Tess (film)

Tess
Tess
	Tess filminin Türkçe sinema afişi
Yönetmen	Roman Polanski
Yapımcı	Claude Berri
Senarist	Gerard Brach; John Brownjohn; Roman Polanski
Hikâye (eser)	Thomas Hardy'nin 1891 tarihli "Tess of the D'Urbervilles" adlı romanından
Oyuncular	Nastassja Kinski; Peter Firth; Leigh Lawson
Müzik	Philippe Sarde
Görüntü yönetmeni	Ghislain Cloquet; Geoffrey Unsworth
Sanat yönetmeni	Pierre Guffroy; Jack Stephens
Kurgu	Alastair McIntyre; Tom Priestly
Stüdyo	Renn Productions; AMLF; Burrill Productions
Dağıtıcı	Columbia Pictures; Akün Film (Türkiye)
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Romantik dram, melodram, epik dönem filmi.
Renk	Renkli (Eastmancolor)
Yapım yılı	1979
Çıkış tarih(ler)i	31 Ekim 1979, Fransa; 12 Aralık 1980, Birleşik Krallık; 3 Aralık 1982, Türkiye
Süre	186 dak
Ülke	Fransa; Birleşik Krallık ortak yapımı
Dil	İngilizce
Bütçe	$35.000.000

Tess, 1979 Fransa-Birleşik Krallık ortak yapımı, romantik dramatik sinema filmidir. Film çevrildikten üç yıl sonra, 3 Aralık 1982 tarihinde Türkiye'de de gösterime girmiştir.^[1]

İngiltere'nin kır ve köy romanlarıyla ünlü yazarı, şair Thomas Hardy'nin 1891 tarihli "Tess of the d'Urbervilles" (Türkiye'de 1982'de Tess adıyla yayımlandı) adlı romanından uyarlanan filmi Polonya asıllı Fransız yönetmen Roman Polanski yönetmiş, aynı zamanda senaryonun yazılmasına da katkıda bulunmuştur. Polanski, Hardy'nin romanına oldukça sadık kaldığı kabul edilen bu filmini, 1969 yılında Charles Manson çetesi tarafından öldürülen eşi Sharon Tate'in anısına ithaf etmişti. Öldürülmeden kısa bir süre önce Tate, kocası Polanski'ye bu romanı sinemaya uyarlamasını ve başrolde kendisini oynatmasını önermişti.^[2]

Sınıf farklılıkları ve sınıf atlama çabaları, sosyal adaletsizlik, masumiyetin yitirilmesi gibi temalar içeren ve üç saate yakın süren bu uzun soluklu epik filmin başlıca rollerinde, bu filmden sonra dünya çapında ünlenecek olan genç oyuncu Nastassja Kinski ile Peter Firth ve Leigh Lawson oynamışlardır. 19. yüzyılda, İngiltere kırsalında bir köylü kızı olan Tess, (Nastassja Kinski), o civarda yaşayan soylu ve tanınmış bir aile ile akraba olabileceklerini öğrenmeleri üzerine yoksul babası tarafından kendilerininkiyle benzer bir soyadını taşıyan bu aristokrat ailenin konağına misafirliğe gönderilir, ancak olaylar umdukları gibi gelişmez.

Fransa’da o zamana kadar çekilmiş en pahalı film olan "Tess" 35 mm peliküle çekilmekle birlikte 6 ses kanallı, yüksek çözünürlüklü 70 mm pozitif baskıları da yapılmıştır. Müziklerini Philippe Sarde'ın yaptığı filmde olaylar Victoria devri İngiltere'sinde geçmekle birlikte çekimlerin tamamı Fransa kırsalında yapılmıştır. Zira Roman Polanski çekimler sırasında ABD'de cinsel taciz suçlamasıyla aranıyordu ve İngiltere'nin onu ABD'ye iade etmesi kuvvetle muhtemeldi.^[3]

