Azerbaycan'ın posta tarihi ve posta pulları

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti posta pulu (1919)

Azerbaycan'ın posta tarihi ve posta pulları, Azerbaycan'daki posta sistemini ve posta pullarını tanımlar. Rusya İmparatorluğu (Çarlık Rusyası) posta damgası ve posta pulları 1858 yılından itibaren Azerbaycan'da kullanılıyordu. İlk posta damgaları farklı biçimlerdeki noktalardan oluşturuldu. Şehir isimli tarihli posta damgaları kısa süre sonra oluştu.

Azerbaycan kendi ulusu adına, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, 28 Mayıs 1918 tarihinde bağımsız bir ülke olunca, ilk defa kendi posta pullarını basmaya başladı. Azerbaycan, 18 Ekim 1992 tarihinde tekrar bağımsız bir ülke olarak, posta pullarını basmaya başladı.

Genel bilgi[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'da mektupların ulaklar vasıtasıyla aktarımı eski zamanlardan beri mevcuttur. Fakat postacılığın düzenli dönemi 1501 yılında, Azerbaycan'ın selefi olduğu Safevî Devleti'nin kurulmasıyla başlar. Aynı yılda Safevî Devleti'nin kurucusu ve ilk hükûmdarı Şah I. İsmail, ülkesini ekonomik yönden geliştirmek, onun topraklarını yabancı işgalcilerden korumak, aynı zamanda sıkı bir devlet yönetim sistemini kurmak amacıyla ülkenin ücra eyaletlerinden ve yabancı ülkelerden bilgiler toplamak için sürekli faaliyet gösteren posta iletişimi yaratmıştı.

Rusya İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'da modern anlamda bir posta sisteminin oluşturulması 19. yüzyılın birinci çeyreğine rastlar, yani Rus İmparatorluğu hakimiyetinin başlamasıyla. 1 Haziran 1818 yılında Gence'de ilk posta şubesi açıldı ve böylece 1818 yılından itibaren Azerbaycan topraklarında ilk posta iletişimi sağlanmış oldu. 1826 yılında Bakü'de ilk posta şubesi ve 12 Mart 1828 yılında ise Nahçıvan'da ilk posta şubesi açıldı ve posta şebekesi ülke çapında yayılmış oldu.

Rusya ile Transkafkasya bölgesi ile ticaret ilişkilerini geliştirmek amacıyla 15 Haziran 1830 yılında Şamahı ve Şuşa kentlerinde 1. sınıf posta şubeleri kuruldu. Böylece 1830 yılında Azerbaycan topraklarında Şuşa, Şamahı, Bakü ve Nahçıvan'da 1. sınıf posta şubeleri, Gence ve Kuba'da ise 2. sınıf posta şubeleri kurulmuş oldu.

Çarlık Rusyası'nın posta damgası ve posta pulları 1858 yılından itibaren Azerbaycan'da kullanılmaya başlandı.

1861 yılında ilk defa Hazar Denizi üzerinden İran'ın Reşt ve Astarâbâd limanları arasında deniz yoluyla posta taşımacılığı oluşturuldu. 1863-1872 yılları arasında İran transit ticaretinin korunması amacıyla Tiflis ve Culfa arasında posta iletişimi sağlandı. Culfa'da posta şubesi kurarak, İran ve Osmanlı İmparatorluğu ile ilk uluslararası posta servisi kurulmuş oldu.

Azerbaycan'da postanın demiryolu ulaşımı ile taşınması 9 Mayıs 1883 yılında Bakü-Tiflis arasında ve 1900 yılında ise Bakü-Derbent arasında başladı.

Azerbaycan'da postacılığın düzenli gelişimi 1917 Rus Devrimi kadar sürdü. 1917 Rus Devrimiyle Rusya İmparatorluğu yıkılınca, postacılık kaosa sürüklendi ve o dönemde rejim değişikliği sonucu pulculuk açısından da karışıklığa neden oldu ve ülkedeki belirli bölgeler ve postaneler kendi hallerine terkedilmişlerdi. Bu ani rejim değişikliği nedeniyle, yeni düzene yeterince hızlı adapte olunamadı ve hem Geçici Rus Hükümeti ve onu deviren Bolşevikler ile bağımsızlığını ilan eden yeni devletler de (Azerbaycan da dahil), eski Çarlık posta pullarını bir süreliğine kullanmaya devam etti.

