarak kaldı (590'ların başına kadar) ve ilk Afrika eksarhı oldu,^[22]^[23] İmparator Mauricius 580'lerin sonunda Eksarhlığı kurup, sivil ve askeri otoriteyi birleştirerek ona veren odur. Eksarhlık, İspanya, Balear Adaları, Sardinya ve Korsika'daki imparatorluk mülkleri olan Kuzey Afrika'ya yayıldı. Büyük ölçüde zenginleşti ve Herakleios komutasında, Afrika kuvvetleri 610'da tiran Phocas'ı devirdi. Eksarhlık, 640'lı yıllardan itibaren neredeyse özerk bir varlıktı ve 698'de Müslüman fethinin bir parçası olarak Kartaca'nın düşmesine kadar ayakta kaldı.

Bilinen praefecti praetorio Africae Listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Archelaus (534)
Solomon (1. kez, 534-536)
Symmachus (536-539)
Solomon (2. kez, 539-544)
Sergius (544-545)
Athanasius (545-548, muhtemelen 550'ye kadar)
Paul (c. 552)
John (c. 558)
Boëthius (560-561)^[24]
John Rogathinus (c. 563)
Thomas (1. kez, 563-565)
Theodore (c. 570)
Thomas (2. kez, 574-578)
Theodore (c. 582)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ Julien (1931, v.1, p.260-61)
^ Bury (1923), Vol. II, p. 139
^ Julien (1931: v.1, p.261)
^ Bury (1923), Vol. II, p. 140
^ Bury (1923), Vol. II, p. 142, note 52
^ Procopius, BV II.XIV
^ Procopius, BV II.XV
^ Procopius, BV II.XIX-XX
^ Procopius, BV II.XXI
^ Bury (1923), Vol. II, p. 145
^ Procopius, BV II.XXII
^ Procopius, BV II.XXIII
^ Procopius, BV II.XXIV
^ Procopius, BV II.XXV-XXVIII
^ Bury (1923), Vol. II, p. 147
^ Modéran (2003), p.816
^ Bury (1923), Vol. II, p. 148
^ El Africa Bizantina, p. 44
^ Julien (1931: v.1, p.253-54). For a survey, see C. Courtois (1955) Les Vandales et l' Afrique. Paris: AMG.
^ PLRE IIIa, p. 504
^ El Africa Bizantina, pp. 45-46
^ PLRE IIIa, pp. 509–511
^ Afrika Eksarhlığı ilk 591 yılında zikredilmiştir. (El Africa Bizantina, p. 47)
^ John R.C. Martyn, "A New Family Tree for Boethius", Parergon, 23 (2006), p. 6 DOI:10.1353/pgn.2006.0082

Genel

Brett, Michael; Fentress, Elizabeth (1996). The Berbers (İngilizce). Blackwell Publishing. ISBN 0-631-20767-8.
Bury, John Bagnell (1923). History of the Later Roman Empire Vols. I & II (İngilizce). Macmillan & Co., Ltd. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019.
Cameron, Averil (2000). "Vandal and Byzantine North Africa". Late Antiquity: Empire and Successors A.D. 425-600, The Cambridge Ancient History Vol. XIV (İngilizce). Cambridge University Press. ss. 552-569. ISBN 0-521-32591-9.
Cameron, Averil (1982). "Byzantine Africa: The Literary Evidence". University of Michigan Excavations at Carthage, Vol. VII (İngilizce). University of Michigan Press. ss. 29-62.
Diehl, Charles (1896). L'Afrique byzantine. Histoire de la domination byzantine en Afrique (533– 709) (Fransızca). Paris: Ernest Leroux.
Julien, C.A. (1961) [1931]. Histoire de l'Afrique du Nord, vol. 1 - Des origines a la conquête arabe (Fransızca). Paris: Payot.
Martindale, John R.; Jones, A.H.M.; Morris, J. (1992). The Prosopography of the Later Roman Empire (İngilizce). IIIa. Cambridge University Press. ISBN 0-521-20160-8.
Modéran, Yves (2003). Les Maures et l'Afrique romaine, IV-VII siècle (Fransızca).
Pringle, Denys (1981). The Defence of Byzantine Africa from Justinian to the Arab Conquest: An Account of the Military History and Archaeology of the African Provinces in the Sixth and Seventh Century (İngilizce). Oxford: British Archaeological Reports. ISBN 0-86054-119-3.
Prokopius, De Bello Vandalico (BV), Volume II.
"Francisco Aguado - El Africa Bizantina" (PDF) (İspanyolca). 7 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019. (2.03 MiB)
"Hilario Gómez - Ciudades del Africa Romano Bizantina" (PDF) (İspanyolca). 5 Şubat 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019. (1.16 MiB)
Raven, Susan (1993). Rome in Africa (İngilizce). Routledge. ISBN 0-415-08150-5.

[1] Julien (1931, v.1, p.260-61)

[2] Bury (1923), Vol. II, p. 139

[3] Julien (1931: v.1, p.261)

[4] Bury (1923), Vol. II, p. 140

[5] Bury (1923), Vol. II, p. 142, note 52

[6] Procopius, BV II.XIV

[7] Procopius, BV II.XV

[8] Procopius, BV II.XIX-XX

[9] Procopius, BV II.XXI

[10] Bury (1923), Vol. II, p. 145

[11] Procopius, BV II.XXII

[12] Procopius, BV II.XXIII

[13] Procopius, BV II.XXIV

[14] Procopius, BV II.XXV-XXVIII

[15] Bury (1923), Vol. II, p. 147

[16] Modéran (2003), p.816

[17] Bury (1923), Vol. II, p. 148

[18] El Africa Bizantina, p. 44

[19] Julien (1931: v.1, p.253-54). For a survey, see C. Courtois (1955) Les Vandales et l' Afrique. Paris: AMG.

[20] PLRE IIIa, p. 504

[21] El Africa Bizantina, pp. 45-46

[22] PLRE IIIa, pp. 509–511

[23] Afrika Eksarhlığı ilk 591 yılında zikredilmiştir. (El Africa Bizantina, p. 47)

[24] John R.C. Martyn, "A New Family Tree for Boethius", Parergon, 23 (2006), p. 6 DOI:10.1353/pgn.2006.0082

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

Afrika praetoria idaresi nedir?, Afrika praetoria idaresi anlamı nedir?, Afrika praetoria idaresi ne demektir?