Artvin Okrugu (Rusça: Артвинский округ; Gürcüce: ართვინის ოკრუგი), Rus İmparatorluğu'nun 1878-1918 yılları arasında Batum Oblastı'na bağlı bir idari bölümdü. Okrugun merkezi Artvin kasabasıydı.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Artvin Okrugu, Batum Oblastı'nın bir parçası olarak, 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Osmanlı İmparatorluğu'nun Rusya'ya terk ettiği topraklarda 1878'de kuruldu. 1883'te Batum Oblası kaldırıldı, Artvin Okrugu Kutaisi Guberniyasına bağlandı. Artvin Okrugu 1886 tarihli nüfus sayımında göre Artvin, Ardanuç ve Şavşet-İmerhevi kazalarından (uçastok) oluşuyordu. Artvin kazası (uçastok) Berta, Beşauli, Gurcani, Dzansuli, Kartla, Sveti, Hatila, Hodi, Tsria ve Çhaleti olmak üzere on nahiyeden (сельское общество: kırsal toplluluk) meydana geliyordu. Artvin kazasında topluma 12.919 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun % 53,5'i Gürcüler (6.913 kişi), % 46,5'i Türkler (6.001 kişi) ve % 0,1'i Ermenilerden (5 kişi) oluşuyordu. Ardanuç kazası ise, 11 nahiyeyi (сельское общество: kırsal toplluluk) kapsıyordu. Bunlar Ança, Ardanuç, Bica, Gümüşhane, Diagarmuçi, Karsnia, Longothevi, Samtskaro, Sahre, Tanzoti ve Unishevi nahiyeleriydi. Ardanuç kazasının nüfusu 14.754 kişiden oluşuyordu. 3.333 kişi (% 22,6) Gürcü, 9.485 kişi (% 64,3) kişi Türk, 1.568 kişi (% 10,6) Ermeni, 154 kişi (% 1,0) Kürt ve 214 kişi (% 1,5) olarak kaydedilmişti. Artvin Okrugu'nun bir diğer kazası (uçastok), Şavşet-İmerhevi'ydi. Bu kaza, Anklia, Verhuna, Garkloba, Dabatsvrili, Okrobageti, Satlel-Rabat, Tskalsimeri ve Çihori olmak üzere sekiz nahiyeden (сельское общество: kırsal toplluluk) oluşuyordu. Şavşet-İmerhevi kazasında 18.319 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun % 41,2'sini Gürcüler (7.556 kişi), % 51,3'ünü Türkler (9.401 kişi), % 7'sini Ermeniler (1.280 kişi) ve % 0,4'ünü Çingeneler (82 kişi) oluşturuyordu.^[1][2][3] Bu tarihte Artvin Okrugu'nda 52.434 kişi yaşıyordu. Nüfusun % 50,3'ü Türk (26.395 kişi), % 34,5'i Gürcü (17.814 kişi), % 14,8'i Ermeni (7.775 kişi), % 0,6'sı Çingene (296 kişi) ve % 0,3'ü Kürt (154 kişi) olarak kaydedilmiştir. 1886 nüfus tespitine göre, Artvin Okrugu'nun merkezi Artvin kasabasının nüfusu 6.442 kişiden oluşuyordu. Nüfusun çoğunluğu Ermenilerden oluşuyordu. Kasabada 12 kişi Gürcü, 1.508 kişi Türk ve 4.922 kişi Ermeni olarak kaydedilmişti.^[4] Oysa 1876 yılında Artvin kasabasında 308 kişi Ermeni ve 1.241 kişi de Katolik olarak kaydedilmiştir. Bu kayıt Rus idaresi sırasında Artvin kasabasına yeni Ermeni nüfusunun yerleştirildiğini göstermektedir.^[5]

Yaklaşık on yıl sonra, 1897 tarihli Rus nüfus tespitine göre Artvin Okrugu'nda 56.140 kişi yaşıyordu. Nüfusun % 73,87'si Türk (41.468 kişi), % 13,93'ü Ermeni (7.819 kişi), % 9,81'i Gürcü (5.506 kişi), % 1,27'i Ukraynalı (714 kişi) ve % 0,55'i Rus (308) adı altında kaydedilmiştir. Gürcü nüfusunun üçte ikisinden çoğunun bu tarihte "Türk" adı altında kaydedilmiş olduğu görülmektedir.^[6] Bu tarihte Artvin kasabasının nüfusu ise 7.091 kişiden oluşuyordu.

Artvin Okrugu, 1903'te Batum Oblastı'nın yeniden kurulması üzerine tekrar onun bir parçası heline geldi. Rus idaresinin son döneminde Artvin Okrugu'na bağlı kazaların idari yapısı da yeniden düzenlenmişti. 1917 yılında Artvin kazası (uçastok) Murgul, Sveti ve Tsria olmak üzere üç nahiyeden oluşuyordu. Ardanuç kazasındaki (uçastok) köyler üç nahiyeye bağlanmıştı. Bu nahiyeler Longothevi, Samtskaro ve Tanzoti nahiyeleriydi. Şavşet-İmerhevi kazası (uçastok) ise, Dabatsvrili, İmerhevi ve Satlel-Rabat olmak üzere üç nahiyeye bölünmüştü. Bu tarihte Borçka nahiyesi, Batum Okrugu'na bağlı Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Maçaheli bölgesinin Türkiye tarafında kalan köyleri ise, 1917 yılında yine Batum Okrugu'na bağlı Aşağı Acara kazasının (uçastok) sınırları içinde yer alıyordu.^[7]

Artvin Okrugu'nun bağlı olduğu Batum Oblası, 3 Mart 1918'de Sovyet Rusya tarafından Transkafkasya Seim temsilcilerinin katılımı olmaksızın imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması'yla Türkiye'ye devredildi. Ancak Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı'ndan mağlup çıkınca, bölgeden çekilmek zorunda kaldı ve Artvin Okrugu Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde yer aldı. 7 Mayıs 1920'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Artvin Okrugu'nun Gürcistan'ın bir parçası olarak kabul etti.^[8][9][10] Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükûmeti Artvin Okrugu'ndan çekildi. 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla Artvin Okrugu Türkiye'ye bırakıldı.^[11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]