Bu kostümlü dönem filmi, aralarında üç Oscar, üç César, iki Altın Küre ve bir de BAFTA ödülünün olduğu tam 13 ödül kazandı, 12 ödüle de aday gösterildi. Bu ödüllerin çoğu "görüntü yönetimi" ve "kostüm tasarımı" dallarındaydı.^[4]

Konusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Film, Victoria devri İngiltere'sinde geçmektedir. Ülke sanayi devrimi'nin henüz başlarındadır ve toplumsal sınıf yapısındaki değişimler yeni yeni hızlanmaya başlamıştır. Olayların fonunda ise, doğal kaynaklardan yoksun olduğu için bu sanayi devriminin büyük ölçüde ıskaladığı, İngiltere'nin güneybatısındaki Dorset Kontluğu vardır.

Yörenin tarihi ile ilgili araştırmalar yapan rahip Parson Tringham (Tony Church) günün birinde kendi halindeki yoksul bir çiftçi olan John Durbeyfield'e (John Collin) aslında kökleri I. William çağına kadar dayanan aristokrat bir aile olan "d'Urbervilles"lerle akraba olduğunu söyler. Zaten soyadları da birbirine çok benzemektedir. Ancak bunun artık bir öneminin olmadığını da sözlerine ekler, zira erkek varisleri kalmamış olan bu soylu aile hem topraklarını hem de nüfuzlarını çoktan yitirmişlerdir.

Gözünü hırs bürüyen Durbeyfield, bir zamanlar ailesinin kaybettiğini düşündüğü asaleti yeniden kazanmak, belki de yeniden bir servete kavuşmak hayaliyle genç kızı Tess'i (Nastassja Kinski) yakınlardaki bir malikânede oturan d'Urbervilles ailesinin yanına iş aramak üzere gönderir. Alec d'Urberville (Leigh Lawson) güzel "kuzen"ini hoş karşılar ve ona kur yapar. Gerçekte ise Alec, Tess'le akraba filan değildir. Aile bu tanınmış adı ve soyluluk unvanını yıllar önce parayla satın almıştır. Sonradan olma aristokrat Alec, Tess'i baştan çıkartır ve ona tecavüz eder. Baba evine dönen Tess gebe kaldığını öğrenir. Sağlıksız doğan bebeği kısa süre sonra ölür.

Bebeğinin ölümünden sonra bir mandırada çalışmaya başlayan Tess burada gerçek aşkı Angel Clare'le (Peter Firth) tanışır. Saygın bir papazın oğlu olan Clare de lekesiz ve saf bir köylü kızı olduğunu düşündüğü Tess'e âşık olmuştur. Ancak dürüst bir insan olan Tess düğün gecesi, başından geçen talihsizlikleri Angel'a anlatınca, dini eğitimin katı kurallarıyla yetişmiş olan genç adam tarafından reddedilir ve bir kez daha yalnız kalır.

Kocası tarafından terkedilen Tess, yeniden ağır ve yıpratıcı beden işlerine geri döner. Bu arada babasının ölümüyle ailesinin yoksulluğu daha da dayanılmaz hale gelir. Sonunda mahkeme kararıyla evlerinden çıkartılmaları üzerine de aile artık açlıkla yüz yüze gelir. Annesine ve kardeşlerine bakmakta zorlanan Tess, tekrar karşılaştığı Alec d'Urberville'in teklifine direnemez ve ailesini kurtarmak için onun metresi olmayı kabul eder.

Angel Clare ise hoşgörüsüz davranışının kendisini sürüklediği uzak ülkelerden pişman ve akıllanmış olarak geri döner. Brezilya'ya misyoner olarak gitmiş ama sağlığını yitirerek geri dönmüştür. Ülkesinden uzakta epeyce bir düşünme fırsatı bulmuş olan Angel, Tess'e yaptıklarından dolayı vicdan azabı çekmektedir. Gelir gelmez aramaya koyulduğu Tess'in izini bulur ancak onun Alec'le birlikte nikâhsız yaşadıklarını görünce kalbi kırılır ve geri döner. Alec'le birlikte yaşamayı kabul ettiği için Angel'le mutlu olma şansını yitirdiğini düşünen Tess, Alec'i öldürür.

