Albert Agarunov
Albert Agarunov'un Azerbaycan'da yer alan bir büstü
Doğum	25 Nisan 1969(1969-04-25) Bakü, Azerbaycan SSC, SSCB
Ölüm	8 Mayıs 1992 (23 yaşında) Şuşa, Azerbaycan
Defin yeri	Şehitler Hiyabanı
Bağlılığı	Sovyet Silahlı Kuvvetleri (1987–1989) Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri (1991–1992)
Branşı	Sovet Ordusu (1987–1989) Azerbaycan Kara Kuvvetleri (1991–1992)
Hizmet yılları	Sovyetler Birliği (1987–1989)  Azerbaycan (1991–1992)
Rütbesi	Yüzbaşı
Komutası	"Sebail" tank taburu (1991–1992)
Çatışma/savaşları	Birinci Karabağ Savaşı  • Şuşa Muharebesi
Ödülleri

Albert Agarunoviç Agarunov^[a] (25 Nisan 1969 Bakü - 8 Mayıs 1992 Şuşa), Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinde yüzbaşı olarak görev yapmış Azerbaycanlı asker. Dağ Yahudisi kökenli olan Agarunov, 1980'lerin sonlarında Sovyet ordusunda görev yapmış; askerliğini bitirince bir fabrikada çalışmak üzere Surahanı Rayonu'na dönmüştür.

Agarunov, Birinci Karabağ Savaşı sırasında cepheye gönüllü gitmiş ve bir tank tugayında Ağdam, Cebrayıl, Füzuli ve Laçın rayonlarında savaşmıştır. Bundan sonra Şuşa'da tank komutanı olmuştur. Agarunov, o dönem Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin etkili personelinden biri olmuştur. Mayıs 1992'de Şuşa'yı savunan son askerlerden biri olan Agarunov, savaşın ilk tank çatışmasında Ermeni komutan Gagik Avşaryan'ı yenmiştir. Daha sonra Şuşa–Laçın yoluna doğru ilerlemiş, burada tanktan inerek tank şoförüne cesetlerin üzerinden geçilmemesi üzere eşlik ettiği sırada Ermeni bir keskin nişancı tarafından öldürülmüştür.

Agarunov'a ölümünden sonra Azerbaycan'ın Millî Kahramanı unvanı verilmiştir. Bu unvanı alan ilk askerlerden biridir. Agarunov, Azerbaycan askeriyyesinin bir simgesi haline gelmiş ve mirası, savaşın en çok anılanlarından biri haline gelmiştir. Adına anıt tabelalar, büstler ve anıt dikilmiştir.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Albert Agarunoviç Agarunov, 25 Nisan 1969'da Azerbaycan SSC'nin başkenti Bakü'nün Orconikidze Rayonu'na bağlı Emircan kasabasında doğmuştur.^[1] On erkek ve iki kız çocuktan ibaret ailenin en küçük çocuğuydu.^[2] Dağ Yahudisi kökenli olan Agarunovların^[3] soyu Kuba Rayonu'na bağlı Kırmızı Kasaba'ya dayanıyor. Aile ekonomik sebeplerden dolayı Emircan'a taşınmıştı.^[4] Albert'in babası Agarun, Surahanı petrol sahalarında uzun yıllar petrolcü olarak çalışmıştır.^[5] Annesi Liya Sovyet makamları tarafından çok çocuklu kadınlara verilen "Kahraman Anne" unvanına sahipti.^[6]

Albert, çocukluğundan beri müzikle ilgilenmiş ve bir müzik okulunun trompet sınıfından mezun olmuştur.^[7] Sekizinci sınıfı Surahanı Rayonu'nun 154 numaralı ortaokulunda tamamlamış ve 101 numaralı meslek lisesinin şoförlük sınıfına yazılmıştır. Agarunov 1987'de Sovyet Ordusu'na alınmış, görevine Gürcistan SSC'nin Ahılkelek Rayonu'nda başlamıştır. Zamanla terfi ettirilmiş, çavuş ve tank komutanı olmuştur. 1989'de askerliğini bitirmiş ve bir süre Surahanı Makine Fabrikası'nda çalışmıştır.^[8]

