Çıldır (eyalet)

	Eyalet-i Çıldır
	Osmanlı İmparatorluğu Eyaleti
	Çıldır Eyaleti harita üzerindeÇıldır Eyaleti (1609)
Merkez	Çıldır 1578-1628;; Ahıska 1628-1829; Oltu 1829-1845
Yönetim şekli	Paşalık
Tarih
- Çıldır Muharebesi	1578
- Kaldırılış	1845
Bugün parçası	Türkiye; Gürcistan

Çıldır Eyaleti veya Çıldır Beylerbeyliği (Osmanlıca: ایالت چلدر, "Eyalet-i Çıldır"), tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, 16. yüzyılın sonlarına doğru kurulan Osmanlı eyaletidir. Yaklaşık olarak günümüzde Gürcistan’ın Acara Özerk Cumhuriyeti’nin bir bölümü ile Samtshe-Cavaheti bölgesini, Türkiye’de Artvin, Ardahan illeri ile Erzurum ilinin bir kısmını kapsamaktadır. 1578-1628 arasında Çıldır, 1628-1829 arasında Ahısha ve 1829-1845 arasında Oltu Çıldır Eyaleti’nin idari merkezleriydi.

Çıldır Eyaleti, Gürcü atabeglerin devleti olan Samtshe-Saatabago prensliği topraklarının ele geçirilmesiyle kurulmuş ve bu eyaletin yöneticiliğine, Müslüman olmaları şartıyla bu prensliği yöneten Cakeli Hanedanı'ndan kişiler atanmıştır.^[1]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlılar, sonradan Gürcistan Vilayeti olarak adlandırdıkları Samtshe bölgesini Samtshe Prensliğiden ele geçirdiler. Samtshe kalıcı bir şekilde Osmanlı bölgesi (Çıldır Eyaleti olarak) haline gelen tek Gürcü prensliği idi.^[2] Bölge Sohoista Savaşı'ndan sonraki seksen yıl içinde kademe kademe imparatorluğa katılmıştır.^[2] 1578 yılında eyalet kurulduğunda eski Gürcü prensi Manuçar'ı (İslamı kabul etmesinden sonra Mustafa ismini aldı) ilk beylerbeyi olarak atandı.^[3] 1625 yılından itibaren 18. yüzyılın ortalarına dek bütün eyalet istisnalar dışında babadan oğula bölgeyi idare etmiş Müslüman olan Samtshe atabeglerinin soydan gelen mülkleriydi.^[2]^[3]

Çıldır Eyâleti ilk kurulduğunda Arpalı, İmirhev, Pertekrek, Ardanuç, Çeçerek, Aspinze ve Ude sancaklarından oluşurken, 1582’de de Livane Sancağı da eyalete bağlandı. Sınır bölgesinde olmasından dolayı yapılan savaşlarla eyalet bazen büyüdüğü gibi bazen de küçüldüğünden sancak sayısı da değişmekteydi. Eyaletin merkezi de bazen Çıldır bazen de Ahısha olmuştur. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakları kapsadığı için "Gürcistan Vilayeti" olarak adlandırılmış olan Çıldır Eyaleti sekiz livadan oluşuyordu. Bu livalar Ahısha, Hertvis, Ahalkalak, Çıldır, Poshov, Bedre, Ardahan-i Büzürg ve Penek adlarını taşıyordu. Ahısha livası, Kuzay, Güney, Ude, Azğur, Kvabliyan, Oshe, Altunkala, Çeçerek ve Aspinza nahiyelerini kapsıyordu. Hertvis livası Hertvis, Meşe-Cavahet ve Buzmaret olmak üzere üç nahiyeden ibaretti. Ahalkalak livasına Akşehir, Tümeg ve Niyaliskur nahiyeleri bağlıydı. Canbaz, Kenarbel ve Kurd Kalası nahiyeleri Çıldır livasını oluşturuyordu. Poshov livası Güney ve Kuzay nahiyelerini kapsıyordu. Bedre livasına ise, Bedre ve Kaşvet nahiyeleri bağlıydı. Ardahan-i Büzürg livası Güney, Kuzay ve Meşe nahiyelerini, Penek livası da Penek, Kamhis ve Peneskerd nahiyelerini kapsıyordu.^[4]

1631-32 kayıtlarına göre eyalet; Ahısha, Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ardanuç, Asentuşah, Emirhoy, Beterek, Hacerek, Hartos, Livâne, Mahcil (Macahel), Penek ve Şavşat sancaklarından oluşmaktaydı.^[5]

Osmanlı-Safevi savaşı sırasında eyalete bağlı Ahısha 1635 yılında Safevilerin eline geçerken, sancakların çoğuda tahribata uğradı. 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Ahısha, yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. 17. yüzyıl ortalarında eyalet; Ahısha, Ardahan-ı Büzürg, Oltu, Ardanuç, Penek, Hırtıs, Çeçerek, Poshov, Macahel, Acara, Ahalkalak, Livâne, Şavşat ve Pertekrek sancaklarından oluşmaktaydı.^[6]

1717-1730 Osmanlı kayıtlarında eyalet Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ahalkalak, Ardahan-ı Büzürk, Ardanuç, Astere, Astaha, Çıldır, Emirhoy, Hacerek, Hartus, Keskim, Macahel, Nısf-ı Livane, Pertek, Pertekrek, Penek, Poshov ve Şavşat'tan oluşan 22 sancağı bulunmaktaydı.

