Ultraviyole astronomisi

Ultraviyole astronomisi (Mor ötesi ışın astronomisi), yaklaşık 10 ila 320 nanometre arasındaki ultraviyole dalga boylarında elektromanyetik radyasyonun gözlemlenmesidir; daha kısa dalga boyları — daha yüksek enerjili fotonlar — X-ışını astronomisi ve gama ışını astronomisi tarafından incelenir.^[1] Ultraviyole ışık insan gözüyle görülmez.^[2] Bu dalga boylarındaki ışığın çoğu Dünya atmosferi tarafından emilir, bu nedenle bu dalga boylarındaki gözlemler üst atmosferden veya uzaydan yapılmalıdır.^[1]

Genel bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Ultraviyole çizgi spektrum ölçümleri (spektroskopi ), yıldızlararası ortamın kimyasal bileşimini, yoğunluklarını ve sıcaklıklarını ve sıcak genç yıldızların sıcaklık ve bileşimini ayırt etmek için kullanılır. UV gözlemleri ayrıca galaksilerin evrimi hakkında önemli bilgiler sağlayabilir. Daha soğuk bir yıldızın yörüngesindeki sıcak beyaz cücenin veya ana dizi yoldaşının varlığını ayırt etmek için kullanılabilirler.

Ultraviyole evren, görünür ışıkta görülen tanıdık yıldızlardan ve galaksilerden oldukça farklı görünüyor. Çoğu yıldız, elektromanyetik radyasyonlarının çoğunu tayfın görünür veya yakın kızılötesi kısmında yayan nispeten soğuk nesnelerdir. Ultraviyole radyasyon, tipik olarak evrimlerinin erken ve geç aşamalarında daha sıcak nesnelerin imzasıdır. Ultraviyole ışıkta görülen Dünya'nın gökyüzünde, yıldızların çoğu göze çarpardı. Bazı çok genç büyük kütleli yıldızlar ve doğumlarına veya ölümlerine yakın bir yerde daha sıcak büyüyen ve daha yüksek enerjili radyasyon üreten bazı çok yaşlı yıldızlar ve galaksiler görünür olacaktır. Gaz ve toz bulutları, Samanyolu boyunca birçok yönden görüşü engellerdi.

SDO ve SOHO gibi uzay tabanlı güneş gözlemevleri , Güneş ve onun korona üzerindeki aktiviteyi görüntülemek için (sırasıyla AIA ve EIT olarak adlandırılan) ultraviyole teleskopları kullanır. GOES-R serisi gibi hava durumu uyduları da Güneş'i ultraviyole ile gözlemlemek için teleskoplar taşır.

Hubble Uzay Teleskobu ve FUSE, gökyüzünün yakın ve uzak UV spektrumunu görüntülemek için en yeni büyük uzay teleskopları olmuştur, ancak diğer UV aletleri GALEX gibi daha küçük gözlemevlerinde, ayrıca sondaj roketleri ve Uzay Mekiği'nde uçmuştur.

Morötesi astronominin öncüleri arasında George Robert Carruthers, Robert Wilson ve Charles Stuart Bowyer bulunmaktadır .

Ultraviyole uzay teleskopları[değiştir | kaynağı değiştir]

- Far Ultraviolet Camera/Spectrograph Apollo 16 üstünde (Nisan 1972)
+ ESRO - TD-1A (135-286 nm; 1972–1974)
- Uydusal Astronomik Gözlemevi (#2:1968-73. #3:1972-1981)
- Orion 1 ve Orion 2 Uzay Gözlemevleri (#1: 200-380 nm, 1971; #2: 200-300 nm, 1973)
+ - Astronomik Hollanda Uydusu (150-330 nm, 1974–1976)
+ - Uluslararası Ultraviyole Gezgini (115-320 nm, 1978–1996)
- Astron-1 (150-350 nm, 1983–1989)
- Glazar 1 ve 2 Mir Uzay İstasyonu (in Kvant-1, 1987–2001)
- EUVE (7-76 nm, 1992–2001)
- FUSE (90.5-119.5 nm, 1999–2007)
+ - Aşırı Ultraviyole Görüntüleme Teleskobu (on SOHO imaging Sun at 17.1, 19.5, 28.4, and 30.4 nm)
+ - Hubble Uzay Teleskobu (çeşitli 115-800 nm,1990-1997-) (STIS 115–1030 nm, 1997–) (WFC3 200-1700 nm, 2009–)
- Swift Gamma-Ray Burst Mission (170–650 nm, 2004-)
- Hopkins Ultraviolet Telescope (flew in 1990 and 1995)
- ROSAT XUV^[3] (17-210eV) (30-6 nm, 1990–1999)
- Far Ultraviolet Spectroscopic Explorer (90.5-119.5 nm, 1999–2007)
- Galaxy Evolution Explorer (135–280 nm, 2003–2012)
- Hisaki (130-530 nm, 2013 -)
- Lunar-based ultraviolet telescope (LUT) (on Chang'e 3 lunar lander, 245-340 nm, 2013 -)
- Astrosat (130-530 nm, 2015 -)
- Colorado Ultraviolet Transit Experiment (CUTE) - (255-330 nm spektrograf, 2021-)
- Public Telescope (PST)^[4] (100-180 nm,2015'te önerildi, AB tarafından finanse edilen çalışma)
- Viewpoint-1 SpaceFab.US (200-950 nm, 2022 planlı uçuş)^[5]

Gezegensel uzay aracındaki ultraviyole aletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

- UVIS (Cassini) - 1997 (2004 - 2017 arası Satürn'de)
- MASCS (MESSENGER) - 2004 (2011 - 2015 arası Merkür'de)
- Alice (New Horizons) - 2006 (2015 yılında Plüton uçuşu)
- UVS (Juno) - 2011 (2016'dan beri Jüpiter'de)
- IUVS (MAVEN) - 2013 (2014'ten beri Mars'ta)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Markaryan galaksisi – Olağanüstü büyük miktarda ultraviyole yayan çekirdeğe sahip galaksi
Pea galaksisi – Muhtemelen çok yüksek oranda yıldız oluşumu geçiren bir tür parlak mavi kompakt gökada

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Allen's Astrophysical Quantities. New York: Springer-Verlag. 2000. ISBN 0-387-98746-0.
^ "Ultraviolet Light". 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2017.
^ "R. Staubert, H. Brunner,1 H.-C. Kreysing - The German ROSAT XUV Data Center and a ROSAT XUV Pointed Phase Source Catalogue (1996)". 20 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2021.
^ Ein privates Weltraumteleskope für Amateure und Profis 29 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Spektrum DE. June 2015
^ "Space Telescopes". 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Ultraviolet astronomy ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

[cox2000-1] Allen's Astrophysical Quantities. New York: Springer-Verlag. 2000. ISBN 0-387-98746-0.

[2] "Ultraviolet Light". 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2017.

[3] "R. Staubert, H. Brunner,1 H.-C. Kreysing - The German ROSAT XUV Data Center and a ROSAT XUV Pointed Phase Source Catalogue (1996)". 20 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2021.

[4] Ein privates Weltraumteleskope für Amateure und Profis 29 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Spektrum DE. June 2015

[5] "Space Telescopes". 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Ultraviyole astronomisi nedir?, Ultraviyole astronomisi anlamı nedir?, Ultraviyole astronomisi ne demektir?