Yehuling Savaşı
Moğolların Kin Hanedanlığı seferi
Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî'nin Câmiu't-Tevârîh kitabında Yehuling Muharebesi
Tarih Ağustos - Ekim 1211 Bölge Yehuling (Günümüzde kuzeybatı Wanquan, Zhangjiakou, Hebei, Çin) Sonuç Moğol zaferi
Taraflar
Moğol İmparatorluğu	Kin Hanedanlığı
Komutanlar ve liderler
Cengiz Han Mukali Cebe Ögeday Subutay
Güçler
90,000 elit süvari	400,000 Yehuling bölgesinde 800,000 piyade 150,000 elit süvari Çin seddi'ne yayıldı
Kayıplar
Ağır	Ordunun çoğu yok edildi

Yehuling Savaşı tam anlamıyla Vahşi Tilki Sırtı olarak bilinen, Moğol İmparatorluğu ile Curçen liderliğindeki Kin Hanedanı arasında gerçekleşen Moğolların Kin Hanedanlığı seferi sürecinin ilk aşamasında önemli ve belirleyici bir savaştır. Savaş, Hebei Eyaleti'ndeki günümüzde Zhangjiakou'nun Wanquan İlçesi'nin kuzeybatısında yer alan Ağustos ve Ekim 1211 tarihleri arasında gerçekleşti. Savaş, Moğolların tam anlamıyla kesin zaferi ile sonuçlandı ve onlara Kin'in kuzey kısmını fethetme imkanı sağladı. Ayrıca Kin Hanedanı zayıflamasını ve çöküşünü hızlandırdı.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1206 yılında Temuçin Moğol Platosu'ndaki tüm kabileleri birleştirerek hükmetti ve "Cengiz Han" unvanını aldı. Kuzey Çin'deki Curçen liderliğindeki Kin Hanedanı, Moğol İmparatorluğu'nun dünya hakimiyeti hedefine büyük bir engel olmuştur. Önceden, Jin hanedanlığı çeşitli Moğol kabilelerini bölüp kontrol altında tutmak için böl ve yönet stratejisini benimsemişti. Ancak, bu stratejinin artık işe yaramadığını fark ettikten sonra, Moğol tehdidini tek bir seferde ortadan kaldırmak amacıyla aktif bir şekilde savaşa hazırlanmaya başladılar. İmparator Zhangzong döneminde başlayarak, Kin Hanedanı'nın kuzey sınırı boyunca yaklaşık 300 kilometre uzunluğunda bir savunma hattı inşa etmişti; bu hat bazen "Jin hanedanlığı'nın Büyük Duvarı" olarak da adlandırılır.

1204 yılında, Cengiz Han Kin Hanedanı'nın kuzey sınırını koruyan Öngüt adlı bir Moğol kabilesini kontrol altına almıştı. Aynı zamanda Cengiz Han, kızını Öngüt şefinin oğluyla evlendirerek Öngüt kabilesi ile bir ittifak kurdu. Moğollar, Yin Dağları'nın kuzeyindeki bölgeyi kontrol altına aldı ve Kin Hanedanı'na karşı bir askeri sefere hazırlık amacıyla kaynakları biriktirmeye başladı. Ayrıca, Moğollar bazı Curçenleri kaçmaya ve teslim olmaya teşvik etmek için aktif bir çaba sarf etmekteydi. Jin imparatoru Xingsheng, Moğol tehdidini hafife aldı ve Moğollara karşı savunmaları kademeli olarak ihmal etmeye başlamıştı. Ayrıca, Jin hanedanlığının Moğollardan çok daha güçlü olduğu yanılsaması içindeydi.

1210 yılında, Cengiz Han, Jin imparatoru Xingsheng'e halkın önünde korkak ve liderlik yapmaya uygun olmadığı şekilde hakaretlerde bulunarak onu rencide etti. Ayrıca şunları ekledi: "İmparator, benim gibi gökyüzünden gelen bir adam olmalıdır." Jin imparatoru bu haberi aldığında öfkesine hakim olamayarak Moğol elçisini idam ettirdi. Moğollar ile Kin Hanedanı arasındaki gerilimler artmaya başladı. 1211 yılının Mart ayında, Moğollar Kin Hanedanı'na karşı bir sefer için 100.00 asker topladılar ve Moğolistan'daki üslerini korumak için sadece yaklaşık 2.000 kişi geride bıraktılar. Bu Moğol kuvvetlerinin %90'dan fazlasının sefer için seferber edildiği anlamına geliyordu. Yola çıkmadan önce, Cengiz Han, Moğolları zaferle kutsamak için Kerulen Nehri boyunca gökyüzü tanrısı Tengri'ye dua etti ve Kin Hanedanı'nın imparatoru Xizong'un emriyle 1146 çarmıha gerilen ataları Ambaghai'yi intikam alma simgesel bir yemin etti.

