Tuva Cumhuriyeti idari yapılanması

Tuva Cumhuriyeti idari yapılanması (Tuva Türkçesi: Тывa республикaзынын кожууннaры, Rusça: Административно-территориальное деление Тывы ) — Sovyetler Birliği devrinden kalma bir yönetim birimi olan rayon denilen ilçe tipi idari yapılanma görülür. Sumon köy tipi yerleşimlerdir.

İdari bölünüşün dizimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tıva Cumhuriyeti idari bölgeler haritası

Cumhuriyetin büyük şehirleri:
- Kızıl (Кызыл) (başkent)
- Ak Toprak (Ак-Довурак)
İlçeler (kojuunlar):
- Barıın-Hemçik
  - 9 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Bay-Tayga
  - 7 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Çaa-Höl
  - 4 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Çedi-Höl
  - Şehir-tipi yerleşimler ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    - Hovu-Aksı
  - 5 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Doğu-Hemçik
  - Şehir ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    - Çadaana (Чадаана)
  - 11 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Erzin
  - 6 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Kaa-Hem (Каа-Хемский)
  - 11 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Kızıl
  - Şehir-tipi yerleşimler ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    - Kaa-Khem , Kızıl (Каа-Хем)
  - 9 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Möngün-Tayga (Мөңгүн-Тайга)
  - 2 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Övür
  - 6 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Biy-Hem (Бии-Хем)
  - Şehir ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    - Turan (Туран)
  - 7 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Süt-Höl (Сүт-Хөл)
  - 7 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Tandı (Таңды)
  - 8 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Tere-Höl
  - 1 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Tes-Hem
  - 8 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Toju (Тожу)
  - 6 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
- Uluğ-Hem
  - Şehir ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.:
    - Şagaan-Arıg (Шагаан-Арыг)
  - 9 tane sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.

Son idari yapılanma ve istatistikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

№	İdari bölgenin adı	Tıva Türkçesindeki adı (Kiril alfabe)	ОКТМО	Yüzölçüm, km²!^[1] Nüfus yoğunluğu, kişi./km²	Merkez (Kiril harfle)
I	Kızıl şehri	Кызыл	93 701 000	200,37	558,9
II	Ak-Dovurak	Ак-Довурак	93 703 000	48,69	278,4
1	Baytayga	Бай-Тайга кожуун	93 605 000	7922,82	1,33	Тээли
2	Barıın Hemçik	Барыын-Хемчик кожуун	93 610 000	6259,66	2,03	Кызыл-Мажалык
3	Çöön Hemçik	Чөөн-Хемчик кожуун	93 615 000	6484,56	3,03	Чадан
4	Kaa Hem	Каа-Хем кожуун	93 620 000	25726,04	0,47	Сарыг-Сеп
5	Kızıl bölgesi	Кызыл кожуун	93 622 000	8526,65	3,31	Каа-Хем
6	Möngün Tayga	Монгун-Тайга кожуун	93 625 000	4414,20	1,28	Мугур-Аксы
7	Övür	Өвүр кожуун	93 630 000	4522,50	1,52	Хандагайты
8	Biy Hem	Бии-Хем кожуун	93 635 000	8194,12	1,22	Туран
9	Sütgöl	Сүт-Хөл кожуун	93 638 000	6691,25	1,19	Суг-Аксы
10	Tandı	Таңды кожуун	93 640 000	5091,70	2,54	Бай-Хаак
11	Teregöl	Тере-Хөл кожуун	93 643 000	10050,02	0,19	Кунгуртуг
12	Tes Hem	Тес-Хем кожуун	93 645 000	6687,23	1,22	Самагалтай
13	Toju	Тожу кожуун	93 650 000	44757,49	0,14	Тоора-Хем
14	Ulug Hem	Улуг-Хем кожуун	93 654 000	5335,40	3,58	Шагонар
15	Çaa göl	Чаа-Хөл кожуун	93 656 000	2903,10	2,07	Чаа-Холь
16	Çedi göl	Чеди-Хөл кожуун	93 657 000	3706,32	2,05	Хову-Аксы
17	Erzin bölgesi	Эрзин кожуун	93 658 000	11081,45	0,74	Эрзин

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

18. asırda Tuva ülkesini işgal eden Çin, ülkeyi 4'e ayırdı ve her birine kojuun (bölge, ilçe, rayon) adlandırması verdi. Oyun boyunun bölgesi (Tesingol, Oyunnar), Toju boylarının bölgesi (Toju koşun), Salçak boyunun bölgesi (Hemgol^[2]) ve Hasut boyunun bölgesi (Hubsugol). 1808 yılında Heçik koşun (kojuun) kuruldu. 1878 yılında Hubsugol koşun Kuzey Moğolistan'da kaldı. 20. yüzyıl başlarında bölünüm 7'ye ulaştı: Beyse (Бейсэ-хошун), Daa (Даа-хошун), Maadı (Маады), Oyunlar (Оюннар), Salçaklar (Салчак), Tojulular (Тоджинский) ve Çoodu(Чооду). 20. yüzyıl başlarında Tuva ülkesi Kuzey Moğolistan'ın genel idaresine bağlandı. Koşun (Kojuun) denilen ilçe şeklindeki yönetimler sumon adlı büyük köy şeklindeki yönetimlere ayrılırken, sumonlar da arban adlı küçük köylere ayrılır.^[3]