Josef Stalin ve antisemitizm

Stalin ve antisemitizm, Josef Stalin'in antisemitizm ile ilgili görüşlerini kapsar. Stalin'in Yahudi karşıtlığı düşüncesinin derecesi, tarihçiler tarafından geniş ölçüde tartışılmıştır. Stalin'in bazı dönemlerde antisemitik tutumlar sergilediğine dair örnekler çağdaşları tarafından görülmüş ve tarihsel kaynaklar tarafından belgelenmiştir.^[1]

İlk yıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Stalin, Gori'de doğdu ve 20. yüzyılın başlarında profesyonel bir devrimci ve Marksist olmadan önce Tiflis'teki bir Ortodoks seminerinde eğitim gördü. Stalin gençliğinde ve siyasi faaliyetlerinin ilk yıllarında sınırlı sayıda Yahudi kökenli devrimciyle tanıştı.^[2]

Her ne kadar Yahudiler hem Sosyal Demokrat Bolşevik hem de Menşevik gruplar arasında aktif olsa da, Yahudiler Menşevikler arasında daha belirgindi. Bakinski Raboçi'den yayınlanan Kongresi'nde 1907 raporundan görüldüğü gibi Stalin her tarafın etnik temsil oranları hakkında not aldı. Stalin o zamanki notlarında küçük bir pogrom (погромчик) ifadeleri ile Bolşevik Grigori Aleksinski'ye atfedilen bir şaka yapıyordu:^[2]

İlginç olmayan, kongrenin milletler açısından bileşimi. İstatistikler, Menşevik hiziplerin çoğunun Yahudilerden oluştuğunu ve bunun tabii ki Bundistleri saymadan olduğunu gösterdi; daha sonra Gürcüler ve sonra Ruslar geldi. Öte yandan, Bolşevik fraksiyonunun ezici çoğunluğu Ruslardan oluşuyor, bundan sonra Yahudiler geliyor, elbette Polonyalılar ve Letonlar'ı saymıyoruz ve sonra Gürcüler, vb. Bu nedenle Bolşeviklerden biri jest olarak gözlemlendi (Aleksinsky Yoldaş gibi görünüyor). Menşeviklerin Yahudi bir grup ve Bolşeviklerin gerçek bir Rus grubu olduğunu, bu yüzden Bolşeviklerin partide küçük bir pogrom düzenlemeleri bizim için kötü bir fikir olmaz.

1917-1930[değiştir | kaynağı değiştir]

Bolşevikler, tüm dini faaliyetleri bilimsel çalışmalara karşı batıl inanç ve eski komünizm öncesi düzenin bir kalıntısı olarak görseler de, Rus Devrimi'nden sonra kurulan yeni siyasi düzen, Rus İmparatorluğu altında yüzyıllarca süren antisemitizme ters düştü.

Halk Komiserleri Konseyi, tüm antisemitizmi kınayan ve işçileri ve köylüleri bununla mücadele etmeye çağıran 1918 tarihli bir karar kabul etti.^[3] Lenin antisemitizmi kınayan ve reddeden konuşmalarına devam etti.^[4] Antisemitizme karşı bilgilendirme kampanyaları Kızıl Ordu'da ve işyerlerinde yürütüldü ve herhangi bir etnisiteye karşı propaganda yapılmasını yasaklayan bir hüküm Sovyet hukukunun bir parçası haline geldi.^[3] Devlet destekli Moskova Devlet Yahudi Tiyatrosu gibi seküler Yidiş kültür kurumları, diğer azınlık kurumları gibi Sovyet Rusya ve sonrasında Sovyetler Birliği'nde de kuruldu.

Uluslar Halk Komiserliği'nde, Stalin azınlık işlerinden sorumlu kabinenin üyesiydi. 1922'de Stalin, partinin ilk Genel Sekreteri seçildi bu henüz Sovyet hükûmetinde en yüksek olarak kabul edilmeyen bir görevdi. Lenin, bazı meselelerde Stalin'i eleştirmeye başladı. Aralık 1922'de yazdığı mektuplarda, hasta olan Lenin (sağlığı 1923-1924'te kötüleşti) Stalin ve Feliks Dzerjinskiy'yi Gürcistan Meselesi sırasında Gürcü ulusuna karşı şovenist tutumlarından ötürü eleştirdi.^[5] Lenin'in Vasiyeti'ndeki partinin Stalin'i Genel Sekreterlik görevinden almasını öneren 1922 mektupları ve tavsiyelerinin her ikisi de Stalin ve taraftarları tarafından halka dağıtılması engellendi ve bu materyaller 1956'da destalinizasyon dönemine kadar Sovyetler Birliği'nde yayınlanmadı.^[5] Lenin'in 21 Ocak 1924'teki ölümünden sonra, kolektif liderlik ilkesini resmen sürdürdü, ancak Stalin kısa bir süre sonra Merkez Komite Politbüro'daki diğer yetkililerin önüne geçti. Yahudi ve yarı Yahudi Politbüro üyeleri Grigoriy Zinovyev ve Lev Kamenev ile ilk kez Yahudi rakibi Lev Troçki'ye karşı işbirliği yapan Stalin, Troçki'yi marjinalleştirmeyi başardı. 1929'a gelindiğinde Stalin, Zinoviev ve Kamenev'i de etkili bir şekilde marjinalleştirdi ve her ikisini de yetkisine teslim etmeye zorladı. Uyum sağlamayan Troçki ise sürgüne zorlandı.