1828–29 Osmanlı-Rus harbinde Ahısha ve Ahalkalak, Ruslar'ın eline geçmiş ve Edirne Antlaşması ile Ruslar'ın hakimiyeti tanınmıştır. Tanzimat Fermanı sonrasında yeniden idari düzenleme neticesinde 1867 tarihinde sancak haline getirilerek eyalet statüsü kaldırıldı. Merkezi Oltu kazası olan Çıldır sancağı da Erzurum Eyaleti'ne bağlandı.

Sancakları[değiştir | kaynağı değiştir]

1582'de eyaletin sancakları:

Arpalı Sancağı
İmirhev Sancağı
Pertekrek Sancağı
Ardanuç Sancağı
Çeçerek Sancağı
Aspinze Sancağı
Ude Sancağı
Livane Sancağı

1595 yılı kayıtlarına göre eyaletin livaları (sancak):^[4]

1631/32'de eyaletin sancakları:

Acara Sancağı
Acara-i Süflâ Sancağı
Acara-i Ulyâ Sancağı
Altunkale Sancağı
Ardanuç Sancağı
Asentuşah Sancağı
Emirhoy Sancağı
Beterek Sancağı
Haçerek Sancağı
Hartos (Harbus) Sancağı
Livane Sancağı
Mahcil Sancağı
Penek Sancağı
Şavşat Sancağı

1682-1702 yılları arasında eyaletin sancakları;

Acara Sancağı
Acara-i Süflâ Sancağı
Acara-i Ulyâ Sancağı
Altunkale Sancağı
Ahalkalak Sancağı
Ardahan-ı Büzürk Sancağı
Ardanuç Sancağı
Astere Sancağı
Astıha Sancağı
Çıldır Sancağı
Emirhoy (İmirhev?)Sancağı
Haçerek Sancağı
Hartos (Harbus) Sancağı
Keskim Sancağı
Mahcil Sancağı
Nısf-ı Livane Sancağı
Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
Oltu Sancağı
Pertekrek Sancağı
Penek Sancağı
Poshov Sancağı
Şavşat Sancağı

1722-1730 yılları arasında eyaletin sancakları;

Acara Sancağı
Acara-i Süflâ Sancağı
Acara-i Ulyâ Sancağı
Altunkale Sancağı
Ardahan-ı Büzürk Sancağı
Ardanuç Sancağı
Aspinza Sancağı
Haçerek Sancağı
Hartos (Harbus) Sancağı
Emirhoy Sancağı
Mahcil Sancağı
Mamervân Sancağı
Nısf-ı Livane Sancağı
Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
Oltu Sancağı
Penek Sancağı
Poshov Sancağı
Şavşat Sancağı
Pertekrek Sancağı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Tao-Klarceti - Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editörler) Buba Kudava ve Goça Saitidze, Tiflis, 2018, s. 175, ISBN 9789941478734.
^ ^a ^b ^c D. E. Pitcher (1972). An Historical Geography of the Ottoman Empire: From Earliest Times to the End of the Sixteenth Century. Brill Archive. s. 140. GGKEY:4CFA3RCNXRP. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2013.
^ ^a ^b Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 Ocak 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. s. 141. ISBN 978-1-4381-1025-7. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2013.
^ ^a ^b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021.
^ İnbaşı, M., "XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyaleti ve İdarecileri". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, Erzurum 2006. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/viewFile/1020000308/1020000303 27 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-09-25
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; çıldıreyaleti2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1] Tao-Klarceti - Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editörler) Buba Kudava ve Goça Saitidze, Tiflis, 2018, s. 175, ISBN 9789941478734.

[hist-geo-2] D. E. Pitcher (1972). An Historical Geography of the Ottoman Empire: From Earliest Times to the End of the Sixteenth Century. Brill Archive. s. 140. GGKEY:4CFA3RCNXRP. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2013.

[otm-enc-3] Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 Ocak 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. s. 141. ISBN 978-1-4381-1025-7. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2013.

[dspace.nplg.gov.ge-4] "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021.

[çıldıreyaleti3-5] İnbaşı, M., "XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyaleti ve İdarecileri". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, Erzurum 2006. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/viewFile/1020000308/1020000303 27 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-09-25

[çıldıreyaleti2-6] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; çıldıreyaleti2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Çıldır Eyaleti nedir?, Çıldır Eyaleti anlamı nedir?, Çıldır Eyaleti ne demektir?

Çıldır Eyaleti nedir?, Çıldır Eyaleti anlamı nedir?, Çıldır Eyaleti ne demektir?

Çıldır (eyalet)

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Sancakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]