Angel'ın peşinden giden Tess onu bulur, sarılarak barışırlar ve yarım kalmış evliliklerini devam ettirmeye karar verirler. Kanun güçleri tarafından yakalanmadan önce iki mutlu gece geçirirler. Tess Stonehenge'de uyurken ele geçirilir. Filmin sonundaki yazılardan Tess'in cinayetten suçlu bulunarak asılmak suretiyle idam edildiğini öğreniriz.

Yapım[değiştir | kaynağı değiştir]

Filmde olaylar Victoria devri İngiltere'sinde, Dorset Kontluğunda geçmekle birlikte çekimler konunun geçtiği yerlerde değil de coğrafi yapısı buralara oldukça benzeyen Fransa'nın Normandiya bölgesinde yapılmıştır.^[5] Aslında bu durum bir zorunluluktan doğmuştu. Daha önce de İngiltere'de birkaç başarılı film çekmiş olan Polanski bu kez İngiltere'ye gitmeyi göze alamazdı, zira o yıllarda ABD'nin Los Angeles şehrinde 13 yaşında bir kıza cinsel tacizde bulunduğu için tutuklanarak Amerikan yargısı önüne çıkartılmış, davası sürerken de bu ülkeden kaçmıştı. ABD'yle yakın bağları olan İngiltere'de yeniden film çekmesi halinde, İngiliz hükûmetinin onu ABD'ye teslim etme olasılığı çok yüksekti.^[3]

Polanski bu filmi çekmeyi en az on yıldır tasarlıyordu. Yönetmen filmini 1969 yılında Charles Manson çetesi tarafından öldürülen eşi Sharon Tate'in anısına ithaf etmişti. Öldürülmeden kısa bir süre önce Tate, kocası Polanski'ye bu romanı sinemaya uyarlamasını ve başrolde kendisini oynatmasını önermişti. Polanski, Thomas Hardy'nin 500 sayfalık hacimli romanını eski dostu ve gedikli senaristi Gerard Brach'la birlikte senaryolaştırmış ve çağın panoramasını tüm ayrıntılarıyla ortaya serebilmek için filmi tanınmamış oyuncularla çekmeyi tercih etmişti. Hattâ sonradan ünlenecek olan Natassja Kinski bile filmin çekildiği tarihte hiç tanınmıyordu. Bu da seyircinin filme daha çok adapte olması ve yoğunlaşmasına yol açmıştır.

Aylar süren çekim hazırlıkları sırasında çevre mümkün olduğu kadar 19. yüzyıl İngiltere'sinin kırsalına benzetilmeye çalışılmış, hattâ filmin finalinde kullanılmak üzere tarihöncesi çağlardan kalma Stonehenge anıtının tıpatıp bir benzeri bile inşa edilmişti. Thomas Hardy'nin romanda uzun uzun betimlediği kırsal fonu en gerçekçi biçimde canlandırabilmek için detaycı olmak şarttı. Bu nedenle sanat yönetimi dekor ve kostümler üzerinde incelikle durdu, prodüksiyon da masraftan kaçınmadı. Film standart 35 mm filme Panavision (anamorfik) geniş ekran sistemiyle çekilmiş olmakla birlikte, bazı özel salonlarda gösterilmek üzere filmin daha yüksek çözünürlüklü 70 mm pozitif baskıları da yapılmıştır. 35 mm pozitif baskılarda ses sistemi iki kanallı (stereo) Dolby iken, 70 mm'ye büyütülmüş pozitif baskılarda 6 kanallı ses sistemi vardır. Eastmancolor renk sisteminin kullanıldığı filmin çerçeve oranı 2.35:1'tir (70 mm baskılarda bu oran 2.20: 1'e indirgenmştir).^[6] Filmin toplam yapım süresi on aydır.

