İbn Vahşiyye

İbn Vahşiyye
İbn Vahşiyye
Tam adı	İbn Vahşiyye
Doğumu	Arapça: ابن وحشية;
Ölümü	930–1 MS (318 AH);
Çağı	İslam'ın Altın Çağı
Bölgesi	Kufa (Irak)
İlgi alanları	Tarım, botanik, Toksikoloji, simya ve kimya, büyü
Önemli eserler	The Nabataean Agriculture

İbn Vahşiyye (İngilizce: Ibn Waḥshiyya, Arapça: ابن وحشية), ö. y. 930, Irak'ta Kufe yakınlarındaki Kussîn'de doğmuş bir Nebatî (Aramice-konuşan, kırsal Iraklı) ziraatçı, toksikolog ve simyacıydi.^[2] The Nabataean Agriculture (Kitāb al-Filāḥa al-Nabaṭiyya, "Nebati Tarımı") adlı tarım, astroloji ve büyü üzerine etkili bir Arapça eserin yazarıdır.^[3]

Daha 10. yüzyılın sonlarında, çeşitli eserler yanlış bir şekilde ona atfediliyordu.^[1] Bu sahte yazılardan biri olan Kitāb Shawq al-mustahām fī maʿrifat rumūz al-aqlām ("The Book of the Desire of the Maddened Lover for the Knowledge of Secret Scripts", muhtemelen MS 1022-3),^[4] bazı Mısır hiyerogliflerinin yalnızca logografik olarak değil, fonetik olarak okunabileceğine dair erken bir öneri olarak dikkate değerdir.^[5]

Adı[değiştir | kaynağı değiştir]

Tam adı, İngilizce haliyle Abū Bakr Aḥmad ibn ʿAlī ibn [Qays ibn] al-Mukhtār ibn ʿAbd al-Karīm ibn Ḥarathyā ibn Badanyā ibn Barṭānyā ibn ʿĀlāṭyā al-Kasdānī al-Ṣūfī^[6] veya Türkçeleştirilmiş haliyle Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Kays b. el-Muhtâr el-Keldânî (Kesdânî) İbn Vahşiyye'dir.^[7]

Tıpkı yarı efsanevi Cabir ibn Hayyan gibi, Sufizm ile uğraştığı veya bu konuda herhangi bir şey yazdığı bilinmemesine rağmen nisbetü't-Tûfî (al-Ṣūfī)'yi taşımıştır.^[1] Nisba el-Kasdânî (al-Kasdānī), Mezopotamya'nın yerli sakinlerine atıfta bulunan ve Antik Yunancada da kullanılan bir terim olan el-Kaldânî (al-Kaldānī)'nin ('Keldani') bir varyantıdır, ancak (Babil dilindeki bilinen -shd-/-ld- varyasyonu göz önüne alındığında) belki de Irak'a özgü yaşayan bir sözlü geleneğe dayanıyor olabilir.^[8]

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Vahşiyye, muhtemelen Kussîn (Qussīn) (Irak)'da doğdu ve İslami takvime göre 318 yılında öldü (= MS. 930-1). Hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir. Ana bilgi kaynağımız İbn Vahşiyye'nin kendi yazıları ve İbnü'n-Nedîm'in (ö. yak. 995) Fihrist adlı eserinde "hayatı iyi bilinmeyen yazarlar" arasında yer aldığının açıkça belirtildiği kısa kayıttır. İbn Vahşiyye'nin kendisi, güney Irak'ın kırsal, Aramice konuşan nüfusunun (İbn Vahşiyye'nin zamanındaki Arap yazarlar tarafından 'Nebatiler' olarak bilinir) ünlü ataları olarak saygı duyduğu Yeni Asur kralı Sanherib'in (h. MÖ 704 - 681) soyundan geldiğini iddia etmiştir. Bu Irak Nebatileri^[a] çağdaş Arap seçkinleri tarafından genellikle aşağılık köylüler olarak görülmelerine rağmen, İbn Vahşiyye kendisini onlardan biri olarak tanımlamıştır. İbn Vahşiyye'nin kendini 'Nebatî' olarak tanımlaması, eserlerinde Aramice terimlerin doğru kullanımı göz önüne alındığında inandırıcı görünmektedir.^[1]

