Özyönetimli sosyalizm, Yugoslavya Komünist Partisi (YKP) tarafından tasarlanan ve Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyetinde 1950'den Yugoslavya'nın dağılmasına kadar uygulanan sosyal ve ekonomik bir modeldir.^[1] Temel fikir, fabrikanın yönetimini işçilerin eline devretmek ve SSCB'nin akisne devleti ekonomiden ayırmaktı. Bu özyönetim biçimi, sosyalist hareketin tarihi boyunca pek çok kez ortaya çıkan ve piyasa sosyalistleri, komünistler ve anarşistler tarafından çeşitli şekillerde savunulan özyönetim önerileriyle, birçok sosyalizm biçiminin karakteristlik özelliği barındırıyordu.

Özyönetim fikri ve işçi konseylerinin kurulması[değiştir | kaynağı değiştir]

Özyönetim getirilmesi için teşvikler, Yugoslavya'nın Kominform ile çatışmasında ve önceki Stalinist sistemden kopup kendi sosyalizmi inşa etme yolunu yani Titoizm'i başlatma girişiminde aranmalıdır.^[2] YKP ve tüm örgütleri içerisinde, Tito-Stalin ayrılığı nedeniyle o zamana kadar ihmal edilen sosyalizm teorik tartışmaları teşvik etti. 1949'da parti, sosyalizme ilerleme yolunun daha saldırgan olması gerektiğini savundu. Ayrıca sosyalist ülkeler arasındaki ilişkiler, ulusal kurtuluş mücadelesi deneyimi ve sosyalizmin inşası hakkında daha derin bir inceleme yapıldı.^[3] Doğudan gelen abluka nedeniyle ekonomik sistemi değiştirmenin koşulları nedeniyle elverişli değildi. Batıya açılmaya yönelik ilk çabalar ve tarımın kötü durumu durumu yalnızca ekonomik durumu daha da zorlaştırdı. Ancak Sovyet benzeri tüm kurumlar eleştirildi ve yeni bir yol bulunması gerektiği ifade edildi.

İşçi konseyleri oluşturma ve böylece sözde işçi konseyleri oluşturma fikri Sovyet idari sosyalizmine karşı özgün bir çözüm olarak "özgür sosyalizm", komünist liderler Milovan Djilas ve Edward Kardelj tarafından ortaya atıldı. YKP tarafından Ulusal Kurtuluş Komitelerinin oluşturulmasıyla belirli bir özyönetim biçiminin başladığına, ancak bunun o zamanlar Savaş komünizminin hizmetinde olduğuna inanıyorlardı.^[4]

İşçi konseyleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İş konseyleri, başlangıçta büyük işletmelerde gerçek özyönetim güçlerine dönüşecek şekilde tasarlandı. 23 Aralık 1949'da Boris Kidrič ve Đuro Salaj tarafından imzalanan işçi konseylerinin kurulması ve işleyişine ilişkin Talimat kabul edildi. İşçi konseylerinin fabrikanın tüm meselelerine aktif olarak katılması öngörülmekteydi.^[4]

İlk İşçi Konseyi 31 Aralık 1949'da Split yakınlarındaki Solin'deki Prvoborac çimento fabrikasında kurulmasına karar verildi.

İşçi Konseyi'nin Sovyet pratiğinin ve Sovyet bürokrasisinin yadsınmasını temsil etmesi, daha fazla üretim için ve işçilerin endüstri yönetimine dahil edilmesi ve devletin sönümlenmesi için bir teşvik edilmesi gerekiyordu. Proletaryanın iktidara gelmesiyle devletin ölümü fikri Karl Marx'tan gelmektedir.^[5]

İşçi konseylerinin 15 ve 120 üyesi vardı. Üyeleri atama ve değiştirme sırasında genel, doğrudan ve gizli oylama ile yapılıyordu.^{[kaynak belirtilmeli]} Kolektif bir organ olarak, fabrikanın çalışmaları hakkında karar vermesi gerekiyordu: iş sonuçları, yönetim kurulunun atanması ve görevden alınması vb.