Sonuçta 40 milyon Franka malolan "Tess" Fransa’da o zamana kadar çekilen en pahalı film oldu^[7] ve doğal olarak aldığı 13 ödül ve 12 adaylığın çoğu "görüntü yönetimi", "kostüm tasarımı" ve "sanat yönetimi" gibi dallarda geldi. Filmin iki önemli görüntü yönetmeni vardı. İngiliz görüntü yönetmeni Geoffrey Unsworth ve onun ölümü üzerine filmi tamamlayan Belçika asıllı Fransız görüntü yönetmeni Ghislain Cloquet. Geoffrey Unsworth 2001: Uzay Yolu Macerası, Superman, Kabare, Şark Ekspresinde Cinayet gibi gösterişli filmleri görüntülemişti. Ghislain Cloquet ise Robert Bresson (örneğin Rastgele Balthazar, 1966), Claude Sautet, Jacques Demy ve Marguerite Duras gibi ünlü yönetmenler için görüntülediği filmlerle tanınmaktaydı. Geoffrey Unsworth Ekim 1978 tarihinde, daha çekimlerin üçüncü haftasında kalp krizi geçirerek öldü. Onun çektiği sahneler daha çok harici sahnelerdi ve filmin ilk yarısına aittiler. Onun yerine görevi devralan Ghislain Cloquet filmin ikinci yarısına ait sahneleriyle dahili sahnelerin çekimlerini tamamladı. İki görüntü yönetmeninin tarzları filmde ayırt edilebilmektedir: Unsworth'un çekimleri biraz daha puslu ve fludur.^[3] Her iki görüntü yönetmenine de başta Oscar olmak üzere çeşitli ödüller verildi, Unsworth'un ödüllerini yakınları aldı.

Temalar ve tarzı[değiştir | kaynağı değiştir]

Victoria çağı İngilteresi'nin tüm ihtişamını ve sefaletini, tüm zenginliğini ve acımasızlığını kendinde yansıtan "Tess", sınıf farklılıkları ve sınıf atlama çabaları, sosyal adaletsizlik, masumiyetin yitirilmesi gibi temalar içerir^[8]

Thomas Hardy'nin 1891 tarihli "Tess of the d'Urbervilles" romanı "Toplum düzeni amansız doğaya karşı çıkmak için kurulmuştur, bu iki karşıt güç de insanı ezer" teması üzerine oturtulmuştu. İnsan-doğa arasındaki uyumu kendine has bir kadercilik felsefesi çerçevesinde işleyen ve Yunan trajedilerini aratmayan bir yazgıya övgüler düzen Polanski'nin uyarlaması "Tess"in de bu romana çok sadık bir uyarlama olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. Yalnız bu kaderine doğru adım adım itilen kurbanın arkasında Yunan trajedilerindeki Olimposlu tanrılar yerine, onların ete kemiğe bürünmüş versiyonları olan, 19. yüzyıl İngiltere'sindeki soylular ve sanayi devrimiyle birlikte güçlenen diğer sınıflar vardır. Trajedinin arka planında bu sınıflar arasında henüz bilinçlenmemiş bir çatışmanın da ilk habercileri vardır. Zaten tam da bu nedenle çağının en gerçekçi gözlemcilerinden biri olan Thomas Hardy kendi zamanında bağnaz çevreler tarafından lanetlenmiş, eserleri kıyıma uğratılmıştı.^[9]

Bir başkasının elinde pembe dizi tarzı bir kordelaya dönüşebilecek olaylar dizisini Polanski çok farklı bir biçimde perdeye yansıtmayı becermiştir. Bu aktarımda filmde nelerin olup bittiğinden ziyade, Tess'in ya da seyircinin neler hissettiği ön plana alınmıştır.^[10] Roman Polanski, melodrama çok yatkın bir hikâyeden, sınıflar arasındaki katı ilişkileri, sınıfsal farklılıkları, bir yandaki göz kamaştırıcı bir zenginliğin hemen yanı başında yaşanan derin yoksulluğu ustalıkla düzenlenmiş ayrıntılarla verebilen bir çağ panoraması çıkarmış, bunu da duygusallıktan uzak, şiirsel ve lirik bir sinema diliyle aktarmayı başarmıştır.^[7]