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Vahşiyye'nin eserleri ölümünden sonra öğrencisi ve kâtibi Ebû Tâlib ez-Zeyyât tarafından yazıya geçirilmiş ve yeniden düzenlenmiştir.^[9] Bunlar, sadece sonraki ziraatçılar tarafından değil, Mesleme el-Kurtubî (ö. 964, Ghāyat al-ḥakīm, "Bilgenin Amacı", Lat: Picatrix) ve Maimonides (1138-1204) gibi filozoflar tarafından Dalālet al-ḥāʾirīn ("Guide for the Perplexed", yak. 1190) da kullanılmıştır.^[10]

İbnü'n-Nedîm, Kitâbu'l-Fihrist (yak. 987) adlı eserinde İbn Vahşiyye'ye atfedilen yaklaşık yirmi eser listelemiştir. Ancak bunların çoğu muhtemelen İbn Vahşiyye'nin kendisi tarafından değil, ondan ilham alan diğer 10. yüzyıl yazarları tarafından yazılmıştır.^[1]

Nebati Tarımı[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Vahşiyye'nin en önemli eseri olan The Nabatean Agriculture (Kitāb al-Filāḥa al-Nabaṭiyya, yak. 904), Mezopotamya'nın eski sakinleri tarafından yaklaşık 20.000 yıl önce yazılmış "eski Süryanice" bir orijinalden çevrildiğini iddia etmektedir.^[3] İbn Vahşiyye'nin zamanında, Süryanice'nin yaratılış sırasında kullanılan ilkel dil olduğu düşünülüyordu.^[11] Eser gerçekten de Süryanice bir orijinalden çevrilmiş olsa da,^[12] gerçekte Süryanice ancak birinci yüzyılda ortaya çıkmış bir dildir. Dokuzuncu yüzyıla gelindiğinde, Grekçeden çevrilen birçok eser de dahil olmak üzere zengin bir edebiyatın taşıyıcısı haline gelmiştir. Kitabın fetihçi Arapların medeniyetine karşı Babil medeniyetini yüceltmesi, erken Abbasi döneminde (MS 750-945) Arap olmayanların ikinci sınıf Müslümanlar olarak eski statülerinden kurtuluşlarına tanıklık eden daha geniş bir hareketin ('Şu'ubiyye hareketi) bir parçasını oluşturur.^[13]

Diğer çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

The Book of the Desire of the Maddened Lover for the Knowledge of Secret Scripts[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Vahşiyye'ye atfedilen eserlerden biri, diğer şeylerin yanı sıra Mısır hiyeroglifleri ile ilgili bir eser olan Kitâbu Şevki'l-mustahâm fî ma'rifeti rumûzi'l-aklâm ("Gizli Yazıların Bilgisi İçin Çılgın Aşığın Arzusunun Kitabı")'dır. Eserin yazarı, Mısır'a yaptığı kapsamlı seyahatlere atıfta bulunur, ancak İbn Vahşiyye'nin kendisi Mısır'ı hiç ziyaret etmemiş gibi görünmektedir. Bu ve diğer nedenlerden dolayı, akademisyenler eserin sahte olduğuna inanmaktadır.^[14] Jaakko Hämeen-Anttila'ya göre bu eser, Harranlı Sabiiler alimi Sinan ibn Sabit bin Kurra (y. 880-943) soyundan gelen ve eseri MS 1022-3'e tekabül eden 413 AH yılında kopyaladığını iddia eden Hasan ibn Faraj tarafından yazılmış olabilir.^[15]

The Book of Poisons[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Vahşiyye'ye atfedilen bir diğer eser, farmakoloji hakkındaki çağdaş bilgileri büyü ve astroloji ile birleştiren Zehirler Kitabı ("Book of Poisons") adlı toksikoloji üzerine bir incelemedir.^[16]

Kriptografi[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn Vahşiyye'ye atfedilen eserler, sihir formüllerini şifrelemek için kullanılan birkaç şifre alfabesi içerir.^[17]