Stalin'in 1928'de Fransa'ya kaçan kişisel sekreteri Boris Bajanov, 1930'da Stalin'i eleştiren bir yazı yazdığında, Stalin'in Lenin'in ölümünden önce bile kaba antisemitik söylemlerde bulunduğunu iddia etti.^[6]

1930'lar[değiştir | kaynağı değiştir]

Stalin'in 1931'de antisemitizmi kınaması[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Ocak 1931'de Stalin, Sovyetlerinin ABD'deki Yahudi Haber Ajansı'ndan antisemitizme karşı tutumu konusunda yapılan soruşturmaya şu cevabı verdi:

Ulusal ve ırksal şovenizm, yamyamlık döneminin ilkel geleneklerinin bir kalıntısıdır. Irkçı şovenizmin aşırı bir biçimi olan anti-semitizm, yamyamlığın en tehlikeli yoludur.Anti-semitizm, sömürücüler için, kapitalizmde emekçilerin amaçladığı darbeleri saptıran bir yıldırım iletkeni olarak avantajlıdır. Anti-semitizm, çalışan insanlar için onları doğru yoldan çıkaran ve ormanda toplayan sahte bir yol olarak tehlikelidir. Dolayısıyla, komünistler, tutarlı enternasyonalistler olarak, uzlaşmaz, antisemitizmin yeminli düşmanları olamazlar. SSCB'de anti-semitizm, Sovyet sistemine derin düşmanca bir fenomen olarak yasanın azami şiddetiyle cezalandırılabilir. SSCB yasası uyarınca aktif anti-semitler ölüm cezasından sorumludur.^[7]

Yahudi Özerk Oblastı'nın kurulması[değiştir | kaynağı değiştir]

Siyonizm'in büyüyen Yahudi ulusal/dini isteklerini dengelemek ve Sovyet Yahudilerini Stalin'in milliyet politikası altında başarıyla sınıflandırmak için 1928'de Komzet ve OZET'in yardımıyla İsrail Toprakları'na bir alternatif kuruldu. Merkezi Uzak Doğu Rusya'daki Birobidzhan'da bulunan Yahudi Özerk Oblastı, "Sovyet Siyon" olacaktı. Yidiş, "gerici" İbranice yerine ulusal dil olurdu ve proleter sosyalist edebiyat ve sanat, kültürün özü olarak Yahudiliğin yerini alacaktı. Büyük bir yerel ve uluslararası devlet propaganda kampanyasına rağmen, oradaki Yahudi nüfusu hiçbir zaman% 30'a ulaşmadı (2003 itibarıyla sadece% 1.2 idi). Deney, Stalin'in ilk tasfiye programı sırasında 1930'ların ortalarında, yerel liderler tasfiye sırasında bağışlanmadığı için durdu.

Büyük Temizlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Josef Stalin'in de yer aldığı Sovyet Dışişleri Bakanı Vyacheslav Molotov, 23 Ağustos 1939'da Moskova'da Alman-Sovyet saldırganlık paktı imzalarken çekilmiş bir fotoğraf.

Büyük Temizlik 1936-1937'de başlatıldı ve ihanet, terörizm ve diğer Sovyet karşıtlığı gibi suçlarla suçlanan yarım milyondan fazla Sovyet vatandaşının infaz edilmesini içeriyordu. Arınma hareketi, Stalin'in eski rakiplerini ve diğer Eski Bolşevikleri belirgin bir şekilde hedef aldı ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin geniş çaplı bir tasfiyesini, kulak köylülerinin, Kızıl Ordu liderlerinin ve Stalin'in yönetimine karşı komplo kurmakla suçlanan sıradan vatandaşları da içeriyordu.^[8] Büyük Tasfiye kurbanlarının birçoğu etnik veya dindar Yahudiler olmasına rağmen, Mikhail Baitalsky,^[9] Gennady Kostyrchenko,^[10] David Priestland,^[11] Jeffrey Veidlinger,^[12] Roy Medvedev ^[13] ve Edvard Radzinsky da bu tasfiye içerisinde yer alıyordu.^[14]

Alman-Sovyet yakınlaşması ve Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazi Almanyası dışişleri bakanı Joachim von Ribbentrop ile yaptığı görüşmede Stalin, ona, özellikle aydınlar arasında, "Yahudi hakimiyeti" nden kurtulma sözü verdi.^[15] Kimi kaynaklar 1939'da Maksim Litvinov'un Dışişleri Bakanı görevi bittiğindea^[16] yerine seçilen Vyaçeslav Molotov'u Yahudilerin yer aldığı bakanlıkları tasfiye etmek, Hitler'i yatıştırmak ve Nazi Almanya'sına SSCB'nin saldırmazlık görüşmelerine hazır olduğunu bildirmek için yönlendirdiğini iddia eder.^[16]^[17]^[18]^[19] Lakov Etinger ve Helen Rapaport'a göre, Sovyetlerin politikalarındaki antisemitik eğilimler, Troçki'ye karşı yürütülen mücadeleyle körüklenmişti.^[20]^[21] 1930'ların sonu, 1940'lar ve 1950'lerde önceki döneme göre çok daha az Yahudi, devlet mekanizmasında karar verici pozisyonlara atandılar; güçlü mevkilerdeki Yahudi sayısında gerçekleşen keskin bir düşüş 1930'ların sonunda Nazi Almanyası ile yakınlaşma esnasında belirginleşmişti. İktidardaki Yahudilerin oranı 1938'de %6'ya ve 1940'ta %5'e kadar düştü.^[17]

Savaş sırasında Yahudilerin yerlerinden edilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetlerin Polonya'yı işgalinin ardından Stalin, Yahudileri Yahudi Özerk Oblastı ve Sibirya'nın diğer bölgelerine sınır dışı etme politikasını yürüttü. Savaş boyunca, Nazi soykırımının çeşitli hedef etnik gruplarıyla Nazi işgaline karşı savunmasız olduğu düşünülen bölgelerde benzer hareketler gerçekleştirildi. Bu popülasyonlar hedeflerine ulaştığında, iş çoğu zaman zor bir hal almaktaydı ve savaş çabasının neden olduğu kaynakların eksikliği nedeniyle kötü koşullara maruz kaldılar.^[22]^[23]