Birinci Karabağ Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'ların başında Karabağ'da çatışmalar başladığında Azerbaycan'ın Yahudi kökenli vatandaşlarına hem şiddetten hem de orduda hizmet etmekten muaf tutulmak için İsrail'e, Avrupa'ya veya Amerika'ya göç etme seçeneği sunulmuştu.^[9] Ailesinin diğer fertlerinin yurtdışına gitmesine rağmen, Agarunov Azerbaycan'da kalmış^[2] ve 1991'de cepheye gönüllü asker olarak gitmiştir.^[10][11] Agarunov, bir tank tugayının kaptanlığını yaparak Ağdam, Cebayıl, Füzuli ve Laçın rayonlarında savaşmıştır.^[12] Agarunov, asker arkadaşları tarafından iyi bir keskin nişancı ve tankçı olarak bilinmiş ve o dönem Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin etkili personelinden biri olmuştur.^[13][9] Ordunun eğitmenleri olmadığı için Agarunov diğer askerlere T-72 tankını nasıl çalıştıracaklarını öğretmiştir.^[5] Daha sonra Elçin Memmedov komutanlığı altındaki 777. Özel Askerî Biriminde tank komutanı olarak Şuşa'ya gönderilmiştir.^[14] Hankendi, Daşaltı ve Cemilli'de Ermeni kuvvetleriyle çatışmalara girmiştir.^[15] Azerbaycan kaynaklarına göre, Agarunov, Aralık 1991'de çok sayıda Ermeni tankını ve zırhlı aracını etkisiz hale getirmiştir.^[16] İddiaya göre, iki Ermeni tankı birbirine yaklaştığında, Agarunov ikisini de tek atışta imha etmiştir. Bu taktik asker arkadaşları tarafından "Yahudi sandviçi" olarak adlanmıştır.^[17] Savaştaki etkin faaliyeti sebebiyle Ermeniler Agarunov'un kafası için 5 milyon ruble ödül koymuştur.^[4]

Şuşa Muharebesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1992 baharında Şuşa, Azerbaycan'ın askerî direnişinin yegâne önemli merkezi haline gelmişti. Şehir, Dağlık Karabağ'ı Ermenistan'a bağlayan Laçın Koridoruna giden yol üzerinde bulunuyordu ve bölgede Azerbaycan kontrolündeki en büyük yerleşim birimiydi. Bu nedenle Ermeni askerî komutanlığı, operasyonlarını Şuşa'nın ele geçirilmesi üzerine odaklamış ve bunun sonucunda savaşın merkez üssü Şuşa olarak değişmiştir.^[18] 7 Mayıs'ta Azerbaycan kuvvetlerinin çoğu Şuşa'yı terk etmiş ve Ermeni güçleri gece saatlerinde şehre saldırmaya başlamıştı.^[19] Agarunov, Şuşa'da kalan son Azerbaycan askerlerinden biriydi.^[13] Gün boyunca şehrin kuzeyindeki televizyon kulesi ve doğusundaki hapishane için şiddetli çatışmalar yaşanmıştır. Ermeni tank komutanı Gagik Avşaryan T-72 tankını Şuşa'nın kuzey girişine sürerken Agarunov'un tankı ile karşılaşmıştır. Her iki tank da birbirine 350 metre mesafeden ateş etmeye başlamıştır. Avşaryan'ın tankı üç isabetli atıştan sonra alev almıştır. Avşaryan tank kapağını açıp dışarı atlamış fakat tankın şoförü ve nişancısı ölmüştü. Çatışmada ağır yaralanan Avşaryan, daha sonra Agarunov için "mükemmel bir nişancıydı" demiştir.^[19] Bu olay Birinci Karabağ Savaşı esnasında gerçekleşmiş ilk tank çatışmasıydı ve dönemin yerel basınında genişçe yer bulmuştu.^[20] Savaştan sonra Ermeniler, Avşaryan'ın T-72 tankını restore edip yeniden boyamış ve Hankendi–Şuşa yolunun üzerindeki bir kayada savaş anıtı olarak dikmiştir.^[21]

