Azak Azov Азов
Bayrak Arma
Rostov Oblastı'nın Rusya'daki konumu
Ülke	Rusya
Oblast	Rostov Oblastı
Kuruluş	13. yüzyıl[1]
İdare
• Vali	Sergey Bezdolnyy
Yüzölçümü
• Toplam	66.7 km²
Rakım	40 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	80,721
Zaman dilimi	UTC+03.00 (MZD)
• Yaz (YSU)	UTC+04.00 (MZD)
Alan kodu	86342
Resmî site gorodazov.ru

Azak^{[2][3][4][5][6]} (Rusça: Азов / Azov) Rusya'nın Rostov Oblastı'na bağlı il ve ilin merkezi şehir. Coğrafi konumu nedeniyle değerli olan Azak Kalesi ile bilinir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yerleşimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Don Nehri'nin Azak Denizi'ne döküldüğü yer her zaman önemli bir ticari merkez oldu. Antik Yunanlar ilk olarak Tanais (Tana) adıyla kenti kurmuş, nehre de aynı adı vermişlerdir. MÖ 7. ve 3. yüzyıllar arasında kurulan Yunan kolonilerinin Kırım'ın doğusundakiler Bosporan Kingdom veya ‘’Kingdom of the Cimmerian Bosporus’’ adıyla bir antik çağ devleti kurdular.

Orta Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

10. yüzyıldan itibaren Kıpçak ve Slav akınlarıyla nüfus yapısı değişmiştir. Bu arada Tmutarakan adlı bir Slav prensliği kuruldu.

13. yüzyıldan itibaren Karadeniz ticaretinin en önemli kenti haline geldi. Aynı yüzyılda Altın Orda Devleti egemenliğine giren Azak, 1395'te Timur tarafından yıkıldı. Cenevizliler tarafından yeniden inşa edilen Azak Kalesi, 1475'e kadar bu deniz gücünün elinde kaldı.

Kırım Hanlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Azak Kalesi II. Mehmet döneminde, 1475 yılında Gedik Ahmet Paşa'nın komutasındaki Kırım seferi sırasında ele geçirildi ve buradaki Ceneviz kolonilerine son verildi.

Rusya ile savaşların başlangıcı (1637-1642)[değiştir | kaynağı değiştir]

1637'de Kırım'da başgösteren karışıklıklardan faydalanan Don Kazakları, Rusya Çarlığı’nın da yardımıyla Azak Kalesi’ni ele geçirdilerse de, Osmanlı Padişahı İbrahim'in (1640-48) Rusya Çarlığı'na verdiği ültimatoma savaşla karşı veremeyecek durumda olan Rusya Çarlığı, 1642'de kaleyi teslim etti.

Osmanlı-Rus Savaşı (1686-1700)[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Viyana Kuşatması'nı (1683) takip eden savaşlar sırasında Osmanlı Devleti'nin birçok cephede savaş halinde olmasından yararlanmak isteyen ilk Rus Çarı I. Petro, 1695 ve 1696 yıllarında iki Azak seferi düzenlemiştir. I. Petro, ilk Azak seferinin hazırlıklarını 1695 yılının baharında başlattı. 27 Haziran'da Ruslar 31.000 asker ve 170 topla Azak Kalesi’ni kuşattılar. Ancak Osmanlıların nehir yoluyla kaleye erzak ve cephane getirmelerini engelleyemediler. Azak Kalesi'nin içindeki Osmanlı garnizonunun mevcudu 7.000'dir. Ruslar 5 Ağustos ve 25 Eylül'de iki defa kaleyi ele geçirmek için saldırıya geçtiler ama başarısız oldular. Kaledeki Kefe Beylerbeyi Murtaza Paşa ve Kırım prensi Kaplan Giray'ın birliklerinin sayıca kendilerinden çok üstün bir kuvvete karşı 96 gün süren direnişi başarılı oldu ve Ruslar 1 Ekim'de kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldılar.

İlk kuşatmanın başarısız olması üzerine Çar I. Petro donanmasına nehir tersanesinde yeni gemiler inşa etme kararı aldı. 1695-96 kışı boyunca Don Nehri üzerindeki Voronej kentindeki nehir tersanesinde gemi yapıldı. İlkbahara kadar kuşatmaya denizden yardımcı olması için 2 ana muharebe gemisi, 4 kundak gemisi ve 23 kadırgadan oluşan yeni bir filo inşa edildi. Nisan 1696’da Aleksei Shein komutasındaki 75.000 kişilik bir ordu kara yoluyla Azak Kalesi'ne doğru yola çıktı. Yeni inşa edilmiş Rus donanması Voronej Nehri ve Don Nehri yoluyla Azak Kalesi'ne doğru ilerledi. Çar I. Petro kadırga filosundaydı ve o da filosuyla 3 Mayıs'ta Azak'a doğru hareket etti.