II. Dünya Savaşı'ndan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazi işgali altındaki Avrupa'da yaklaşık altı milyon Yahudi'nin öldürülmesine ve milyonlarca evsiz ve yerinden edilmesine neden olan Holokost soykırımı, dünya çapında Yahudi halkının durumu hakkında artan endişeye katkıda bulundu. Ancak yaşanan bu travma, geleneksel bir Yahudi milleti fikrine yeni bir soluk getirdi ve Siyonistlerin Ortadoğu'da bir Yahudi devleti yaratma fikrinin canlanması için bir katalizör oldu. Yahudi Özerk Oblastı, Sovyetler Birliği hükûmeti 1946–1948'de on bin kadar Doğu Avrupalı Yahudi'nin Birobidzhan'a göçünü desteklediğinde bir canlanma yaşadı.^[24] 1946 başlarında Sovyetler Birliği hükûmeti yeni bir altyapı inşa etmeyi planladığını açıkladı ve 1920'lerin sonlarından sonraki dönemde Birobidzhan projesinin ön yüzlerinden Mikhail Kalinin, bölgeyi hâlâ "Yahudi ulusal devleti" olarak kabul ettiğini belirtti ve yaratıcı çabalar ile canlandırılacağını ifade etti.^[24]

1944'ün sonlarından itibaren, Josef Stalin, yeni kurulacak olan ülkenin sosyalist olacağına ve İngilizlerin Orta Doğu'daki nüfuzundaki düşüşü hızlandıracağına inanan Siyonist yanlısı bir dış politika benimsedi.^[25] Bu düşünce ile birlikte, kasım 1947'de Sovyetler Birliği, diğer Sovyet blok ülkeleriyle birlikte, İsrail Devleti'nin kurulmasına yol açan Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı^[26] lehine oy kullandı. 17 Mayıs 1948'de, İsrail bağımsızlığını ilan etmesinden üç gün sonra, Sovyetler Birliği resmen İsrail'i hukukî olarak tanıdı.^[27] SSCB, Yahudi devletini tanıyan iki ülkeden biri ve İsrail hukukunda tanınan ilk ülke oldu. Ayrıca 1948'de Arap-İsrail Savaşı sürecinde İsrail'i Çekoslovakya'dan temin edilen silahlarla destekledi.^[28]

Bununla birlikte, Stalin savaş zamanı müttefiklerini, Yahudi Anti-Faşist Komitesi'ni baskı altına alarak yeni bir tasfiye başlattı. Ocak 1948'de Solomon Mikhoels, Stalin'in Minsk'teki kişisel görevlilerine suikast düzenledi. Cinayeti vur ve kaç trafik kazası olarak gizledi. Daha sonra Mikhoels, MGB kulübesine götürüldü ve Yahudi olmayan meslektaşı Golubov-Potapov ile birlikte Stalin'in Devlet Güvenlik Bakanı Yardımcısı Sergey Ogoltsov'un gözetiminde öldürüldü. Cesedi daha sonra Minsk'te bir yol kenarına atıldı.^[29]^[30] Stalin'in İsrail'i erkenden desteklemeye istekli olmasına rağmen, çeşitli tarihçiler 1940'ların sonlarında ve 1950'lerin başlarında antisemitizmin Stalin'in Orta Doğu'daki Batı yanlısı bir İsrail ışığında Yahudileri olası bir " beşinci sütun " olarak algılamasıyla motive olduğunu düşünüyorlar. Orlando Figes bu konu hakkında şunları ifade etmektedir;

Mayıs 1948'de İsrail'in kuruluşundan ve Soğuk Savaş'ta ABD ile karşı karşıya sonra, Sovyet sistemine her zaman sadık kalan 2 milyon Sovyet Yahudisi Stalinist rejim tarafından potansiyel bir beşinci sütun olarak tasvir edildi. Yahudileri kişisel olarak sevmemesine rağmen, Stalin Filistin'deki Orta Doğu'da Sovyet uydusuna dönüşmeyi umduğu bir Yahudi devletinin destekçisiydi. Fakat gelişmekte olan devletin önderliği Sovyetler Birliği'nin yaklaşımlarına düşmanca davrandığı için Stalin, Sovyet Yahudileri arasında İsrail yanlısı duygudan giderek daha fazla korkmaya başladı. Golda Meir'in 1948 sonbaharında Moskova'nın ilk SSCB elçisi olarak Moskova'ya gelişi sonucu korkuları arttı. Yom Kippur'daki bir Moskova sinagoguna yaptığı ziyarette (13 Ekim), binlerce insan sokakları kapladı, çoğu Am Yisroel Chai! (İsrail Halkı Yaşıyor!) sloganları atıyordu. Bu Sovyet devletinin otoritesini bozan tehlikeli bir 'burjuva Yahudi milliyetçiliği' işareti olan ancak Stalin'e ulusal yenilenmenin geleneksel bir teyidi idi.^[31]

Tarihçiler Albert S. Lindemann ve Richard S. Levy şöyle ifade ediyor: "Ekim 1948'deki kutsal günlerde binlerce Yahudi, ilk İsrail büyükelçisi Golda Myerson'u onurlandırmak için Moskova'nın merkez sinagogu etrafında toplandıklarında yetkililer özellikle Yahudi hoşnutsuzluğunun işaretlerini görmekteydiler." ^[32] Jeffrey Veidlinger şöyle yazmaktadır: "Ekim 1948'e kadar Mikhoels'in hiçbir şekilde Sovyet Yahudileri arasında Siyonizmin tek savunucusu olmadığı belliydi. Savaş sırasında Yahudi kültürel ifadesinin yeniden canlanması Yahudi kitleleri arasında genel bir cesaret duygusu uyandırmıştı. Birçok Yahudi büyüyen Jdanov Doktrini ve Sovyet Yahudilerine yönelik tehditten habersiz kalmıştı ve ' köksüz kozmopolitlere ' karşı mayalama kampanyasına işaret etmekteydi. Gerçekten de, bu dönemde Yahudi kültürüne yönelik resmi tutumlar kararsızdı. Yüzeyde Yahudi kültürü devlet tarafından destekleniyor gibi görünüyordu: Mikhoels'in ölümünden sonra Yidiş tiyatrosunu sürdürmek için kamu çabaları yapılmıştı, Eynikayt hala programa göre yayınlıyordu ve en önemlisi Sovyetler Birliği bir Yahudi devletinin kurulmasını tanımıştı. Çoğu Moskova Yahudisi için Sovyet Yahudilerinin durumu hiç bu kadar iyi olmamıştı.^[33]