Daha sonraki etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözde-İbn Vahşiyye'nin Kitāb Shawq al-mustahām fī maʿrifat rumūz al-aqlām ("The Book of the Desire of the Maddened Lover for the Knowledge of Secret Scripts", muhtemelen MS. 1022–3 , bkz ilgili bölüm), Mısırbilimci Okasha El-Daly tarafından bir dizi Mısır hiyeroglifinin fonetik değerini doğru bir şekilde tespit ettiği iddia edilmiştir.^[19] Ancak, diğer akademisyenler El-Daly'nin Mısır hiyerogliflerinin doğasına olan yoğun ilgisini (ve bazı temel bilgilerini) ortaya koyan, ancak aslında büyük ölçüde yanlış olan bu tanımlamaların doğruluğuna ilişkin iddialarına oldukça şüpheyle yaklaşmışlardır.^[20] Kitap, Alman Cizvit akademisyen ve polimat Athanasius Kircher (1602-1680),^[21] tarafından biliniyor olabilir ve 1806 yılında Joseph von Hammer-Purgstall tarafından Ancient Alphabets and Hieroglyphic Characters Explained; with an Account of the Egyptian Priests, their Classes, Initiation, and Sacrifices in the Arabic Language by Ahmad Bin Abubekr Bin Wahishih adıyla İngilizceye çevrilmiştir.^[22]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar

^ Bu Irak Nebatileri, hiçbir ortak noktaları olmayan Petra'nın eski Nebatileriyle karıştırılmamalıdır.

