İvan Vladislav (Bulgarca: Иван Владислав) Ağustos ya da Eylül 1015'ten Şubat 1018'e kadar Bulgar imparatoru (çar) olarak hüküm sürmüştür. Doğum yılı bilinmemektedir, 987 yılından en az on yıl önce doğmuştur fakat muhtemelen ondan daha eski değil.

976 yılında kuzeni Bulgar imparatoru Gavril Radomir tarafından ölümden kurtarılmıştır, İvan Vladislav onu Ekim 1015'te öldürmüş ve Bulgar tacını ele geçirmiştir. Bizans İmparatorluğu ile onlarca yıldır süren savaşın ardından ülkenin düştüğü çaresiz durum nedeniyle ve durumunu güçlendirmek için Bizans İmparatoru II. Basileios ile ateş keş yapmayı denedi. Görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra direnişe devam etti, Bizanslıları geri çekilmeye zorlamak için teşebbüslerde bulundu. Hükümdarlığı dönemi boyunca, İvan Vladislav Bulgar ordusunu güçlendirmeyi denedi, birçok Bulgar kalesini yeniden inşa etti ve hatta karşı saldırı düzenledi fakat 1018 yılında gerçekleşen Dyrrhachium Muharebesi'nde ölmüştür. Ölümünden sonra dul eşi Maria, Patrik ve asillerin çoğu II. Basileios'a teslim oldular, kısa süre sonra direnişin kalan son parçaları bastırılıp, Birinci Bulgar İmparatorluğu sona erdi.

İvan Vladislav'ın, acımasız bir katil ile elinden gelenin en iyisiyle ülkesinin savunan bir kahraman arasında değişen karışık bir mirasa sahiptir. Soyundan gelenler, Bizans aristokrasisine girmişlerdir ve hiyerarşide en yüksel derecelere çıkmışlardır. Ailesinden iki kadın Bizans İmparatorluğu'nda imparatoriçe olurlarken, diğerleri askeri komutan ya da yüksek dereceli bürokratlar olmuşlardır. Bizans imparatoru II. İoannis'in atasıdır.

Tahta çıkmadan önceki hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Cometopuli Hanedanı'ndan imparator Samuil'in (997–1014 arası hükümdar) kardeşi Aron'un oğludur. 976 y ada 987 yılında Samuil kardeşi Aron'u tüm ailesi ile birlikte ihanet sebebiyle Razmetanitsa yakınlarında idam edilmesini emretti. İvan Vladislav kuzeni Samuil'in oğlu Gavril Radomir'in şefaatiyle kurtulan tek kurtulan oldu.^[1][2]Tahta çıktığı zamana kadarki sonraki yılları hakkında bilgi yoktur.

İktidarı üstlenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1015 yılına gelindiğinde, Bulgaristan, Bizans İmparatorluğu ile neredeyse otuz yıldır süren bir savaşın içindeydi ve Gavril Radomir, 6 Ekim 1014'te Belasitsa Muharebesi'nde yaşanan bozgunda ölen Samuil'in ardından tahta geçti. Ancak, başlangıçta Radomir'in pozisyonu sağlam değildi: Cometopuli Hanedanı kardeşlerinin en büyüğünün oğlu İvan Vladislav ailenin büyük üyesinin tahta geçmesi prensibine dayanarak tahtta hak iddia ediyordu.^[3] Bu dönemde Bizans İmparatoru II. Basileios, Bulgar topraklarına doğru ilerledi. Daha önce elden çıkarılmış Vodina geri alındı ve kuzey batıda yer alan Karacaova kalesini kuşattı. Gavril Radomir'in yeterli gücü yoktu ve müdahale edemedi, sadece yakınlardaki Ostrovo Gölü'nden olayları izleyebildi. Bizans tehdidiyle başa çıkamaması soyluların hoşnutsuzluğunu uyandırdı ve İvan Vladislav seçilmiş liderleri oldu. Karacaova'nın düşmesi Gavril Radomir'in 1015 yaz sonundaki kaderini belirledi, Arnissa yakınlarında avlanırken, kuzeni tarafından öldürüldü,^[4] muhtemelen Bizans ajanlarının emriyle.^[1] İvan Vladislav daha sonra Bulgar tahtını ele geçirdi ve potansiyel rakiplerine karşı pozisyonunu sağlamak için adımlar attı.^[5]

İmparator[değiştir | kaynağı değiştir]

Hükümdarlığının ilk ayları[değiştir | kaynağı değiştir]