Kasım 1948'de Sovyet yetkilileri, Yahudi kültüründen geriye kalanları tasfiye etmek için bir kampanya başlattı. Yahudi Anti-Faşist Komitesi'nin önde gelen üyeleri tutuklandı. Vatana ihanet, burjuva milliyetçiliği ve Kırım'da Amerikan çıkarlarına hizmet edecek bir Yahudi cumhuriyeti kurmayı planlamak ile suçlandılar. Kasım 1944'te kurulan Yahudi Özerk Oblastı Çevre Bilgisi Müzesi ve Vilnius'taki (savaşın sonunda kurulan) Yahudi Müzesi 1948'de kapatıldı.^[34] 1933 yılında kurulan Gürcü Yahudi Tarihi-Etnografya Müzesi, 1951'in sonunda kapatıldı.^[34] Birobidzhan'da, 1930'larda Stalin'in daha önceki "proleter Yahudi kültürünü" desteklemek için kurulmuş olan çeşitli Yahudi kültür kurumları 1948 sonları ile 1949 başları arasında kapatıldı. Bunlar arasında Kaganoviç Yidiş Tiyatrosu, Yidiş yayınevi, Yidiş gazetesi Birobidzhan, Yidiş ve İbranice kitapların kütüphanesi ve yerel Yahudi okulları vardı.^[35] Aynı durum, Sovyet Birliği'nin her bölgesindeki Yidiş tiyatrolarına, Odessa Yidiş Tiyatrosu'ndan başlayarak ve Moskova Devlet Yahudi Tiyatrosu da dahil olmak üzere uygulandı. Şubat 1949'un başlarında, bakteriyolojinin öncüsü ve SSCB Bilimler Akademisi üyesi Stalin Ödülü mikrobiyolog Nikolay Gamaleya Stalin'e: "Kesinlikle tartışılmaz ve bariz göstergelerle değerlendirildiğinde, antisemitizmin yeniden ortaya çıkması kitlelerden değil, aşağıdan gelmiyor... Antisemitizm önde gelen parti organlarında görev alan bazı üst düzey kişilerden geliyor." ifadelerini içeren büyüyen antisemitizmi protesto eden kişisel bir mektup yazdı.^[36] Doksan yaşındaki bilim adamı, Stalin'e Şubat ayının ortalarında yine büyüyen antisemitizmden bahseden ikinci bir mektup yazdı. Mart ayında Gamaleya öldü, fakat hala cevap alamadı.^[37] 12–13 Ağustos 1952 gecesi, " Öldürülen Şairlerin Gecesi " (Ночь казнённых поэтов) olarak hatırlanan Sovyetler Birliği'nin önde gelen Yidiş yazarlarından on üç tanesi Stalin'in kararınca idam edildi. İdam edilenler arasında Peretz Markish, David Bergelson ve Itzik Fefer vardı. 1 Aralık 1952 tarihli Politbüro oturumunda Stalin, "Her Yahudi milliyetçisi Amerikan istihbarat servisinin ajanıdır. Yahudi milliyetçileri uluslarının ABD tarafından kurtarıldığını düşünüyorlar. Amerikalılara borçlu olduklarını düşünüyorlar. Doktorlar arasında birçok Yahudi milliyetçisi var. ” ifadelerini kullandı ^[38]

1952-1953'te Yahudileri devlet güvenlik hizmetleri içinde yetki alanlarından sessiz bir şekilde çıkarmak için dikkate değer bir kampanya yürütüldü. Rus tarihçiler Jores Medvedev ve Roy Medvedev, MVD yer alan General Pavel Sudoplatov'a göre, "eşzamanlı olarak tüm Yahudilerin çok üst düzey pozisyonlarda bile güvenlik hizmetlerinin liderliğinden çıkarıldığını yazdı. Şubat ayında Yahudi karşıtı ihraçlar MGB'nin bölgesel şubelerine yayıldı. 22 Şubat'ta MGB'nin tüm bölge müdürlüklerine gizli bir yönerge dağıtılarak MGB'nin tüm Yahudi çalışanlarının sıra, yaş veya hizmet kaydından bağımsız olarak derhal görevden alınmaları emri verildi. " ^[39] Dış dünya bu gelişmelerden habersiz değildi ve ABD Komünist Partisi'nin önde gelen üyeleri dahi durumdan şikayet etmekteydiler. Amerikalı yazar ve önde gelen Komünist Howard Fast anılarında Sovyet yazarı ve Dünya Barış Kongresi delegesi Aleksandr Fadeyev ile yaptığı görüşmeden söz ediyor. Fadeyev, Kızıl Ordu'da ve hükûmette en az sekiz önde gelen Yahudi şahsiyetin uydurma suçlamalarla ilgili olarak tutuklandığına dair kanıtlara rağmen "Sovyetler Birliği'nde anti-Semitizm yok" diye ısrar etmişti. Yidiş gazeteleri bastırılmıştı. İbranice öğreten okullar kapatılmıştı. " ^[40]

Doktorlar Komplosu[değiştir | kaynağı değiştir]