Notlar

^ ^a ^b ^c ^d ^e Hämeen-Anttila 2018.
^ Hämeen-Anttila 2018. On Qussīn, see Yāqūt, Muʿjam al-buldān, IV:350 (referred to by Hämeen-Anttila 2006, s. 93).
^ ^a ^b Hämeen-Anttila 2006, s. 3.
^ Bu eserin sahte doğası için bakınız Hämeen-Anttila 2006, ss. 21-22. Ayrıca bakınız; Toral-Niehoff & Sundermeyer 2018.
^ El-Daly 2005, ss. 57-73. Stephan 2017, s. 265 yazarın birkaç işareti doğru bir şekilde deşifre ettiğini ve Mısır hiyerogliflerinin doğası hakkında bazı bilgiler gösterdiğini onaylar. Ancak Stephan'a göre El-Daly "İbn Vahşiyye'nin doğruluğuna gereğinden fazla vurgu yapmaktadır". El-Daly'nin sözde İbn Vahşiyye'nin ve diğer çağdaş Arap yazarların eski yazıların deşifre edilmesine olan ilgisini koordineli bir araştırma programını temsil eder ve modern Mısırbilimin temellerinde yatar olarak nitelendirmesi Colla 2008 tarafından kanıttan yoksun bulunmuştur. Sözde İbn Vahşiyye hakkında ayrıca bkz. Toral-Niehoff & Sundermeyer 2018.
^ Hämeen-Anttila 2018
^ TDV İslâm Ansiklopedisi'nde İbn Vahşiyye
^ Hämeen-Anttila 2006, ss. 16, 43.
^ Hämeen-Anttila 2006, s. 87.
^ Hämeen-Anttila 2018. On the authorship of the Ghāyat al-ḥakīm, see Fierro 1996, recently confirmed by De Callataÿ & Moureau 2017.
^ Rubin 1998, ss. 330-333.
^ Hämeen-Anttila 2006, ss. 10-33.
^ Hämeen-Anttila 2006, ss. 33–45.
^ Hämeen-Anttila 2006, ss. 21–22; Toral-Niehoff & Sundermeyer 2018.
^ Hämeen-Anttila 2006, s. 21, note 45.
^ Iovdijová & Bencko 2010.
^ Whitman 2010, s. 351.
^ El-Daly 2005, s. 71.
^ El-Daly 2005, ss. 57–73.
^ Stephan 2017, s. 265. Stephan'a göre, El-Daly "İbn Vahşiyye'nin doğruluğuna gereğinden fazla vurgu yapmaktadır". El-Daly'nin sözde İbn Vahşiyye'nin ve diğer çağdaş Arap yazarların antik yazıların deşifre edilmesine olan ilgisini koordineli bir araştırma programını temsil eder ve modern Mısırbilimin temellerinde yatar olarak nitelendirmesi Colla 2008 tarafından verilen kanıttan yoksun bulunmuştur.
^ El-Daly 2005, ss. 58, 68.
^ Hammer 1806. Cf. El-Daly 2005, ss. 68–69.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Colla, Elliot (2008). "Review of El-Daly 2005". International Journal of Middle East Studies. 40 (1). ss. 135-137. doi:10.1017/S0020743807080142.
De Callataÿ, Godefroid; Moureau, Sébastien (2017). "A Milestone in the History of Andalusī Bāṭinism: Maslama b. Qāsim al-Qurṭubī's Riḥla in the East". Intellectual History of the Islamicate World. 5 (1). ss. 86-117. doi:10.1163/2212943X-00501004.
El-Daly, Okasha (2005). Egyptology: The Missing Millennium. Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings. Londra: UCL Press.
Fierro, Maribel (1996). "Bāṭinism in Al-Andalus: Maslama b. Qāsim al-Qurṭubī (d. 353/964), Author of the Rutbat al-Ḥakīm and the Ghāyat al-Ḥakīm (Picatrix)". Studia Islamica. 84 (84). ss. 87-112. doi:10.2307/1595996. hdl:10261/281028 . JSTOR 1595996.
Hämeen-Anttila, Jaakko (2006). The Last Pagans of Iraq: Ibn Wahshiyya And His Nabatean Agriculture. Leiden: Brill.
Hämeen-Anttila, Jaakko (2018). "Ibn Waḥshiyya". Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (Ed.). Encyclopaedia of Islam, Three. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_32287.
Hammer, Joseph von (1806). Ancient Alphabets and Hieroglyphic Characters Explained; with an Account of the Egyptian Priests, their Classes, Initiation, and Sacrifices in the Arabic Language by Ahmad Bin Abubekr Bin Wahshih. Londra: Bulmer.
Iovdijová, A.; Bencko, V. (2010). "Potential risk of exposure to selected xenobiotic residues and their fate in the food chain--part I: classification of xenobiotics" (PDF). Annals of Agricultural and Environmental Medicine. 17 (2). ss. 183-92. PMID 21186759. 25 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2011.
Rubin, Milka (1998). "The Language of Creation or the Primordial Language: A Case of Cultural Polemics in Antiquity". Journal of Jewish Studies. 49 (2). ss. 306-333. doi:10.18647/2120/JJS-1998.
Stephan, Tara (2017). "Writing the Past: Ancient Egypt through the Lens of Medieval Islamic Thought". Lowry, Joseph E.; Toorawa, Shawkat M. (Ed.). Arabic Humanities, Islamic Thought: Essays in Honor of Everett K. Rowson. Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-34329-0.
Toral-Niehoff, Isabel; Sundermeyer, Annette (2018). "Going Egyptian in Medieval Arabic Culture. The Long-Desired Fulfilled Knowledge of Occult Alphabets by Pseudo-Ibn Waḥshiyya". El-Bizri, Nader; Orthmann, Eva (Ed.). The Occult Sciences in Pre-modern Islamic Cultures. Würzburg: Ergon. ss. 249-263.
Whitman, Michael (2010). Principles of Information Security. Londra: Course Technology. ISBN 978-1-111-13821-9.

Konuyla ilgili okumalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Braun, Christopher (2016). Das Kitāb Sidrat al-muntahā des Pseudo-Ibn Waḥšīya. Einleitung, Edition und Übersetzung eines hermetisch-allegorischen Traktats zur Alchemie. Islamkundliche Untersuchungen. 327. Berlin: Klaus Schwarz. doi:10.1515/9783112209202. ISBN 978-3-11-220920-2.
Braun, Christopher (2022). "The Hieroglyphic Script Deciphered? An Arabic Treatise on Ancient and Occult Alphabets". Brentjes, Sonja (Ed.). Routledge Handbook on the Sciences in Islamicate Societies: Practices from the 2nd/8th to the 13th/19th Centuries. New York: Routledge. ss. 194-207. doi:10.4324/9781315170718-17. ISBN 978-1-138-04759-4. (on pseudo-Ibn Wahshiyya's Shawq al-mustahām)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitāb Shawq al-mustahām fī maʿrifat rumūz al-aqlām (1791)
Ibn-Waḥšīya, Aḥmad Ibn-ʻAlī; Hammer-Purgstall, Joseph von (1806). Ancient alphabets and hieroglyphic characters explained: with an account of the Egyptian priests, their classes, initiation, and sacrifices. Bulmer. s. 52. Erişim tarihi: 12 Haziran 2011.
Hamarneh, Sami K. (2008) [1970-80]. "Ibn Wahshiyya, Abū Bakr Ahmad Ibn ͑Salī Ibn Āl-Mukhtār". Complete Dictionary of Scientific Biography. Encyclopedia.com.