Agarunov 8 Mayıs 1992 tarihinde Şuşa–Laçın yoluna doğru ilerlemiştir.^[22] Burada tanktan atlamış, yolu geçerken ölen Azerbaycanlı asker ve sivil cesetlerinin üzerinden geçmemesi için tank şoförüne eşlik etmiştir. 23 yaşlı Albert o sırada bir Ermeni keskin nişancı tarafından öldürülmüştür.^[4][17] Agarunov'un ölümüne kadar Ermeni saldırısı durdurulmuş ve bu sebepten Azerbaycan askeri komutanlığı Ermenilerin geri çekildiğini düşünmüştü. Azerbaycan kuvvetleri bu molayı şehirden ayrılmak için kullanmış ve Ermeni kuvvetleri 9 Mayıs sabahı boş kalmış Şuşa'yı işgal etmiştir.^[20]

Agarunov'un cenazesi hastaneye götürülmüş ve buradan helikopterle Bakü'ye gönderilmiştir. 11 Mayıs 1993 tarihinde Bakü'deki Şehitler Hiyabanı'na defnedilmiş, cenaze işlemleri hem molla hem de haham tarafından müşterek biçimde gerçekleştirilmiştir.^[2][5][11]

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Agarunov'un mirası Azerbaycan'da önem arz etmektedir.^[4] Onun mirası ulusal gururun, askeriyenin bir simgesi haline gelmiştir.^[17] Agarunov, Azerbaycan'da en çok anılan savaş kahramanlarından biridir.^[9] Ölümünden sonra bazı Azerbaycan askerleri onun şerefine tanklarının üzerine "Albert" ismini yazmıştır.^[17] O tank şuanda Azerbaycan Askerî Tarih Müzesi'nde sergilenmektedir.^[23] Bir zamanlar okuduğu 154 numaralı okula onun adı verilmiş ve okulun önüne büstü dikilmiştir.^[15] Bakü ve Kuba'da onuruna tabelalar dikilmiştir. Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, Agarunov'un tankını modifiye ederek onun adını vermiştir.^[7] 2004'te Bakü'deki Khabad-Or-Avner Eğitim Merkezinde Agarunov'un anısına müze açılmıştır.^[23] Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in fermanı ile 2019'de Bakü'de bir caddeye Albert Agarunov'un adı verilmiş^[10] ve o caddeye heykeli dikilmiştir.^[13]

2010'da "Salnâme" Belgesel Film Stüdyosu "Karabağ Kahramanları" (Qarabağ qəhramanları) belgesel serisinde Agarunov hakkında "Arkadaşa Mektup" (Dostuma məktub) filmini yayımlamıştır.^[24] 2017'de Saadet Şükürova, Albert Agarunov hakkında "Yaşadığım Toprak" (Yaşadığım torpaq) adlı bir belgesel yayımlamıştır.^[25]

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Albert Agarunov, ölümünden sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı Vekili İsa Gamber'in 7 Haziran 1992 tarihli ve 833 sayılı fermanı ile Azerbaycan'ın Millî Kahramanı unvanına layık görülmüştür.^[26][15] Bu unvanı alan ilk askerlerden biri olmuştur.^[10] Unvan ile birlikte verilen madalya Agarunov'un kız kardeşi Sofiya Memmedova'ya 1998'de Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev tarafından takdim edilmiştir.^[1] Agarunov ayrıca sivil toplum kuruluşları tarafından 2014'te Vatan Evladı Nişanı^[27] ve 2016'de Hazi Aslanov Nişanı ile ödüllendirilmiştir.^[28]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Albert Agarunov ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• "Albert Agarunov'un ölümünden önce verdiği röportaj" (Azerice). ANS TV. Mayıs 1992. 4 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi – YouTube vasıtasıyla.