13 Ocak 1953'te, Sovyetler Birliği'nin TASS bilgi ajansı, Sovyet liderliğini gizlice kapatmaya çalışan "Katil Doktorlar" denilen bir komplonun maskesini gün yüzüne çıkardığını duyurdu. Sanık doktorların tümü, yazar Alexander Shcherbakov ve politikacı Andrey Jdanov gibi yüksek profilli Sovyet vatandaşlarının gizli cinayetleri de dahil olmak üzere, suikastlarını planlamayı ve başarıyla yürüttüğü iddia edilen kıdemli doktorlardı ve çoğu Yahudi idi. İddia edilen komplocular, hem Amerikan hem de İngiliz istihbarat servisleri ve anti-Sovyet uluslararası Yahudi burjuva-milliyetçi örgütü adına hareket etmekle suçlandılar.^[41] Batı basını, Sovyet Birliği'ni antisemitizm ile suçlarken, Komünist Parti Merkez Komitesi, SSCB'de antisemitizm olmadığından emin olunması için Yahudi halk figürleri tarafından toplu bir mektup düzenlemeye, "Katil Doktorlar" ile emperyalizm ve Siyonizm ajanlarını kınamaya karar verdi. Mektup, NKVD tarafından zorunlu kılınan tanınmış bilim adamları ve kültür figürleri tarafından imzalandı.^[14] Ancak, başlangıçta Şubat 1953'te yayınlanması planlanan mektup hemen yayınlanmadı. Mektubun yerine, hepsi Rusların güvendiği, uyanıklıklarını kaybeden Yahudi isimleriyle sayısız karakter içeren, "Basit fikirli ve Dolandırıcılar" adlı bir başlangıç yazısı yayınlandı. Bunu izleyen yeni bir antisemitik histeri dalgası ve Stalin'in tüm Yahudileri Sibirya'ya gönderme planı,^[42]^[43] diğer etnik gruplar ile benzer bir durum gösterdi. Aynı yıl sadece Stalin'in ölümü korkuyu dindirebildi.^[14] Doğu Bloku ülkelerinde Yahudilere karşı Prag davaları gibi benzer tasfiyeler düzenlendi. Bu süre zarfında Sovyet Yahudileri Yahudi etnik kökenine sahip insanlar olarak adlandırıldı. Sovyet Üniversitelerinden birinde Marksizm-Leninizm bölümünün dekanı, politikayı öğrencilerine şöyle açıkladı:^[44]

"Biriniz mevcut siyasi kampanyamızın antisemitik olarak kabul edilip edilemeyeceğini sordu. Yoldaş Stalin dedi ki: "Nazi'den Alman oldukları için değil, toprağımıza muazzam acı çektikleri için nefret ediyoruz." Aynı şey Yahudiler için de söylenebilir." ^[44]

Chris Corin'e göre Stalin'in ölümü sırasında, "Rusya'daki hiçbir Yahudinin kendini güvende hissetmiyordu".^[45] Bunun yanında, bu süre boyunca Sovyet medyası açık bir antisemitizmden kaçındı ve yetkililerin antisemitik davranış için cezalandırıldığını bildirmeye devam etti.^[46]

Ortaklar ve aile[değiştir | kaynağı değiştir]