[9] Bu Irak Nebatileri, hiçbir ortak noktaları olmayan Petra'nın eski Nebatileriyle karıştırılmamalıdır.

[Hämeen-Anttila_2018-1] Hämeen-Anttila 2018.

[2] Hämeen-Anttila 2018. On Qussīn, see Yāqūt, Muʿjam al-buldān, IV:350 (referred to by Hämeen-Anttila 2006, s. 93).

[Hämeen-Anttila_2006_3-3] Hämeen-Anttila 2006, s. 3.

[4] Bu eserin sahte doğası için bakınız Hämeen-Anttila 2006, ss. 21-22. Ayrıca bakınız; Toral-Niehoff & Sundermeyer 2018.

[5] El-Daly 2005, ss. 57-73. Stephan 2017, s. 265 yazarın birkaç işareti doğru bir şekilde deşifre ettiğini ve Mısır hiyerogliflerinin doğası hakkında bazı bilgiler gösterdiğini onaylar. Ancak Stephan'a göre El-Daly "İbn Vahşiyye'nin doğruluğuna gereğinden fazla vurgu yapmaktadır". El-Daly'nin sözde İbn Vahşiyye'nin ve diğer çağdaş Arap yazarların eski yazıların deşifre edilmesine olan ilgisini koordineli bir araştırma programını temsil eder ve modern Mısırbilimin temellerinde yatar olarak nitelendirmesi Colla 2008 tarafından kanıttan yoksun bulunmuştur. Sözde İbn Vahşiyye hakkında ayrıca bkz. Toral-Niehoff & Sundermeyer 2018.

[6] Hämeen-Anttila 2018

[7] TDV İslâm Ansiklopedisi'nde İbn Vahşiyye

[8] Hämeen-Anttila 2006, ss. 16, 43.

[10] Hämeen-Anttila 2006, s. 87.

[11] Hämeen-Anttila 2018. On the authorship of the Ghāyat al-ḥakīm, see Fierro 1996, recently confirmed by De Callataÿ & Moureau 2017.

[12] Rubin 1998, ss. 330-333.

[13] Hämeen-Anttila 2006, ss. 10-33.

[14] Hämeen-Anttila 2006, ss. 33–45.

[15] Hämeen-Anttila 2006, ss. 21–22; Toral-Niehoff & Sundermeyer 2018.

[16] Hämeen-Anttila 2006, s. 21, note 45.

[17] Iovdijová & Bencko 2010.

[18] Whitman 2010, s. 351.

[19] El-Daly 2005, s. 71.

[20] El-Daly 2005, ss. 57–73.

[21] Stephan 2017, s. 265. Stephan'a göre, El-Daly "İbn Vahşiyye'nin doğruluğuna gereğinden fazla vurgu yapmaktadır". El-Daly'nin sözde İbn Vahşiyye'nin ve diğer çağdaş Arap yazarların antik yazıların deşifre edilmesine olan ilgisini koordineli bir araştırma programını temsil eder ve modern Mısırbilimin temellerinde yatar olarak nitelendirmesi Colla 2008 tarafından verilen kanıttan yoksun bulunmuştur.

[22] El-Daly 2005, ss. 58, 68.

[23] Hammer 1806. Cf. El-Daly 2005, ss. 68–69.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

İbn Vahşiyye nedir?, İbn Vahşiyye anlamı nedir?, İbn Vahşiyye ne demektir?