İvan Vladislav tahta geçtikten sonra hemen II. Basileios'a Karacaova'nın düşmesinden beş gün sonra varan bir heyet yolladı. Mektubunda, Basileios'a Gavril Radomir'i kendisinin öldürdüğünü, tüm ülkedeki gücü ele aldığını bildirip, Basileios'a derin bir alçakgönüllülük ve itaat,^[6][7] asillerin bazılarının desteklediği bir teslim eylemi vadediyordu. Ancak İvan Vladislav, tahtı elinde tutmayı sıkı bir şekilde sağlamlaştırdıktan sonra, Bizanslılarla herhangi bir uzlaşmaya karşı olduğunu açıkça ilan etti ve hızla devam eden Bizans fethine karşı kendi öncüllerinin politikasını izlemeye başladı. II. Basileios anladı ki mektup bir kötüydü ve bir misilleme eylemi planlıyordu, Bulgar hükümdarını öldürmesi için esir kavhan Theodore'a rüşvet verdi. Theodore karşılığında cinayeti işlemek için İvan Vladislav'ın yanına güvenilir bir adam verdi, ancak olay sırasında suikastçı asıl Theodore'un kendisini öldürdü.^[6] Bu sırada II. Basileios yürüyüşüne devam edip, Bulgar imparatorunu Arnavutluk dağlarına çekilmeye zorluyor ve Bulgar devletinin içlerine doğru ilerliyordu. Bizanslılar başkent Ohri'yi aldılar ve imparatorluk saraylarını yaktılar, haberler diğer yandan, ulaştığında İvan Vladislav Dyrrhachium'u kuşatmış ve güneyde Bulgar general Ibatzes Bizans geri ordusununu Manastır (Bitola) Muharebesi'nde mağlup etmişti.^[8] Tedarik yolları kesilince, II. Basileios, Bulgarlar tarafından hızla geri alınacak Ohri'de küçük bir garnizon bırakarak Selanik'e geri çekildi. Mosynopolis'te buluna üssüne döndüğünde, Basileios Ustrumca ve Sofya alanlarını rahatsız etmek için Bizans ordusunu böldü. Ocak 1016'da Bizans imparatoru Konstantinopolis'e döndü.^[9]

Pekiştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu arada, İvan Vladislav Arnavutluk ve Makedonya dağlarındaki mevkilerini pekiştirdi. 1015 Ekim’i kadar geri tarihte, Bitola'daki kale dahil, savaş sırasında yıkılan pek çok kalenin yeniden inşasına başladı^[11] (Bitola Yazıtı'nda doğrulandığı üzere). Gabriel Radomir'in kızkardeşi Theodora Kosara ile evlenen Doclea vasal prensi Jovan Vladimir'i 1016'da sarayına gelmesi için davet etti.^[1] İmparator muhtemelen prensi tutmak ve böylece batı cephesini güvence altına almak istiyordu. Prens Çar'ın davetine katılmaya kararlıydı, ancak karısı Theodora Kosara kardeşinin katiline güvenmiyordu ve kocasının hayatı için korkmasından dolayı gitmemesi için onu ikna etti. Ancak İvan Vladislav, vasalının hayatını tehdit etmeyeceğine söz verdi ve iyi niyetin bir kanıtı olarak kendisine bir altın haç gönderdi. Jovan Vladimir, Tanrı'nın bir altın haç değil tahtaya çivilenmiş olduğunu söyleyerek tereddüt ediyordu,^[12] ancak İvan Vladislav yeminini tekrarladı ve Bulgar patriği Davut tarafından da garanti altına alınmış bir geçiş izni garantisi verdi. Nihayetinde, Jovan Vladimir Çar'ın Prespa'da bulunan sarayına seyahat etti, fakat 22 Mayıs günü varması üzerine, hemen kafası kesildi ve imparator cesedin gömülmesine izin vermedi. Prensin cesediyle ilgili birkaç mucizevi olay gözlenene kadar, Vladislav'ın cesedi Kosara'ya iade etmedi.^[13]

1016 ilkbaharında II. Basileios, ordularını Struma vadisi boyunca götürdü ve Pernik'in güçlü kalesini kuşattı. Kalenin savunması, Bulgar davasına sadık yetenekli komutan Krakra tarafından yönetildi. Pernik'e karşı yapılan bütün önceki girişimler gibi, 88 günlük kuşatma da bir başarısızlıktı ve güneye geri çekilmeye ve Mosynopolis'te yeniden gruplaşmaya zorlanmadan önce Bizanslıların çok sayıda can kaybına neden oldu.^[9]

