François-Dominique Toussaint L'Ouverture (20 Mayıs 1743 – 7 Nisan 1803) Haiti Devriminde yer almış Haitili devrimci önder ve yönetici. Fransız sömürgesi olan Saint-Domingue'de köle olarak doğar. Adadaki Fransız sömürgecilere karşı siyahi kölelerin ayaklanmasına önderlik ederek başarı kazanır. Ülkede köleliği kaldırır, Fransız yönetimini adadan kovar ve Haiti’nin bağımsızlığını ilan eder. Hispanyola adasının diğer kısmındaki İngiltere hakimiyetindeki Santo Domingo’yu da ele geçirerek buradaki köleleri de özgürlüklerine kavuşturur. Haiti tarihindeki ilk anayasayı yazar.^[1][2]

Haiti Devrimini izleyen 1800-1802 yılları arasında L’Ouverture, Haiti’nin iç savaştan ötürü yıkıma uğramış olan ekonomisini yeniden ayağa kaldırmaya çalışır ve özellikle ABD ve İngiltere ile ticari bağlar kurmaya çalışır. İktidarı sırasında adadaki yerli köle halk özgürlüğe kısa bir süre sahip olsa da L’Ouverture’in sürgünde ölmesinden sonra iktidara gelen despotik yönetimler kazanılan hakları geriletecektir.

Kökenleri ve gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük dedesi olan Gaou-Guinou, bugün Afrika kıtasındaki Benin sınırları içinde kalan bölgenin yerlisidir. Babası Hippolyte Gaou, köle tacirleri tarafından yakalanarak Hispanyola adasında satılmak üzere Latin Amerika’ya gönderilmiştir. Buradaki Breda Kontunun çiftliğinde çalışmaya başlar. Bu dönemde oğlu Toussaint dünyaya gelir.^[3] Çiftlik sahibi Baillon de Libertat insancıl birisi olduğu için Toussaint’ın okuma yazma öğrenmesini sağlayarak onu özel arabacısı yapar. Eğitimli ve kabiliyetli birisi olarak öne çıkar ve kısa sürede çiftlik işlerinde yetkinlik kazanır. Suzanne isimli eşinden Isaac ve Placide isimli iki oğlu olur. 1776 yılında 33 yaşındayken özgürlüğüne kavuşur. Fransız sömürge kayıtlarına göre kahve ekimi yapılan orta büyüklükte bir toprak parçası ve 13 köle satın alarak üretim yapmaya başlar.^[4]

Fransız Devrimi etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

1789 yılında gerçekleşen Fransız Devriminin haberleri adaya 1790 yılıyla beraber ulaşır. Fransa'dan bölgeye gönderilen askerler, devrimin sloganı olan özgürlük, eşitlik ve kardeşlik sloganını adada uygulamaya sokmak ister. Adadaki kurulu düzenin aksine her ırktan ve renkten insanın özgür olmasını savunarak Fransa Ulusal Meclisi tarafından onaylanan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisinin gereklerinin uygulanmasını talep ederler. Bu kölelik karşıtı fikirler özellikle köleler arasında hızla yayılsa da beyaz çiftlik sahiplerinin ayrıcalıklarını kaybetmeye niyetleri yoktur. Bu durum üzerine adada özellikle kuzey bölgelerinde büyük köle ayaklanmaları başlar.