27 Mayıs'ta bu donanma Azak Kalesi’ni kuşattı. Azak Kalesi karadan ve denizden bombalanmaya başlandı. 14 Haziran'da 4.000 asker ve 23 gemiden oluşan Osmanlı donanması Azak Kalesi'nin yardımına yetişti. Ancak Rus donanması tarafından iki gemisi batırılınca Osmanlı donanması savaştan çekildi. İlk kuşatmada zaten harap olan kaledeki Türk garnizonu başka destek kuvvet alamadı ve 17 Temmuz günü Don Kazakları'nın dış suru tamamen ele geçirmesine engel olamadı. Sonunda 19 Temmuz'da kale garnizonu teslim oldu ve Azak Kalesi Rusların eline geçti.

Rusya bu savaşta fazla bir başarı elde edemedi, ancak Azak Kalesi'ni ele geçirmeyi başardı. 14 Temmuz 1700 tarihinde Osmanlı Devleti Rusya'yla İstanbul Antlaşması’nı imzalayarak Azak Kalesi'ni Ruslara bırakıp, Taganrog'da inşa edilen Rus kalesini de kabullenmek zorunda kaldı.^[7]

Prut Savaşı (1710-11)[değiştir | kaynağı değiştir]

Prut Savaşı’nda Osmanlı Ordusu tarafından kuşatılan I. Petro, müzakerede kalenin Osmanlı Devleti'ne geri verilmesini kabul etti. İmzalanan 1711 tarihli Prut Antlaşması ile Azak tekrar Osmanlıların eline geçti.

Osmanlı-Rus Savaşı (1735-39)[değiştir | kaynağı değiştir]

1736-39 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ruslar tekrar kaleyi zaptettiler ve 1739 yılında imzalanan Belgrad Antlaşması ile kale yıkılmak şartıyla tekrar Rusya'ya bırakıldı.

Osmanlı-Rus Savaşı (1768-74)[değiştir | kaynağı değiştir]

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında 1768'de Osmanlıların ele geçirdiği Azak, 1771'de Ruslarca tekrar alındı. Savaşın sonunda Kırım'ın da kaybedilmesiyle Azak'ı geri alma umudu da kalmadı. Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan 21 Temmuz 1774 tarihli Küçük Kaynarca Antlaşması'nın 20. maddesinde sonsuza kadar Rusya'da kalacağı belirtildi.^[8]

Kırım Savaşı (1853-56)[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakın dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

1696-1711 arasında Rus İmparatorluğu'nun Azak Guberniyasının merkezi olan Azak, 1739'da adı Voronej olarak değiştirilen ilin merkezi oldu. Daha sonra Rostov-na-Donu karşısında önemini yitiren Azak, önce Rostov'un merkez olduğu bölge ile, sonra Novorossisk’in (Osmanlı dönemindeki adı Soğucak) merkezi olduğu Chernomore (Karadeniz) iline bağlandı. 1928'de buradan ayrılan Rostov Oblastı'na bağlı bir ilçe merkezi oldu.

Azak kenti II. Dünya Savaşı'nda Temmuz 1942-Şubat 1943 arasında Almanya tarafından işgal edildi.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Don Nehri kıyısında ve nehrin Azak Denizi'ne döküldüğü noktaya 16 km uzakta kuruludur. Azak şehri, çok yakınındaki Rostov-na-Donu adlı büyük kentin ve limanının gelişmesiyle geçmişteki önemini yitirmiştir.

Azak Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Azak Kalesi, Azak Limanı’nın güneyinde ve şehir merkezi Petrovskaya Meydanı’nın kuzeybatısında bulunmaktadır. Don Nehri'nin Karadeniz'e döküldüğü noktada kurulan, 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı ve Rusya arasında çok sayıda muharebeye sahne olmuş Azak Kalesi, defalarca el değiştirdikten sonra, son olarak 1771'de Rusya'ya bağlanmıştır.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

2010 Nüfus sayımına göre 82.882 kişi yaşamaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Azak ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.