İşçi Konseyi teorisi, devletin ekonominin yönetimindeki rolünü reddetti ve böylece sosyalizmde yeni bir sosyo-ekonomik ilişkiler dizisi öngördü. Özyönetim ve ademi merkeziyetçiliğin, savaş sonrası yıllarda yaratılan sosyalizmin idari sistemini ortadan kaldırması gerekiyordu.^[6]

Ancak pratikte özyönetim fikrinin öngördüğü devletin ekonomiden ayrılması hiçbir zaman uygulanmadı. Bunun en iyi kanıtı, beş yıllık planların devam etmesidir.^[7] Bununla birlikte, yönlendirilmiş planlamanın yerini temel oranlı planlama aldı ve fabrikalara eylemlerinde belirli bir bağımsızlık ve fonlar yoluyla yeni bir finansman yolu verildi.

Yerel yönetim reformu[değiştir | kaynağı değiştir]

İlke olarak işçilere fabrika işlerini yönetme hakkı verildiği için, yerel özyönetimde de özyönetim ruhuyla reform yapmak gerekiyordu. 1952 tarihli yasa ile Halk Komitelerine yerel halkı doğrudan ilgilendiren konularda yetkiler verildi. Yerel topluluğun toplumsal, sosyal ve kültürel gelişimi tamamen onlar tarafından yürütülmeliydi.^[8] Bunun, Marx'ın komünler konusundaki teorik pozisyonuna yaklaşması gerekiyordu.

1953 tarihli anayasa hukuku ve özyönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasa kanunu taslağı üzerindeki çalışmalar 1951'de başladı. Anayasayı hazırlayanlar, "bürokrasiden arındırma, demokratikleştirme ve ademi merkeziyetçilik" içinde çalıştılar.^[9] YKP'nin yönetici yapısı, bürokrasiyi kırmaya takıntılıydı. Bu yasada, Federal Konsey ve Üreticiler Konseyi ile iki meclisli Ulusal Meclis muhafaza edildi.

Halk Konseyi'nin varlığı sona erdi. Üreticiler Konseyi üyeleri, işçi konseylerinin temsilcileriydi. Marx'ın Proletarya diktatörlüğü fikrini kurumsallaştırması gerekiyordu.

13 Ocak 1953'te kabul edilen Anayasa Kanunu, 1950'den 1952'ye kadar ekonomideki değişiklikleri kapsıyordu. İşçi konseylerinin, üretici konseylerinin, seçmen meclislerinin, referandumların varlığı onaylandı.^{[kaynak belirtilmeli]}

SKJ ve özyönetimdeki değişiklikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Özyönetimin getirilmesiyle ekonominin tamamen değişmesi, YKP'de oybirliğiyle onay bulmadı. Pek çok yerel lider değişiklikleri anlamadı, bu nedenle başlangıçta işçi konseyleri fabrikalarda yalnızca danışman rolüne indirgendi.^{[kaynak belirtilmeli]} Bazıları, özyönetimin sendikaların varlığını sorgulamaya yol açtığına inanıyor ve bazı komünistler, örgütsüzlükten ve güçlerini kaybetmekten korkuyorlardı.

YKP Altıncı Kongresi, partinin kendisi için son derece önemlidir. Kongrenin ele aldığı temel sorun, partinin özyönetim koşullarındaki rolüydü. Kongre 2-7 Kasım 1952 tarihleri arasında yapılmıştır. Diğer şeylerin yanı sıra, dünyanın blok bölünmesini, saldırgan siyaseti ve sömürgeciliği kınadı.^[10] Tito'nun revizyonu övülürken, Stalin'in komünizm yorumu eleştirildi ve özyönetimin getirilmesi, sosyalist toplumsal ilişkilerin gelişmesinde bir dönüm noktası olarak nitelendirildi. Buna göre, Partinin devlet ve toplum hayatındaki doğrudan yönetici ve komutan olarak önceki rolü bir kenara bırakıldı. Bunun yerine, Partinin bir bütün olarak işçi sınıfının ve devletin öncüsü olması ve üyelerini onun çizgisini veya görüşlerini benimsemeye ikna etmesi gerekiyordu.^{[kaynak belirtilmeli]}

YKP, özyönetim ve ekonomide değişiklikler getirerek kendini değiştirdi. Daha da kitlesel hale geldi ve kendisine, kendi kendini yöneten bir toplum inşa etmek için devrimci güçleri yönlendirme görevini verdi.^{[kaynak belirtilmeli]} Buna göre adı Yugoslavya Komünistler Birliği olarak değiştirildi. Aynı şekilde, Yugoslavya Halk Cephesi'nin adı kısa süre sonra Yugoslavya Emekçi Halkının Sosyalist İttifakı olarak değiştirildi. Yugoslavya Sosyalist Gençlik Birliği, özyönetim koşullarında daha bağımsız gelişme için bir teşvik edildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]