Başlangıç[değiştir | kaynağı değiştir]

Hazırlıkları tamamlanan Cengiz Han liderliğindeki Moğol atlı ordusu, 1211 yılının Mart ayının sonlarına doğru Çin Seddi'ne doğru hızla ilerledi. Çin Seddi, birçok kale ve kule ile desteklenmiş olup Moğol İmparatorluğu ile Jin Çin'i arasındaki sınırı oluşturuyordu ve sonunda Moğolların Jin'e karşı fetih savaşını başlattı. Jin imparatorunun Moğol tehdidine karşı savunma önlemi olarak gönderdiği yaklaşık bir milyon Jin askeri tarafından savunulan Çin Seddi, 800.000 piyade ve 150.000 elit süvari birliğinden oluşuyordu. Jin generali Wanyan Chenyu, Jin imparatorunun doğrudan emriyle Moğol saldırısını durdurmak ve mümkünse bastırmak için gönderilmişti ve o, Jin ordusunu Çin Seddin'de yöneten kişiydi.

Jin imparatorluk ordusu, saldıran Moğol güçlerine kıyasla neredeyse on kat fazla olmasına rağmen, Wanyan Chenyu, Moğol ilerleyişini engellemek için Çin Seddi boyunca yayılmalarını emretti. Bu durum, Çin Seddi'nin birçok bölümünde sadece birkaç savunucusu olan bölümler ve surlar olduğu anlamına gelir. Çin Seddi kendisi sürekli bir savunma hattı değildir, ancak birçok duvarın birbirine bağlanmadığı, ancak kaleler ve kalesler tarafından desteklendiği bir tahkimat sistemi şeklindedir. Bu gerçeği fark eden Cengiz Han, ordularını devreye sokmadan önce keşif birliklerini duvarın birçok noktasında gözetim altında tuttu. Keşif birliklerinden istihbarat toplayan Cengiz Han, duvarın savunma sisteminin en az korunan bölümünün Wusha Kalesi'nde olduğunu tespit etti. Bu kale, "Vahşi Tilki Sırtı" anlamına gelen Yehuling adı verilen, vahşi tilkilerin yaşadığı bir çöl sırtına açılmaktadır. Yehuling sırtı, Jin başkenti Zhongdu'ya(中都, "merkezi başkent" anlamında gelir; günümüzde Pekin) giden Juyong Geçidi'nin kuzeybatısındadır; ayrıca sırtın ayağındaki düzlükte, 400.000 askeri bulunan Jin ordusunun ana kampı da bulunmaktadır.

Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaş, Moğol ordusunun Çin Seddi'ni neredeyse hiç direnişle aşar aşmaz Mart ve Ekim 1211 tarihleri arasında üç aşamada gerçekleşti:

Wusha Kalesi Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Jin şansölyesi Duji Sizhong, Jin ordusunun büyük bir kısmını kuzeybatı cephesine götürdü. Jin, Moğol süvari birliklerinin sayısı üstünlüğüne karşı koyamadı ve sadece 30.000 ila 50.000 askere sahipti. Şansölye, Kin Hanedanı'nın Çin Seddi boyunca savunmaları güçlendirmek ve Moğolların daha fazla güneye ilerlemesini engellemek için birlikler gönderdi. Cengiz Han, üçüncü oğlu Ögeday'ı ayrı bir birlikte Jin'in batı başkenti Xijing'i(西京; günümüzde Shanxi'deki Datong) saldırmak ve düşman takviyelerini engellemek için görevlendirdi. Han kendisi ise ana Moğol ordusunu Wusha Kalesi'ni(烏沙堡) ve Wuyue Kampı'nı(烏月營) ele geçirmek üzere yönlendirerek Jin ordusunun savunma hatlarını yok etti. Duji Sizhong savaşta öldürüldü ve Jin ordusunun büyük bir kısmı yok edildi. Bu savaş, 1211 yılının Mart ayından Haziran sonuna kadar devam etti. Moğollar daha sonra yaklaşık bir ay boyunca dinlendiler ve Yehuling'e doğru ilerlemeye ve Jin imparatorluk sarayıyla görüşmek üzere bir elçi göndermeye devam ettiler.

Yehuling ve Huan'erzui Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Jin ordusununun başına Duji Sizhong'un yerine geçen Wanyan Chengyu(完顏承裕) komuta etti. O, adamlarına Hengzhou(恆州; günümüzde İç Moğolistan'ın Zhenglan Banner bölgesi), Changzhou(昌州; Hebei'nin Jiuliancheng Kasabası'nın kuzeyi) ve Fuzhou(撫州; Hebei'de Zhangbei ilçesi) adlı üç şehri terk etmelerini ve Yehuling'e doğru hareket etmelerini emretti. Amacı, Yehuling'deki dağlık araziyi kullanarak Moğol süvari birliklerini engellemekti.

