Zekeriya Önge'nin öldürülmesi

Zekeriya Önge
Zekeriya Önge
Doğum	23 Nisan 1960; Çamoluk, Giresun, Türkiye
Ölüm	2 Şubat 1980 (19 yaşında); Ankara, Türkiye
Ölüm sebebi	Silahlı saldırı
Vatandaşlık	Türk
Meslek	Dokuma ustası
Ebeveyn(ler)	Telli Önge (anne) ; Aziz Önge (baba)

Zekeriya Önge (23 Nisan 1960, Çamoluk, Giresun - 2 Şubat 1980, Ankara), Türk asker. 12 Eylül Darbesi öncesi askerliğini er olarak yaptığı Ankara'da 2 Şubat 1980 günü gerçekleştirilen bir eyleme müdahale ederken Yurtsever Devrimci Gençlik Derneği militanı Erdal Eren tarafından açılan ateş sonucu yaralanmasının ardından hastaneye kaldırılırken yolda ölmüştür.^[1] Kalaslar arasında gizlenen silahlı Erdal Eren, ellerini havaya kaldırarak teslim olmuş, yargılanmış ve 19 Mart 1980 tarihinde idama mahkûm edilmiştir. 12 Eylül Darbesi'nden sonra karar onaylanmış ve 19 yaşındaki Erdal Eren idam edilmiştir.^[2]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Giresun'un Çamoluk ilçesinde doğan ve abisinin ifadesiyle çok hareketli bir çocukluk geçiren Zekeriya Önge, yaşadığı mahallenin hentbol takımında oynadı. Dokuma ustası oldu, askere gitmeden bir sene kadar önce evlendi.

Ölümü ve cenazesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

2 Şubat 1980 günü Ankara'da toplanan bir gruba müdahale etmek için Zekeriya Önge'nin de aralarında bulunduğu 12 kişilik askerî tim olay yerine geldi. Araçtan inen askerler slogan atan topluluğu dağıtmak ve eylemcileri yakalamak için harekete geçti. Grup sağa sola dağıldı. Askerler slogan atan grubun peşine düştü. Mahkeme belgesinde olayın devamı şöyle anlatılmıştır:

"8 numaralı Ayyıldız Apartmanı'nın bahçesinde sanık, elindeki tabancayla inzibat erlerine 3 veya 4 el ateş etti. İnzibat eri Zekeriya Önge yaralanıp yere düştü. Kalaslar arasında gizlenen sanık Erdal Eren, etrafının çevrilmesi üzerine ellerini kaldırarak teslim oldu. Kalaslar arasında yapılan aramada tabanca bulundu. Er Zekeriya Önge hastaneye kaldırılırken yolda vefat etti. Yapılan otopsisinde sırtından mermi giriş deliği tespit edildi. Merminin sanık Erdal Eren'in tabancasından atıldığına dair tereddüde yer verecek hiçbir durum bulunmadığı kanaatine varıldı."^[2]

Cenazesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Zekeriya Önge'nin cenazesi, 3 Şubat 1980 günü Maltepe Camisi'nde kılınan öğle namazının ardından askerî törenle İstanbul'a gönderildi. Cenaze törenine Ankara Sıkıyönetim Komutanı, İçişleri Bakanlığı Müsteşarı ve bazı komutanlar katıldı. 4 Şubat günü Edirnekapı'daki askerî şehitlikte yapılan törenle toprağa verildi.^[3]

Ölümünden sonra[değiştir | kaynağı değiştir]

Zekeriya Önge'nin ölümünün ardından 7 Şubat 1980'de yayımladığı "Susmayalım..." başlıklı köşe yazısında Uğur Mumcu, Zekeriya Önge'nin ölümünden duyduğu üzüntüyü paylaştı:

"... atılan kurşunla öldürülen inzibat eri Zekeriya Önge'nin ana ve babası da gözyaşları içinde, bağırlarına taş basıyor... Akıtılan kanı, bir başkasının kanı ile temizlemeye olanak yoktur; hele akıtılan kan yoksul bir inzibat erinin kanıysa..."^[4]

11 Şubat 1980 günü aynı olaya yine değinen Uğur Mumcu, teröre tepki gösterdi:

"Daha önce de Ankara'da bir inzibat erimiz şehit edildi...
Bütün bunlar, terörizmin yeni bir aşamada olduğunu kanıtlayıcı örneklerdir.