Stalin'in iş arkadaşlarından bazıları Yahudi idi ya da Lazar Kaganoviç de dahil olmak üzere Yahudi eşleri vardı.^[47] Nikolay Yejov'un karısı ve Vyacheslav Molotov'un karısı olan Polina Zhemchuzhina ve ayrıca Bronislava Poskrebysheva da dahil olmak üzere birçoğu tasfiye edildi.^[47] Tarihçi Geoffrey Roberts, Stalin'in "Yahudi yazarları ve sanatçıları 1950'lerin başlarındaki Siyonist karşıtı kampanyanın zirvesinde bile kullanmaya devam ettiğini" belirtti.^[48] Stalin'in genç kızı Svetlana, yirmi üç yaşında bir Yahudi adam olan ünlü Sovyet film yapımcısı Alexei Kapler'e âşık olduğunda, Stalin bu ilişkiden şiddetle rahatsız oldu. Svetlana'ya göre, "O (Stalin), Kapler'in Yahudi olduğu gerçeğinden ötürü her şeyden daha fazla rahatsız oldu." ^[49]^[50] Kapler, "İngiliz casusu" suçlamasıyla Gulag'da on yıl ağır çalışmaya mahkûm edildi. Stalin'in kızı daha sonra başka bir Yahudi olan Grigori Morozov'a âşık oldu ve onunla evlendi. Stalin, Svetlana'nın çok yalvarmasından sonra evliliklerini kabul etti, ancak düğüne katılmayı reddetti. Stalin'in oğlu Yakov ayrıca Yahudi bir kadınla, Yulia Meltzer ile evlendi ve Stalin ilk başta onaylamamasına rağmen, daha sonra kabul etti. Stalin'in biyografisi Simon Sebag Montefiore, Lavrenty Beria'nın oğlunun babasının Stalin'in Yahudi kadınlarla olan ilişkilerini listeleyebileceğini belirtti.^[51] Partideki Yahudiler genellikle sözlü olarak adroit, çok dilli ve yaygın olarak eğitimliydi bir yandan da Stalin'in sahip olmadığı tüm niteliklere sahiptiler. Kızı Svetlana'nın gözlemlediği gibi, 'Stalin'in Yahudileri sevmediğini' gözlemlemek, bize çok fazla şey anlatmaz, çünkü herhangi bir grubu 'sevmediği': Nefretleri ve şüpheleri sınır tanımıyordu; kendi ülkesi Gürcistan'dan parti üyeleri bile muaf değildi. Yahudilerden özel bir yoğunlukta veya kalitede nefret edip etmediği açık değildir.^[52]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Stalin's Secret War. Holt, Rinehart and Winston (1981). 1982. s. 27f.
^ ^a ^b Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 143–144. ISBN:978-0-521-38926-6
^ ^a ^b Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. p. 85. ISBN:978-0-521-38926-6
^ Lenin, V. I. (1919). "Anti-Jewish Pogroms". 19 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Lenin's Collected Works, 4th English Edition. Trans. George Hanna. Progress Publishers, Moscow, 1972 Volume 29, pages 252–253 http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1919/mar/x10.htm 19 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Marxists Internet Archive Erişim tarihi: 23 Şubat 2011.
^ ^a ^b Lenin, V. I. "The Question of Nationalities or "Autonomisation". 25 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In Lenin Collected Works, Volume 36. Moscow: Progress Publishers. ss. 593–611. Marxists Internet Archive. Erişim tarihi: 23 Şubat 2011.
^ Kun, Miklós, Stalin: An Unknown Portrait, Central European University Press, 2003, ISBN:963-9241-19-9, s. 287.
^ Joseph Stalin. "Reply to an Inquiry of the Jewish News Agency in the United States". 29 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Works, Vol. 13, July 1930 – January 1934. Moscow: Foreign Languages Publishing House, 1954. s. 30.
^ Orlando Figes (2007). The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia. New York: Metropolitan. pp. 227–315 0-312-42803-0.
^ Baitalsky, Mikhail "Russkii evrei vchera i segodnia", unpublished manuscript. Quoted in Roy Medvedev (1989). Let History Judge: The Origins and Consequences of Stalinism. Trans. George Shriver. New York: Columbia University Press. s. 563. ISBN:978-0-231-06350-0.
^ Igolkin, Alexander (2002). "Умение ставить вопросы". 14 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Наш современник" N5. Retrieved 4 February 2011. (Rusça)
^ Priestland, David (2009). The Red Flag: A History of Communism. New York: Grove Press. s. 282. ISBN: 978-0-8021-1924-7.
^ Veidlinger, Jeffrey (2000). The Moscow State Yiddish Theater: Jewish Culture on the Soviet Stage. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ss. 10–11. ISBN:978-0-253-33784-9.
^ Medvedev, Roy. (1989). Let History Judge: The Origins and Consequences of Stalinism. Trans. George Shriver. New York: Columbia University Press. s. 562. ISBN:978-0-231-06350-0.
^ ^a ^b ^c Edvard Radzinsky. Stalin (Rusça). Moscow, Vagrius, 1997. ISBN:5-264-00574-5; available online 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Translated version: "Stalin", 1996, ISBN:0-385-47397-4 (ciltli), 1997, ISBN:0-385-47954-9 (ciltli) Ch. 24
^ Alexander Nikolaevich Yakovlev Twilight, Moscow, 2003, ISBN:5-85646-097-9, s.208
^ ^a ^b Herf, Jeffrey (2006), The Jewish Enemy: Nazi Propaganda During World War II and the Holocaust, Harvard University Press, s. 56, ISBN 0-674-02175-4
^ ^a ^b Gennady Коstyrchenko "Stalin's secret policy: Power and Antisemitism"("Тайная политика Сталина. Власть и антисемитизм" Москва, "Международные отношения", 2003)
^ Resis, Albert (2000), "The Fall of Litvinov: Harbinger of the German-Soviet Non-Aggression Pact", Europe-Asia Studies, 52 (1): 35, DOI:10.1080/09668130098253
^ Moss, Walter, A History of Russia: Since 1855, Anthem Press, 2005, ISBN:1-84331-034-1, s. 283.
^ Etinger, Iakov (1995). "The Doctors' Plot: Stalin's Solution to the Jewish Question". In Yaacov Ro'i, Jews and Jewish Life in Russia and the Soviet Union. London: Frank Cass. 0-7146-4619-9, pp. 103–6.
^ Rappaport, Helen, Joseph Stalin: A Biographical Companion, ABC-CLIO, 1999 1-57607-084-0, p. 297.
^ How Joseph Stalin (Inadvertently) Saved Some Of Poland’s Jews, http://www.ibtimes.com/how-joseph-stalin-inadvertently-saved-some-polands-jews-1099571 10 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Saved by Deportation: An Unknown Odyssey of Polish Jews (2006), https://www.nytimes.com/movies/movie/424044/Saved-by-Deportation-An-Unknown-Odyssey-of-Polish-Jews/overview 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b Weinberg, Robert (1998). Stalin's Forgotten Zion: Birobidzhan and the Making of a Soviet Jewish Homeland. Berkeley: University of California Press. ss. 72–75. ISBN 978-0-520-20990-9
^ Paul Johnson, A History of the Jews (1987) s.527
^ UN General Assembly Resolution 181 25 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Israel Ministry of Foreign Affairs
^ Recognition of Israel 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. JSTOR - The American Journal of International Law, Vol. 4, No. 3, July 1948.
^ "Israel's Allies in 1948; The USSR, Czechoslovakia, American Mainline Churches and the Left". 20 Eylül 2010. 14 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
^ Robert Conquest. Reflections on a Ravaged Century, Norton, (2000) 0-393-04818-7, page 101
^ "Как убивали Mихоэлса". Moskovskij Komsomolets (Rusça). 6 Eylül 2005. 27 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Figes, Orlando (2008). The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia. New York: Picador USA. s. 493. ISBN:978-0-312-42803-7.
^ Lindemann, Albert S. & Richard S. Levy (2010). Antisemitism: A History. New York: Oxford University Press. s. 187. ISBN: 978-0-19-923503-2.
^ Veidlinger, Jeffrey (2000). The Moscow State Yiddish Theater: Jewish Culture on the Soviet Stage. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. s. 266. ISBN:978-0-253-33784-9
^ ^a ^b Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. s. 205. ISBN:978-0-521-38926-6.
^ Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. s. 193. ISBN: 978-0-521-38926-6.
^ Gamaleya, Nikolay. Letter to J. V. Stalin, Archive of the President of the Russian Federation. Quoted in Vaksberg, Arkady (2003). Iz ada v ray i obratno: yevreyskiy vopros po Leninu, Stalinu i Solzhenitsynu. Moscow: Olimp. ss. 344–346. ISBN:978-5-7390-1235-7. (Rusça)
^ Vaksberg, Arkady (2003). Iz ada v ray i obratno: yevreyskiy vopros po Leninu, Stalinu i Solzhenitsynu. Moscow: Olimp. ss. 344–346.ISBN: 978-5-7390-1235-7. (Rusça)
^ Lindemann, Albert S. & Richard S. Levy (2010). Antisemitism: A History. New York: Oxford University Press. pp. 187–188. ISBN:978-0-19-923503-2.
^ Medvedev, Zhores A. & Roy A. Medvedev (2006). The Unknown Stalin. London: I. B. Tauris. s. 43. ISBN: 978-1-85043-980-6.
^ Fast, Howard (1994). Being Red: A Memoir. Armon, New York: M. E. Sharpe. ss. 217–218. ISBN:978-1-56324-499-5.
^ Ro'i, Yaacov (1980). Soviet Decision Making in Practice: The USSR and Israel, 1947–1954. New Brunswick, New Jersey: Transaction Books. s. 373. ISBN:978-0-87855-267-2.
^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
^ ^a ^b Benedikt Sarnov,Our Soviet Newspeak: A Short Encyclopedia of Real Socialism., Moscow: 2002, ISBN:5-85646-059-6 (Наш советский новояз. Маленькая энциклопедия реального социализма.), "Persons of Jewish ethnicity", ss.287–293.
^ AQA A-level History: Tsarist and Communist Russia 1855-1964. Hodder Education. 31 Temmuz 2015. ISBN 978-1-4718-3782-1. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
^ On Stalin's Team. Carlton: Melbourne University Press. 2015. s. 217.
^ ^a ^b Stalin: The Court of the Red Tsar. New York: Random House Inc. 2003.
^ Roberts, Geoffrey (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. New Haven: Yale University Press. s. 341. ISBN:978-0-300-11204-7.
^ "То, что Каплер – еврей, раздражало его, кажется, больше всего."
^ N. Tolstoy, ibib., s. 24.
^ Sebag-Montefiore, Simon (2005). Stalin: The Court of the Red Tsar. New York: Random House. s. 267. ISBN:978-1-4000-7678-9.
^ Lindemann, Albert (2000). Esau's Tears: Modern Anti-Semitism and the Rise of the Jews. Cambridge: Cambridge University Press. s. 454. ISBN:978-0-521-79538-8.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkady Vaksberg (1994). Stalin Against The Jews, tr. (Yahudilere Karşı Stalin, tr.) Antonina Bouis. ISBN:0-679-42207-2 (İngilizce)
Louis Rapoport (1990). Stalin's War Against the Jews. (Stalin'in Yahudilere Karşı Savaşı) ISBN:0-02-925821-9 (İngilizce)
Emil Draitser (2008). Shush! Growing up Jewish under Stalin. ISBN:978-0-520-25446-6 (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Stalin'in Gizli Pogromu: Savaş Sonrası Yahudi Anti-Faşist Komitesinin Engizisyonu (giriş) Joshua Rubenstein
Öldürülen Şairler Gecesi'nin 50. yıldönümü Sovyet Yahudisini Destekleyen Ulusal Koalisyon 12 Ağustos 2002, Başkan Bush'tan Mektup, bağlantılar
Yedi Kat İhaneti: Sovyet Yidişinin Cinayeti Joseph Sherman
Bilinmeyen Tarih, Kahraman Olmayan Şehitler6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jonathan Tobin
(Rusça) 1953 году ...12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Stalin 1953'te Ölmediyse12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) Yoav Karni (Rusça BBC)
http://xeno.sova-center.ru/1ED6E3B/216049A/216185414 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Rus siyasi partileri ve antisemitizm
Mircea Rusnac, http://www.banaterra.eu/romana/rusnac-mircea-un-proces-stalinist-implicand-,,agenti-imperialisti%22-evrei-si-social-democrati10 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Stalin's Secret War. Holt, Rinehart and Winston (1981). 1982. s. 27f.