Dağlık arazi, Moğol süvari birlikleri için bir zorluk oluşturuyordu. Ancak, daha büyük olan Jin güçleri için de savaşmak zor bir bölgeydi. Geniş Jin güçleri dağlar ve vadiler arasında dağılmış durumdaydı. Zorlu arazi ve uzak mesafeler, askerler arasındaki iletişimi ve koordinasyonu zorlaştırıyordu. Bu, Moğolların odaklanmış ve yoğun bir saldırı gerçekleştirdiğinde Jin güçleri için ölümcül olacaktı.

Jin imparatorluk sarayı, Hitan kökenli bir yetkili olan Shimo Ming'an'ı(石抹明安) Cengiz Han ile görüşmek ve barış müzakerelerine başlamak üzere gönderdi. Ancak, Cengiz Han Shimo Ming'an'ı teslim olmaya ve kendi tarafına geçmeye ikna etmeyi başardı. Shimo Ming'an, Moğollara Jin ordusu hakkında askeri istihbarat sağladı.

Cengiz Han, generali Mukali'yi Balu Birliği'ni(八魯營) yönetmek için göndererek Huan'erzui(獾兒嘴; Türkçe "Yaban domuzu ağzı" anlamına gelir) geçidinden düşman üzerine sürpriz bir süvari saldırısı başlatmasını emretti. Savaş öncesinde Mukali, Cengiz Han'a şu sözü verdi: "Eğer Jin ordusunu yenemezsem canlı dönmem!" Moğol ordusunun moral değeri yüksekti. Dağlık arazi nedeniyle Moğollar, üstün süvari güçlerini tam anlamıyla avantajlarına kullanamadılar, bu yüzden atlarından indiler ve yaya olarak savaştılar. Yüksek moral motivasyonuyla Moğollar, merkezi Jin güçlerini yenerek Wanyan Chengyu'nun ana kampına doğru ilerledi. Zayıf iletişim nedeniyle Jin ordusu kenar pozisyonlardan merkezi Jin mevzilerini takviye edemedi.

Sonunda, Jin ordusu düzensizleşti, moralini kaybetti ve dağılmaya başladı. Jin ordusunun saha komutanı Wanyan Jiujin(完顏九斤) çatışmada öldü. Merkezi Jin güçlerinin çökmesiyle birlikte, yakındaki diğer Jin güçleri hızla dağıldı ve bir katliam yaşandı. Tüm Jin ordusu yok edildi ve ölü cesetler yüzlerce mil boyunca yayıldı. Bu savaş, Ağustos 1211'de gerçekleşti.

Huihe Kalesi Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Huan'erzui ve Yehuling Muharebesi sonrasında Wanyan Chengyu, dağılan Jin güçlerini toparladı ve Huihe Kalesi'nde(澮河堡) bir araya getirdi. Ancak, Ekim 1211 civarında takip eden Moğol güçleri tarafından saldırıya uğradılar. Moğollar hızla Jin güçlerini kuşattı ve üç gün boyunca şiddetli bir savaşa giriştiler. Ardından Cengiz Han, kişisel olarak 3.000 süvariyle düşmana doğru bir süvari saldırısı düzenledi, geri kalan Moğol güçleri ise arkadan takip etti. Tüm Jin ordusu yok edildi ve Wanyan Chengyu kıl payı kurtuldu. Wanyan Chengyu, Tushan Yi(徒單鎰) tarafından başbakan olarak değiştirildi.

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaştan sonra, Jin İmparatoru Xingshen, Zhongdu(中都; günümüzde Pekin) olarak bilinen başkentinde bir generali olan Hushahu(胡沙虎) tarafından suikast sonucu öldürüldü ve şehir kontrolünü ele geçirdi. Moğollar ilerleyerek Zhongdu'yu yaklaşık dört yıl boyunca kuşattılar. Kuşatma sırasında, Zhongdu sakinleri hayatta kalmak için insan eti yemek zorunda kaldılar ve nihayetinde teslim olmaya karar verdiler. Moğollar, Jin hanedanlığının Zhongdu üzerinde kontrolünü korumasına izin verdi, ancak onları 500 erkek, 500 kadın ve 3.000 at olarak bir vergi ödemeye zorladı. 1212 yazında, Jin hanedanlığının Xuanzong İmparatoru Zhongdu'yu terk etti ve başkenti güneydeki Bianjing'e(günümüzde Kaifeng, Henan) taşıdı. Bu zayıflık ve korku gösterisi, Moğolları Jin'in geri kalanını fethetmek için saldırılarını sürdürmeye teşvik etti.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. https://en.wikipedia.org/ansiklopedi/Battle_of_Yehuling#cite_ref-1 6 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2. Timothy May, Moğol İmparatorluğu, 2021. ISBN 6257631505
3. Jack Weatherford, Cengiz Han, 2018. ISBN 9752430414
4. George Lane, Moğolların Kısa Tarihi, 2022. ISBN 975053381X