Bu saldırı ve cinayetler, devrimcilik, solculuk, ilericilik gibi etiketler altında yapılıyorsa, bunları en ağır biçimde kınamak ilerici basın olarak bizim görevimizdir. Yoksul bekçilere, inzibat erlerine, devlet polisine, jandarmasına kurşun sıkmak, alçakça işlenmiş cinayetlerdir hem de ayrıca bu tür eylemler, devrimciliğe, solculuğa, sosyalistliğe ihanettir."^[5]

Zekeriya Önge'nin ölümünden sonra yapılan yargılamada Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Numaralı Askerî Mahkemesi, Türk Ceza Yasası'nın 450/9 maddesi gereğince Erdal Eren'i 19 Mart 1980'de idama mahkûm etti.^[6] Askerî Mahkeme, kararında, "İnsan sevgisine ve doğal olan yaşama hakkına yer vermeyen insanların bazı kutsal değerlerin savunuculuğunu da yapamayacağını, inzibat eri Zekeriya Önge'nin Ulusal Kurtuluş Savaşı'nda emperyalist ordulara karşı savaşıp kesin zafer kazanan Türk Silahlı Kuvvetlerinin bir üyesi olduğunu" belirtti.^[7] 12 Eylül Darbesi'nden sonra Millî Güvenlik Konseyi, Erdal Eren'in idamını onayladı ve Erdal Eren 13 Aralık 1980 günü idam edildi. Dönemin Devlet Başkanı ve Millî Güvenlik Konseyi Başkanı Kenan Evren, yazdığı Kenan Evren'in Anıları adlı kitap serisinin 1991 yılında yayımlanan ikinci cildinde Zekeriya Önge'nin hayatını kaybettiği olaya şöyle değindi:

"12 ARALIK CUMA

12 Eylül'den kısa bir süre önce Ankara Ayrancı bölgesinde bir inzibat erini arkadan vurup öldüren 19 yaşındaki Erdal Eren adındaki terörist hakkında verilen idam cezasını bugün onayladık. İdam gece yarısı infaz edildi."^[8]^[9]

Hatırası[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara Yenimahalle'de adı bir parka verilmiş, parkın adı "Şehit Asker Zekeriya Önge Parkı" olmuştur.

Zekeriya Önge'nin memleketi Giresun Çamoluk'ta bir sokağın adı "Şehit P. Er Zekeriya Önge Sokak" olarak değiştirilmiştir.^[10]

Zekeriya Önge'nin memleketi Giresun Çamoluk'ta yapılan köprüye "Şehit Piyade Er Zekeriya Önge Köprüsü" adı verilmiştir.

Zekeriya Önge'nin hatırası adına TÜMYAD (Tüm Yardımlaşma Derneği) tarafından evsiz insanlara yemek verilmiştir.

Popüler kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

"İki Çocuk" (Teoman tarafından Zekeriya Önge ve Erdal Eren'e ithafen yazılmış şarkıdır.)^[11]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "4 Şubat 1980 tarihli Milliyet gazetesi, Sayfa 10: YAKALAMALAR". 10 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b "Er Zekeriya Önge". 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Cumhuriyet gazetesi, 4 Şubat 1980: Şehit Er Zekeriya Önge'nin Cenazesi". 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Uğur Mumcu, Cumhuriyet Gazetesi, Gözlem, 'Susmayalım...', 7 Şubat 1980". 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Uğur Mumcu, Cumhuriyet Gazetesi, Gözlem, 'Ya Öbürü?', 11 Şubat 1980". 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "20 Mart 1980 tarihli Milliyet gazetesi: Ankara'da bir eri öldüren Eren, idama mahkûm oldu". 31 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Cumhuriyet Gazetesi, 20 Mart 1980: İnzibat Erini Öldüren 'Sol Görüşlü' Eylemci Ölüm Cezasına Çarptırıldı". 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 2, 1991. 31 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
^ Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 2, 1991: 12 ARALIK CUMA. 12 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022.
^ "Çamoluk'ta Sokaklara Şehitlerin İsimleri Verildi". 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022.
^ "İki çocuk da akrabası çıktı". Sabah. 29 Mayıs 2006. 16 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016.

[1] "4 Şubat 1980 tarihli Milliyet gazetesi, Sayfa 10: YAKALAMALAR". 10 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[sozcu.com.tr-2] "Er Zekeriya Önge". 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[3] "Cumhuriyet gazetesi, 4 Şubat 1980: Şehit Er Zekeriya Önge'nin Cenazesi". 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] "Uğur Mumcu, Cumhuriyet Gazetesi, Gözlem, 'Susmayalım...', 7 Şubat 1980". 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[5] "Uğur Mumcu, Cumhuriyet Gazetesi, Gözlem, 'Ya Öbürü?', 11 Şubat 1980". 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[6] "20 Mart 1980 tarihli Milliyet gazetesi: Ankara'da bir eri öldüren Eren, idama mahkûm oldu". 31 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[7] "Cumhuriyet Gazetesi, 20 Mart 1980: İnzibat Erini Öldüren 'Sol Görüşlü' Eylemci Ölüm Cezasına Çarptırıldı". 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[8] Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 2, 1991. 31 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.

[9] Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 2, 1991: 12 ARALIK CUMA. 12 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022.

[10] "Çamoluk'ta Sokaklara Şehitlerin İsimleri Verildi". 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022.

[11] "İki çocuk da akrabası çıktı". Sabah. 29 Mayıs 2006. 16 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Zekeriya Önge nedir?, Zekeriya Önge anlamı nedir?, Zekeriya Önge ne demektir?