1017 savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

1017'nin ilk günlerinde Bizans imparatoru seferlerini yeniledi. David Arianites ve Konstantinos Diogenis'i Vardar Nehri boyunca yağmalamaları için yolladı ve Longos kalesibi ele geçirildiler. Bundan sonra güneye ilerlediler Kesriye'yi kuşattılar. Şehrin duvarların önünde, II. Basileios, Dorostolon (Silistre) strategos'u Tzitzikios'tan İvan Vladislav'un Peçeneklerden yardım almak üzere görüşmeler yapmak üzere Krakra'yı gönderdiğini ve onların Tuna'yı geçmekte olduğunu söyleyen bir mesaj aldı.^[14] Bizans imparatoru hemen kuşatmayı kaldırıp ve hemen hızla kuzeye ilerledi fakat Ostrovo Gölü etrafında Peçeneklerin bu riskli savaşa girmek konusunda isteksiz olduğunu öğrendi. II. Basileios, güneye dönerek Samail'in kullandığı bir sarayı ve büyük miktarda tedarikin depolandığı Setina'yı ele geçirdi. Bizans hareketlerini yakından takip eden İvan Vladislav, Konstantinos Diogenis'in komutasındaki birliklere pusu kurdu, II. Basileios yardım için gelmemesi yüzünden Konstantinos Diogenis öldü. İoannis Skilicis'e göre, imparator ordunun önünde Konstantinos'u kurtarmak için tek başına mücadele etti. Bulgarlar onu görünce, "kaçın, İmparator" ("Grekçe: Βεγεῖτε Τσαῖσαρ") diye bağırdılar ve panik halinde geri çekilmeye başladılar.^[14] Zafer sarhoşu Bizanslılar, Voden'e geçip oradan Konstantinopolis'e döndüler.^[4]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

1018 başlarında İvan Vladislav, Dyrrhachium'u kuşattı ancak Şubat ayında şehir surlarının önünde öldürüldü.^[1] Ölümü hakkındaki anlatımlar çelişkilidir. Bazılarına göre, bir komplonun kurbanı olup hizmetkarları tarafından öldürüldü, diğerlerine göre ise muharebe alanında can verdi. İoannis Skilicis'e Bulgar eklemesi çok daha detaylıdır, bu anlatıma göre, İvan Vladislav, Dyrrhachium strategos'u patrikios Nikitas Pegonitis ile at sırtında düello yapmıştır ve kavga sırasında seyredenler arasından iki Bizans piyadesi imparatora saldırıp, karnından ölümcül şekilde onu yaralamışlardır. Sonraki Bizans tarihçisi ise düellonun adil olduğunu ve Pegonitis'in İvan Vladislav'in göğsüne mızrağı geçirdiğini ve imparatorun orada hemen öldüğünü iddia eder.^[14] Duklja Papazının Vakainamesine bunların hepsinden farklı bir hikâye anlatır: kampta yemek yerken, İvan Vladislav, öldürülen Jovan Vladimir'i tanımış olabilecek ismi bilinmeyen bir askerin saldırısına uğrar. Korkar, yardım için bağırır, ama kimse onu kurtarmak için gelmez ve ismi bilinmeyen asker Bulgar hükümdarını ölümcül şekilde yaralar.^[15]

Ölümü Bulgar İmparatorluğu'nun sonuna işaret eder. İvan Vladislav'ın oğulları henüz genç ve tecrübesizlerdi ve güçlü Bulgar liderleri direnişin uzatılmasının yararı konusunda şüphelilerdi. Çarın ölümünü öğrenmesi üzerine II. Basileios, Konstantinopolis'ten ayrıldı. Hadrianapolis'te Bizans idaresini kabul eden İvan Vladislav'in kardeşi ile buluştu. Bu, kalan Bulgar soylularının çoğunluğuna örnek oldu ve II. Basileios'a bağlılık yemini edip, kalelerini verdiler. Serez'de, Krakra ile beraber 35 kalenin komutanı imparator ile buluşup, teslim oldular ve Ustrumca'da İmparatorun dul eşi Maria'dan başkent ve ülkeyi teslim etmek için müzakere mesajı aldı.^[16] II. Basileios, teslim olanları bol şekilde ödüllendirdi, topraklarını, servetlerini ve unvanlarını ellerinde tutmalarına izin verdi. İvan Vladislav'in en büyük oğlu Presyan ve kardeşleri yönetiminde kısa ömürlü bir direniş sürdü, ancak onlar da 1018 sonlarında teslim oldular.^[17]