[:0-2] Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 143–144. ISBN:978-0-521-38926-6

[:1-3] Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. p. 85. ISBN:978-0-521-38926-6

[4] Lenin, V. I. (1919). "Anti-Jewish Pogroms". 19 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Lenin's Collected Works, 4th English Edition. Trans. George Hanna. Progress Publishers, Moscow, 1972 Volume 29, pages 252–253 http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1919/mar/x10.htm 19 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Marxists Internet Archive Erişim tarihi: 23 Şubat 2011.

[:2-5] Lenin, V. I. "The Question of Nationalities or "Autonomisation". 25 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In Lenin Collected Works, Volume 36. Moscow: Progress Publishers. ss. 593–611. Marxists Internet Archive. Erişim tarihi: 23 Şubat 2011.

[6] Kun, Miklós, Stalin: An Unknown Portrait, Central European University Press, 2003, ISBN:963-9241-19-9, s. 287.

[7] Joseph Stalin. "Reply to an Inquiry of the Jewish News Agency in the United States". 29 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Works, Vol. 13, July 1930 – January 1934. Moscow: Foreign Languages Publishing House, 1954. s. 30.

[Figes-8] Orlando Figes (2007). The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia. New York: Metropolitan. pp. 227–315 0-312-42803-0.

[9] Baitalsky, Mikhail "Russkii evrei vchera i segodnia", unpublished manuscript. Quoted in Roy Medvedev (1989). Let History Judge: The Origins and Consequences of Stalinism. Trans. George Shriver. New York: Columbia University Press. s. 563. ISBN:978-0-231-06350-0.

[10] Igolkin, Alexander (2002). "Умение ставить вопросы". 14 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Наш современник" N5. Retrieved 4 February 2011. (Rusça)

[11] Priestland, David (2009). The Red Flag: A History of Communism. New York: Grove Press. s. 282. ISBN: 978-0-8021-1924-7.

[12] Veidlinger, Jeffrey (2000). The Moscow State Yiddish Theater: Jewish Culture on the Soviet Stage. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ss. 10–11. ISBN:978-0-253-33784-9.

[13] Medvedev, Roy. (1989). Let History Judge: The Origins and Consequences of Stalinism. Trans. George Shriver. New York: Columbia University Press. s. 562. ISBN:978-0-231-06350-0.

[rad97-14] Edvard Radzinsky. Stalin (Rusça). Moscow, Vagrius, 1997. ISBN:5-264-00574-5; available online 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Translated version: "Stalin", 1996, ISBN:0-385-47397-4 (ciltli), 1997, ISBN:0-385-47954-9 (ciltli) Ch. 24

[15] Alexander Nikolaevich Yakovlev Twilight, Moscow, 2003, ISBN:5-85646-097-9, s.208

[herf56-16] Herf, Jeffrey (2006), The Jewish Enemy: Nazi Propaganda During World War II and the Holocaust, Harvard University Press, s. 56, ISBN 0-674-02175-4

[Stalin_20032-17] Gennady Коstyrchenko "Stalin's secret policy: Power and Antisemitism"("Тайная политика Сталина. Власть и антисемитизм" Москва, "Международные отношения", 2003)

[resis35-18] Resis, Albert (2000), "The Fall of Litvinov: Harbinger of the German-Soviet Non-Aggression Pact", Europe-Asia Studies, 52 (1): 35, DOI:10.1080/09668130098253

[19] Moss, Walter, A History of Russia: Since 1855, Anthem Press, 2005, ISBN:1-84331-034-1, s. 283.