Köle ayaklanmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Toussaint, zengin ve özgür siyah lider Vincent Ogé tarafından ve başarısız olan ayaklanmaya katılmaz. Ekim 1790'da başlayan ve siyahlara da oy hakkını savunan ayaklanma Fransız sömürge yönetimince acımasızca bastırılacaktır. 1791 yılı Ağustos ayında ise yeniden bir ayaklanma patlak verir. Toussaint kararsızdır. İsyancılar tarafından çiftliklerin yakılıp yıkılmasına ve insanların öldürülmesine karşıdır. Ayaklanmanın büyümesi üzerine eski beyaz sahibinin ailesini ve kendi ailesini güvenli bir bölgeye göndererek isyancıların kamplarına gider. 48 yaşında, otoritesi olan ve eğitimli birisi olduğu için isyancılar tarafından kabul edilir. Çiftliklere gizlice girerek buradaki köleleri ayaklanmaya teşvik etmeye başlar. İsyancılar arasında saygınlığı giderek artacak ve ayaklanmanın tartışılmaz lideri konumuna gelir. Ülkenin geleceğine dair kurguları 29 Ağustos 1793 günü ilan ettiği ünlü Turel Kampı Deklarasyonunda görülebilir. Gelecekte bağımsız olmasını öngördüğü ülkesinde tüm yurttaşların özgürlüklerinin korunabilmesi için askeri bir rejimi zorunlu görmektedir.^[5]

Bağımsızlığa doğru[değiştir | kaynağı değiştir]

21 Ocak 1793 günü Fransa kralı XVI. Louis'nin idam edilmesinden sonra İngiltere ve İspanya, Fransa'ya savaş ilan eder. Bu sırada adada hakimiyetini kurmak isteyen Toussaint Fransızlara karşı İspanyol ordusuyla işbirliği yapar. Ancak Eylül 1793'te adaya çıkartma yapan İngiliz Ordusu tüm dengeleri altüst eder. Bu dönemde Toussaint, soyadı olarak L'Ouverture adını kullanmaya başlar.^[6] Artık hatırı sayılır bir askeri güce komuta eden L'Ouverture 1794 yılında adadaki Fransız komutan General Laveaux ile görüşerek saf değiştirir ve Şubat 1794'te köleliği kaldıran Fransa Ulusal Meclisi saflarına geçtiğini belirtir. Adadaki İspanyollara saldırarak hakimiyetlerindeki kentleri ele geçirir, ilerleyen İngilizlere de saldırır. 1795 yılında başarılı komutanları Jean-Jacques Dessalines ve Henri Christophe ile adanın çoğunda hakimiyeti Fransa adına ele geçirir. Haziran 1795'e gelindiğinde İngilizler iç bölgelerden atılarak sahile sürülmüş, İspanyollar ise yenilgiyi kabul ederek adayı terk etmiştir. Adanın denetimini elinde tutan L'Ouverture Mayıs 1797'de adadaki Fransız Cumhuriyeti Ordusunun komutanı ilan edilir. General Thomas Maitland komutasındaki İngiliz Ordusu, L'Ouverture egemenliğini kırmak için son bir saldırı düzenlese de başarısız olacak ve adaya ait limanların uluslararası ticarete açık kalacağının garanti edilmesi üzerine adayı Ekim 1798'de terk edecektir. Bu dönemden sonra L'Ouverture adada kendi otoritesini benimsemeyen diğer siyahi kuvvetleri denetimi altına almakla uğraşır. 1801 yılına gelindiğinde Toussaint L'Ouverture adanın tartışmasız hakimidir. Kölelik kaldırılmış ve yeni anayasa ilan edilmiştir.

İktidarda Napolyon'a karşı[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidardaki L'Ouverture kendisini ömür boyu yönetici yapan anayasanın diğer bir maddesinde de devletin dini olarak Katolikliğin kabul edildiğini belirtir. İktidarda herhangi bir beyaz Fransız bulunmamasına rağmen Fransa'da iktidarda bulunan Napolyon Bonapart'dan çekinen L'Ouverture kendisine olan bağlılığını belirtecektir. Napolyon ise L'Ouverture'ün konumunu tanımakla birlikte eskiden ülke için çok kârlı bir işletmeler diyarı olan adanın yeniden eski haline dönmesini istemekte ve kölelerin bağımsız olması fikrini kabul etmemektedir. Bu düşüncelerle hareket eden Napolyon, köleliği yeniden tesis etmeyeceğine dair güvenceler vererek 1801 yılında adaya General Charles Leclerc komutasında güçlü bir Fransız Ordusu gönderir. 20 Ocak 1802'de karaya ayak basan Fransız Ordusu, L'Ouverture birlikleriyle savaşacak ve başarılar kazanacaktır. L'Ouverture ordusundaki genç ve başarılı subaylar olan Dessalines ve Chritophe'un da desteğini kaybedince 7 Mayıs 1802'de imzaladığı onurlu bir barış antlaşmasıyla ateşkesi kabul eder. Antlaşmanın koşulları uyarınca köleliğe dönüş olmayacaktır.

Sonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Mağlup olan L'Ouverture Ennery'deki çiftliğinde ev hapsinde tutulur. Bir süre sonra General Leclerc L'Ouverture ve ailesini tutklayarak Fransa'ya yollar. 2 Temmuz 1802'de Fransa'ya varacak ve 25 Ağustos günü de hapse atılacaktır. Burada sürekli olarak sorgulanacak ve hapishanedeki kötü koşullar nedeniyle zatürreye yakalanacak ve 7 Nisan 1803'te hayatını kaybedecektir.

Geleneği[değiştir | kaynağı değiştir]

Haiti'nin doğuşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Adada zafer kazanan General Leclerc, kendine verilen talimatların aksine siyahlardan oluşan orduyu silahlarından arındırmaz. Fransa'nın adanın bazı bölgelerinde köleliği yeniden zorunlu kılan bazı uygulamalarının duyulması üzerine Fransa saflarına geçmiş olan siyah subay ve askerler ayaklanacak ve yeniden kanlı bir savaş başlayacaktır. Leclerc siyah halka karşı sömürge dönemindeki gibi şiddetli saldırılarda bulunacak ve katliamlara girişecektir. Ancak Fransız Ordusu 18 Kasım 1803 günü Vertières Muharebesi'nde Dessalines komutasındaki Haiti Ordusuna mağlup olacaktır. Dessalines 1 Ocak 1804 günü Haiti'nin bağımsızlığını ilan edecektir.

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Toussaint L'Ouverture kölelerin ayaklanmasının tarihte ilk kez başarıya ulaşmasında çok önemli bir rol oynanmıştır. Avrupalıların sömürge boyunduruğunu atan dünyadaki ilk ülke Haiti olur. L'Ouverture bu bağımsızlık mücadelesi boyunca üç imparatorluk^[7] ile savaşmış ve yenmiştir. Haiti Devriminin başarısının tüm dünyada çok geniş yankısı olmuş ve köleliğin dünyada kaldırılmasında önemli bir adım olmuştur. Haiti ayrıca Amerika kıtasındaki ikinci bağımsız ülke olmuştur. Yakalanmasından sonra L'Ouverture'ün Fransızlara söylediği sözler çok çarpıcıdır:

Popüler sanata ve hayata etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

• İngiliz şair William Wordsworth Ocak 1803'te Toussaint L'Ouverture'e adlı bir sone yazar.
• Fransız yazar, şair ve devlet adamı Alphonse de Lamartine 1850 yılında onun adına bir oyun yazar.
• 1936 yılında Trinidadlı tarihçi C.L.R. James Siyah Jakobenler isimli bir oyun yazar. Aynı eser 1938 yılında kitap olarak da basılır.
• 1969 yılında çekilen ve başrolde Marlon Brando'nun yer aldığı İsyan adlı film Haiti Devrimi sürecini konu almaktadır. L'Ouverture rolünde oyuncu geçmişi olmayan Evaristo Marquez oynayacaktır.
• Santana'nın 1971 yılındaki Santana III adlı albümünde Tousaint L'Ouverture'e adanmış bir şarkı vardır.
• Wyclef Jean, 2009 yılında çıkardığı From the Hut, To the Projects, To the Mansion albümünde Toussaint L'Ouverture'ün Haiti'deki hayata etkisini ele almıştır.
• Haiti'nin başkenti Port-au-Prince'de onun adının verildiği bir havaalanı bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Alexandre Pétion

Konuyla ilgili yazılan eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Aristide, Jean Bertrand, Toussaint L'Ouverture, The Haitian Revolution, Verso, 2008 (İngilizce)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Toussaint L'Ouverture ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.