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

İvan Vladislav'ın ölümünden yüzyıl sonra yaşamış Duklja Papazı olarak bilinen tarihçi, Jovan Vladimir'in öldürülmesi ile kızgın Duklja bakış açısından, çarın ölümünü ardından onun "Şeytan'ın meleklerine sonsuza kadar bağlı kalacağını" yazmıştır.^[18] Vasil Zlatarski'de dahil olmak üzere birçok modern Bulgar tarihçi, İmparatoru, eylemlerinin Bulgaristan'ın düşüşünü hızlandırdığını ve ulusun moralini yükseltmek yerine bir katile dönüştüğünü ve saray entrikaları ve yolsuzlukları ile baş edemediğini iddia ederek eleştirirler.^[19] Steven Runciman da imparatoru eleştirir, Gavril Radomir'e yaptığı suikastın, her soylunun kendi kişisel çıkarlarına bakmaya başladığı genel bir kafa karışıklığı yarattığına dikkat çekiyor, ancak yine de onu "büyük bir acımasız enerji" ile değerlendirir.^[13] Jordan Andreev, İvan Vladislav için daha hoşgörülüdür, eylemlerinin nedenleri olduğunu söyler - eski Bulgar putperest inançlarına göre ailesinin cinayetinden intikam almak zorunda kaldı, ama Gavril Radomir ve karısını Gavril'in ailesinin geri kalanına zarar vermeden öldürdü. Samuil'in kızlarından birinin kocası olarak pozisyonunu tehdit eden ve aynı zamanda Bizanslılarla uzlaşmaya girişen Jovan Vladimir ile baş etmek zorunda kaldı.^[12] Andreev'e göre, İvan Vladislav Bulgar devletini savunmak için verdiği mücadele ve onun kahramanca ölümünü, kötü eylemlerini hafifletmeye hizmet ediyor. İvan Vladislav'ın hükümdarlığı sırasında Bizans devletinin "dengede asılı kaldığını, çünkü Golyat gibi barbarların Romalılara direndiğini ve hepsinin bu yenilmez düşman yüzünde ümitlerini kaybettiğini" iddia eden bir Bizans tarihçisinden alıntı yapar^a[›][20] Polonyalı tarihçi Kazimierz Zakrzewski, İvan Vladislav'ın ölümüne kadar ustaca sürdürdüğü Gerilla savaşını başarması ışığında, Birinci İmparatorluğun son hükümdarı için sempati ile de yazar.^[21]

Antarktika'da Güney Shetland Adaları'nda İvan Vladislav noktasına onun adı verilmiştir.^[22]

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhtemelen Bulgar çarı II. Boris'in kızı Maria ve arkasında ondan nesiller bırakacağı bir Bizans soylusu^[23] ile evlendi. Maria'ya, II. Basileios tarafından zoste patrikia unvanı verildi ve İvan Vladislav'ın soyundan gelenler Bizans hizmetine girdiler, Bizans aristokrasisinin bir parçası oldular ve özellikle Komnenos Hanedanı ile yakın bağlar kurdular.^[1] Kızı Katerin ve ismi bilinmeyen (muhtemelen Anna) torunu (geleceğin) Bizans imparatorları ile evlendi.^[24] İkinci oğlu Alusian, Bizans egemenliğine karşı Peter Delyan Ayaklanması'nın parçası oldu ama nihayetine Bulgar davasına ihanet etti.

Maria ve İvan Vladislav çifitini birçok çocuğu olmuştur:^[25]

1. Presyan, 1018 yılında kısa bir süre Bulgaristan imparatoru, sonra Bizans magistros
2. Aron, Bizans general
3. Alusian, 1019'da Bizans patrikios, Anadolu'da Theodosiopolis strategos'u, 1041 yılında kısa bir süre Bulgaristan imparatoru^[24]
4. Trayan / Troianus, Andronikos Dukas ile evlenen Maria'nın babası.
5. Katerin Bizans imparatoru I. İsaakios ile evlenmiştir.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Andreev, Jordan; Lalkov, Milcho (1996). The Bulgarian Khans and Tsars (Bulgarca). Abagar. ISBN 954-427-216-X. 
• Fine, John Van Antwerp (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (İngilizce). Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4. 
• Gyuzelev, Vasil (1986). The Middle Ages in Bulgaria. Lehçe (Lehçe). Varşova: Książka i Wiedza. ISBN 83-05-11583-6. 
• Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8. 
• Runciman, Steven (1930). "The End of an Empire". A History of the First Bulgarian Empire (İngilizce). Londra: George Bell & Sons. OCLC 832687. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2018. 
• Stawowy-Kawka, Irena (2000). History of Macedonia (Lehçe). Wrocław: Ossolineum. ISBN 83-04-04549-4. 
• Settipani, Christian (2006). Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs. Les princes caucasiens et l'Empire du VIe au IXe siècle (Fransızca). Paris: De Boccard. 
• Wasilewski, Tadeusz (1988). History of Bulgaria (Lehçe). Wrocław: Ossolineum. ISBN 83-04-02466-7. 
• Zlatarski, Vasil (1971) [1927]. История на българската държава през средните векове. Том I. История на Първото българско царство, Част II. От славянизацията на държавата до падането на Първото царство (852—1018) [History of Bulgaria in the Middle Ages. Vol. 1. History of the First Bulgarian Empire, Part 2.From the Slavicization of the state to the fall of the First Empire (852—1018)] (Bulgarca). Sofya: Nauka i izkustvo. OCLC 67080314. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2018. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Detailed List of Bulgarian Rulers16 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Resmî unvanlar
Önce gelen: Gavril Radomir	Bulgaristan Çarı 1015 – 1018	Sonra gelen: Presyan