Oyuncular[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyuncu	Rolü
Nastassja Kinski	Tess Durbeyfield
Peter Firth	Angel Clare
Leigh Lawson	Alec Stokes-d'Urberville
John Collin	John Durbeyfield
Rosemary Martin	Bayan Durbeyfield
Carolyn Pickles	Miriam
Richard Pearson	Marlott Papazı
David Markham	Peder Clare
Pascale de Boysson	Bayan Clare
Suzanna Hamilton	Izz Huett
Caroline Embling	Retty
Tony Church	Parson Tringham
Lesley Dunlop	Kümesteki kız
Sylvia Coleridge	Bayan. d'Urberville
Fred Bryant	Sütçü Crick

Müziği[değiştir | kaynağı değiştir]

Filmin özgün müziğini Fransız besteci Philippe Sarde yapmıştır. 1945 doğumlu Sarde, daha çok 1970'li yıllardan beri sinema filmlerine yaptığı müziklerle tanınmaktadır. "Tess" filminde Philippe Sarde'ın besteleri Londra Senfoni Orkestrası tarafından seslendirmiş, orkestrayı Carlo Savina yönetmiştir. Bestelerin orkestrasyonu ise Peter Knight'a aittir.

Filmde Angel Clare'in (Peter Firth) gramofonda çaldığı melodi aslında tanınmış bir Polonya halk şarkısı olan "Laura i Filon"dur. 19. yüzyılda İngiltere kırsalında yaşayan birinin bu ezgiyi bilme olasılığının çok zayıf olduğu dikkate alındığında, Polonya kökenli bir yönetmen olan Roman Polanski'nin bu şarkıyı bir tür 'alâmet-i fârika', bir amblem olarak filme monte ettiğini düşünmek yanlış olmaz.^[3]

Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazandıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

Akademi Ödülleri

En İyi Sanat Yönetmeni Akademi Ödülü - Pierre Guffroy, Jack Stephens
En İyi Sinematografi Akademi Ödülü - Ghislain Cloquet, Geoffrey Unsworth (ölümünden sonra verildi)
En İyi Kostüm Tasarımı Akademi Ödülü - Anthony Powell

BAFTA

BAFTA En İyi Sinematografi Ödülü - Ghislain Cloquet, Geoffrey Unsworth

César

En İyi Film César Ödülü - Roman Polanski
En İyi Yönetmen César Ödülü - Roman Polanski
En İyi Sinematografi César Ödülü - Ghislain Cloquet

Altın Küre

En İyi Yabancı Dilde Film Altın Küre Ödülü - Fransa
Sinema Dalında En İyi Yeni Yıldız Altın Küre Ödülü (Kadın Oyuncu) - Nastassja Kinski

Diğer

Boston Film Eleştirmenleri Derneği En İyi Yönetmen Ödülü - Roman Polanski
Los Angeles Film Eleştirmenleri Derneği En İyi Yönetmen Ödülü - Roman Polanski
Los Angeles Film Eleştirmenleri Derneği En İyi Sinematografi Ödülü - Ghislain Cloquet, Geoffrey Unsworth
National Board of Review (ABD Ulusal Eleştirmenler Kurulu) - En iyi 10 filmden biri
ABD Ulusal Film Eleştirmenleri Derneği En İyi Sinematografi Ödülü (3. lük) - Ghislain Cloquet, Geoffrey Unsworth
New York Film Eleştirmenleri Cemiyeti En İyi Sinematografi Ödülü - Ghislain Cloquet, Geoffrey Unsworth
New York Film Eleştirmenleri Cemiyeti En İyi Yabancı Dilde Film Ödülü (3. lük)

Adaylıkları[değiştir | kaynağı değiştir]