[roi103-20] Etinger, Iakov (1995). "The Doctors' Plot: Stalin's Solution to the Jewish Question". In Yaacov Ro'i, Jews and Jewish Life in Russia and the Soviet Union. London: Frank Cass. 0-7146-4619-9, pp. 103–6.

[21] Rappaport, Helen, Joseph Stalin: A Biographical Companion, ABC-CLIO, 1999 1-57607-084-0, p. 297.

[22] How Joseph Stalin (Inadvertently) Saved Some Of Poland’s Jews, http://www.ibtimes.com/how-joseph-stalin-inadvertently-saved-some-polands-jews-1099571 10 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[23] Saved by Deportation: An Unknown Odyssey of Polish Jews (2006), https://www.nytimes.com/movies/movie/424044/Saved-by-Deportation-An-Unknown-Odyssey-of-Polish-Jews/overview 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Weinberg_1998,_72-75-24] Weinberg, Robert (1998). Stalin's Forgotten Zion: Birobidzhan and the Making of a Soviet Jewish Homeland. Berkeley: University of California Press. ss. 72–75. ISBN 978-0-520-20990-9

[25] Paul Johnson, A History of the Jews (1987) s.527

[26] UN General Assembly Resolution 181 25 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Israel Ministry of Foreign Affairs

[27] Recognition of Israel 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. JSTOR - The American Journal of International Law, Vol. 4, No. 3, July 1948.

[28] "Israel's Allies in 1948; The USSR, Czechoslovakia, American Mainline Churches and the Left". 20 Eylül 2010. 14 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.

[reflections-29] Robert Conquest. Reflections on a Ravaged Century, Norton, (2000) 0-393-04818-7, page 101

[30] "Как убивали Mихоэлса". Moskovskij Komsomolets (Rusça). 6 Eylül 2005. 27 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[31] Figes, Orlando (2008). The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia. New York: Picador USA. s. 493. ISBN:978-0-312-42803-7.

[32] Lindemann, Albert S. & Richard S. Levy (2010). Antisemitism: A History. New York: Oxford University Press. s. 187. ISBN: 978-0-19-923503-2.

[33] Veidlinger, Jeffrey (2000). The Moscow State Yiddish Theater: Jewish Culture on the Soviet Stage. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. s. 266. ISBN:978-0-253-33784-9

[Pinkus_1990,_205-34] Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. s. 205. ISBN:978-0-521-38926-6.

[35] Pinkus, Benjamin (1990). The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority. Cambridge: Cambridge University Press. s. 193. ISBN: 978-0-521-38926-6.

[36] Gamaleya, Nikolay. Letter to J. V. Stalin, Archive of the President of the Russian Federation. Quoted in Vaksberg, Arkady (2003). Iz ada v ray i obratno: yevreyskiy vopros po Leninu, Stalinu i Solzhenitsynu. Moscow: Olimp. ss. 344–346. ISBN:978-5-7390-1235-7. (Rusça)

[Vaksberg_2003,_344-346-37] Vaksberg, Arkady (2003). Iz ada v ray i obratno: yevreyskiy vopros po Leninu, Stalinu i Solzhenitsynu. Moscow: Olimp. ss. 344–346.ISBN: 978-5-7390-1235-7. (Rusça)

[38] Lindemann, Albert S. & Richard S. Levy (2010). Antisemitism: A History. New York: Oxford University Press. pp. 187–188. ISBN:978-0-19-923503-2.

[39] Medvedev, Zhores A. & Roy A. Medvedev (2006). The Unknown Stalin. London: I. B. Tauris. s. 43. ISBN: 978-1-85043-980-6.

[40] Fast, Howard (1994). Being Red: A Memoir. Armon, New York: M. E. Sharpe. ss. 217–218. ISBN:978-1-56324-499-5.

[41] Ro'i, Yaacov (1980). Soviet Decision Making in Practice: The USSR and Israel, 1947–1954. New Brunswick, New Jersey: Transaction Books. s. 373. ISBN:978-0-87855-267-2.

[42] "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.

[43] "Arşivlenmiş kopya". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.

[Sarnov-44] Benedikt Sarnov,Our Soviet Newspeak: A Short Encyclopedia of Real Socialism., Moscow: 2002, ISBN:5-85646-059-6 (Наш советский новояз. Маленькая энциклопедия реального социализма.), "Persons of Jewish ethnicity", ss.287–293.

[CorinFiehn2015-45] AQA A-level History: Tsarist and Communist Russia 1855-1964. Hodder Education. 31 Temmuz 2015. ISBN 978-1-4718-3782-1. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.

[46] On Stalin's Team. Carlton: Melbourne University Press. 2015. s. 217.

[Montefiore-47] Stalin: The Court of the Red Tsar. New York: Random House Inc. 2003.

[48] Roberts, Geoffrey (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. New Haven: Yale University Press. s. 341. ISBN:978-0-300-11204-7.

[49] "То, что Каплер – еврей, раздражало его, кажется, больше всего."

[50] N. Tolstoy, ibib., s. 24.

[Sebag-Montefiore_2005,_267-51] Sebag-Montefiore, Simon (2005). Stalin: The Court of the Red Tsar. New York: Random House. s. 267. ISBN:978-1-4000-7678-9.

[52] Lindemann, Albert (2000). Esau's Tears: Modern Anti-Semitism and the Rise of the Jews. Cambridge: Cambridge University Press. s. 454. ISBN:978-0-521-79538-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

Stalin ve antisemitizm nedir?, Stalin ve antisemitizm anlamı nedir?, Stalin ve antisemitizm ne demektir?