Toktamış Han
Moskova Kuşatması için surların önüne gelen Toktamış ve ordusu. (1382)
Altın Orda Hanı
Hüküm süresi	1379-1390
Önce gelen	Mamay Mirza
Sonra gelen	Timur Kutluk
Doğum	(?)
Ölüm	1405 Tümen
Çocuk(lar)ı	Celaleddin Han Cabbar Berdi Kerim Berdi Kadir Berdi Kebek
Hanedan	Börçigin
Babası	Tulu Hoca Oğlan
Annesi	Köten Könçük Hatun
Dini	İslam

Toktamış Han (d. (?) - ö. 1405, Tümen), Altın Orda Devleti hanı. Yıllarca süren fetret devrine son vererek Altın Orda Hanlığı'nda birliği sağlamıştır. Cengiz Han'ın oğlu Cuci Han'ın soyundan gelir.

İlk yılları ve hanlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber 1340'lı yılların sonu ile 1350'li yılların başında doğduğu tahmin edilmektedir. Babası Tulu Hoca Urus Han tarafından öldürülünce Toktamış Han Timur'a sığındı. Timur kendisine tarihi rivayetlere göre Otrar ile Sabran'ın veya Sugnak şehirlerinin yönetimini verdi. Ancak bu şehirler Urus Han'ın elinde olduğu için kendisiyle ve oğulları ile savaşarak onları mağlup etti. Batı Deşt-i Kıpçak hakimi Mamay Mirza'yı da mağlup ederek Cuci ulusu arasında birliği sağlayarak Azerbaycan ve Harezm dışındaki Altın Orda Hanlığı topraklarını birleştirmiş oldu.

Moskova Kuşatması[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkesinde birlik sağladıktan sonra Rus topraklarına yöneldi. Ağustos 1382 yılında bazı knezliklerin de desteğini alarak Moskova'yı kuşattı. Başarı gösteremeyince hileye başvurarak para karşılığında kuşatmayı kaldıracağına dair söz vermesine rağmen şehrin kapılarının açılması üzerine şehre saldırarak yerle bir etti ve büyük ganimetler elde ederek geri döndü. Moskova'da 24.000 kişinin öldürüldüğü söylenir.^[1]

• 
  Toktamış Han'ın 1382 Moskova Kuşatması Ressam:Vasili Smirnov
• 
  Toktamış Han'ın 1382 Moskova Kuşatması sırasında Moskova halkının meydanda toplanması
• 
  1382 Moskova Kuşatması sırasında Altın Orda askerlerinin şehir duvarlarına saldırısı.
• 
  1382 Moskova Kuşatması için Moskovalilarin yaptığı hazırlıklar

Toktamış-Timur savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Toktamış Han, Moskova'yı yerle bir ettikten sonra 1383 yılında Timur'un hakimiyetine olan Harezm'e girerek kendi adına para bastırdı. Ardından Tebriz'e yöneldi ancak şehre giremedi. Burada da hileye başvurarak para karşılığında barış yapmayı kabul eder gibi görünerek şehre girdi ve Tebriz'i yağmaladı ve alimlerini başkent Saray'a gönderdi.

1387 yılında Keş'i yağmaladıktan sonra ertesi yıl Timur'un hakimiyetinde olan Sabran şehrini kuşattı ve Timur'un oğlu Ömer Şeyh Mirza'yı Otrar yakınlarında mağlup etti ve birçok şehir ve köyü yağmaladı. Buhara'yı alma girişimi başarısız oldu. Timur ile ilk kez 1391 yılının haziran ayında Kunduzca Nehri boyunda karşılaştı. Yapılan Kunduzca Muharebesi'ni Toktamış Han'ın ordusunu dağıtan Timur kazandı ve birçok ganimet elde etti. Toktamış Han yenilmesine rağmen Deşt-i Kıpçak hakimiyetini korudu.

15 Nisan 1395'te ikinci kez Terek Irmağı boyunda karşı karşıya geldiler. Yapılan savaşı yine Timur kazandı ve Toktamış Han'ın takip ederek Ükek'e ve ardından Moskova'ya giderek buraları yağmaladı. Timur ile olan mücadelesi Altın Orda Devleti'nin yıkılmasına ortam hazırlamıştır.^[1]

Son yılları ve ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Timur'un geri dönmesinden sonra Kefe'ye hakim oldu. Edigey Mirza'nın desteğiyle han olan Timur Kutluk'a yenilmesi üzerine Litvanya Prensi Vitovt'a sığındı. Toktamış Han ile Vitovt'un birleşik ordusu 12 Ağustos 1399'da Edigey Mirza tarafından mağlup edildi. 1405 yılına kadar kaçak bir hayat sürdü. Bu sırada Edigey Mirza, Toktamış Han'ı yakalamak için çok uğraştı. Timur ile ilişkilerini düzeltmeyi hedeflediyse de Timur'un ani ölümü üzerine iyice yalnız kaldı. Edigey Mirza ve adamları tarafından takip edilirken Karaton Nehri yakınlarında atıyla beraber uçuruma yuvarlanarak öldü.^[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kamalov, Ilyas, (2012) "Toktamis Han", TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 41, sayfa: 231-232 Online: [2] 17 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Özyetgin, A. Melek, (2000) "Altın Ordu Hanı Toktamış'ın Bik Hâcî Adlı Kişiye Verdiği 1381 Tarihli Tarhanlık Yarlığı", Tarih Dergisi , Sayi:XIII. Online: [3] 13 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kamalov, Ilyas, (2012) "Toktamis Han", TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 41, sayfa: 231-232 Online: [4] 17 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Nizamüddin Şami (Tr.cev.: Necati Lugal) (Ilk bas.: 1949 2.bas.:1987) Zafernâme, Ankara, Türk Tarih Kurumu,