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Mayıs 1918 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu ve 6 Ekim 1918'de hükûmetin bünyesinde Posta ve Telgraf Bakanlığı oluşturuldu. 1919 yılında Azerbaycan bağımsız bir ülke olarak ilk defa kendi posta pullarını basmaya başladı. İlk posta pulları Azerbaycan'ın bağımsızlığına, önemli tarihi kişiliklerine, mimari eserlere, doğal güzelliklerine ve saire adanmıştı.

15 Mart 1919 yılında Azerbaycan ile Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti arasında posta-telgraf bağlantıları kuruldu. 6 Nisan 1920 yılınında ise Azerbaycan ile İran Şahlığı arasında posta-telgraf bağlantıları kuruldu. Özellikle birinci bağımsızlık döneminde Azerbaycan'da postanın ulusal düzeyde organize edilmesi ile dinamik gelişimi başlamış oldu ve 1913 yılına oranla göstergeler hayli artmıştı. Öyle ki, 1913 yılında iletişim tesislerinin sayısı 19 iken ve mektupların sayısı 3 milyon iken, 1920 yılında iletişim tesislerinin sayısı 59 ve mektupların sayısı ise 5 milyona ulaşmıştı.

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

26 Mayıs 1920 tarihinde Sovyetler Birliği, Azerbaycan'ı işgal edip Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'ni devirdi ve 28 Mayıs 1920 tarihinde Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurdu. Aralık 1920 tarihinden, Nisan 1921 tarihine kadar Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti posta pulları posta sirkülasyonuna kondu. Bunlar 15 pul olup farklı değerde ve deliksizdi. Bu dönemde ayrıca ek olarak yardım amaçlı iki posta pulu basıldı. İlk posta pulları komünizmin ve Sovyetler Birliği'nin simgesi olan orak ve çekiç ile bezenmiş olup genellikle fakirleri, çiftçileri, işçileri, devrimcileri, emeği, sanayileşmeyi ve saire gösteren Sovyet/komünist ideolojisini yansıtıyordu,

Ekim 1921'den Eylül 1923'e posta tarifesi değişti ve yeni değerler yukarıda bahsi geçen pullara farklı yollarla basıldı. 12 Mart 1922 tarihinden itibaren Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Gürcistan SSR ve Ermenistan SSR ile, Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti çatısı altında birleşti ve bu posta pulları 1923 yılı sonuna kadar kullanımda kaldı. 1936 yılında Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti fesh edilince ve resmen tekrar Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haline gelince, aynı yıldan itibaren tekrar kendi ülkesi adına düzenli posta pullarını basmaya başladı.

Posta ödemeleri için Cumhuriyet topraklarında bu dönemden 1991 yılına kadar Sovyet posta pullarına müracaat edildi. Orada göze çarpan kişilere, mimarlık ve Azerbaycan'ın bölgesine ait hayvanlara adanmış hemen hemen 60 kadar posta pulu yayımlandı.

Azerbaycan Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

1991 yılında Sovyetler Birliği'nin yıkılmasıyla Azerbaycan'ın 18 Ekim 1991 tarihinde bağısızlığın tekrar elde etmesinden sonra, postacılığın gelişmesinde de yeni aşamaya start verildi. 1992 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti, İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığını kurdu. Aynı yıl İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı, Azerbaycan'da posta sisteminin ve ulsual düzeyde bir postacılık hizmetinin yeniden oluşturulması için, ulusal posta kurumu Azərpoçt'u kurdu. 1 Nisan 1993 tarihinde Azerbaycan Dünya Posta Birliği'nin üyesi oldu. 1999 yılında Azərpoçt yeniden düzenlendi.

1992 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı, Azerbaycan posta pullarının basımı için Azərmarka posta pulu şirketini kurdu ve 1992 yılından günümüze kadar 563 orijinal parselli ve 100 konulu posta pulu basıldı. Azərmarka, Azerbaycan'ın tüm posta pullarını basar.^[1]

Azərpoçt ve Azərmarka, Azerbaycan Cumhuriyeti İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı'na bağlı olan ancak birbirinden iki ayrı kurumdur.

Posta pulları devletin bağımsızlık simgesinden biridir ve onların basımı devletçiliğin ve cumhuriyetin etkilerinin genişlemesine hizmet eder.