Sivri faregiller Yaşadığı dönem aralığı: 37,8-0 myö Üst Eosen-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Bataklık sivri faresi (Neomys anomalus)
İskeletinin çiçek içinde bulunuşu (İngilizce)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Soricomorpha Familya: Soricidae Fischer, 1814[1]
Tip cins
Sorex Linnaeus, 1758
Alt familyalar
Crocidurinae Myosoricinae Soricinae (Cinsler için metne bakınız.)

Sivri faregiller veya Sivri fareler (Soricidae), tür bakımından zengin bir memeli familyasıdır. fareler ile benzerliklerine rağmen, Böcekçiller (Eulipotyphla) takımında sınıflandırılırlar. Dünya çapında, yaklaşık 10'u Orta Avrupa'da da yaşayan 350'den fazla tür tanımlanmıştır.

Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivri faregiller fareye benzer bir görünüme sahiptir, ancak burunları uzun ve sivridir. Bacakları kısadır, ayaklarının her biri beş parmakla biter ve uzmanlaşmamıştır. Bununla birlikte, suda yaşayan bazı türlerin ayak parmaklarında ağ gibi görünen bir kıl sınırı vardır. Sivri faregiller nispeten küçük memelilerdir, 3 ila 18 arasında, çoğunlukla 6 ila 10 santimetre arasında baş-vücut uzunluklarına ulaşırlar. Kuyruk uzunluğu değişkendir, özellikle bazı yeraltında oyuk açan türler göze çarpan kısa bir kuyruğa sahiptir. Ağırlık genellikle 3 ila 18 gram arasında değişir, istisnai durumlarda 65 grama kadar çıkabilir. Cüce sivri fare (Suncus etruscus), vücut uzunluğu 3.5 ila 5 santimetre ve ağırlığı yaklaşık 1.8 gram olan en küçük memelilerden biridir. Birçok tür, bölgelerini işaretlemek için kullandıkları koku bezlerine sahiptir.

Kürkleri genellikle yoğun ve kısadır, rengi sarımsı kahverengiden çeşitli gri ve kahverengi tonlarına kadar değişir. Alt tarafları genellikle daha hafiftir, bazı türlerde koyu üst kısım ile açık alt taraf arasında ani bir geçiş gözlemlenebilir. Bir kır faresinin kalbi dakikada 800 ila 1000 kez atar.

Baş ve dişler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafatasları uzun ve düzdür, uzun, gövdeye benzer burunları esnektir. Gözler küçüktür ve bazen kürkün içine gizlenir. Bir kulak kepçesi vardır, ancak genellikle küçüktür ve kürkten çok az veya hiç çıkıntı yapmaz.

Tüm böcekçillerde olduğu gibi, dişler sivri uçlar ve keskin mine çıkıntıları ile karakterize edilir. Sivri farelerin 26 ila 32 dişi vardır ve diğer böcekçillerden daha azdır. En öndeki kesici dişler öne doğru çıkıntı yapar, ardından son premolara kadar bir dizi tek uçlu diş gelir. Diş minesi bölgesindeki demir birikintileri, kırmızı dişli sivri farelerde, aynı zamanda su sivri farelerinde ve Amerikan kısa kuyruklu sivri farelerinde kırmızımsı ila sarımsı bir renklenme sağlar.^[2] Süt dişleri doğumdan önce değiştirilir, böylece kalıcı dişlerle doğarlar.

Sivri fareler, Solenodonlar ve yavaş loris gibi birkaç zehirli memeliden biridir. Bazı cinslerin (neomys ve Amerikan kısa kuyruklu kır faresi) submandibular bez zehirinde olduğu bilinmektedir, bu da kurbağalar ve tarla fareleri gibi nispeten büyük avları boğmalarına olanak sağlar. Bu nedenle, sivri fare ısırıkları insanlar için çok acı verici olabilir.

Duyular[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivri farelerinin görme duyusu zayıf gelişmiştir; av avlarken, daha çok işitme duyusuna ve özellikle koku duyusuna güvenirler. Kır farelerinin bir özelliği de, yarasalar ve dişli balinaların yanı sıra, ekolokasyon yeteneğinin bilindiği birkaç memeliden biri olmalarıdır.^[3] Yaşam alanlarını keşfetmek için kullanabilecekleri bir dizi tiz gıcırtı sesi gönderirler. Ekolokasyonun avın izini sürmek için de kullanılıp kullanılmadığı belli değil.

Sınıflandırma ve sistematik[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış sistematik[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivri fareler böcekçiller takımına edilmiştir. Bu takımın taksonomik olarak oldukça tartışmalı bir geçmişi vardır, taksonlar tekrar tekrar dahil edilmiş veya kaldırılmıştır. Moleküler genetik çalışmalar da net bir sonuç vermemektedir, bu nedenle bu grup içindeki ilişkiler tartışmalıdır. Köstebekler (Talpidae), sivri farelerin olası bir kardeş grubu olarak kabul edilir ve solenodonlarla (Solenodontidae) daha uzak bir akrabalıkları vardır.^[4]

İç sistematik[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivri faregiller familyası, yaklaşık 25 cins ve 350'den fazla tür ile üç alt aileye ayrılmıştır.

Beyaz dişli veya kirpik sivri fareleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz dişli veya kirpik sivri fareleri (Crocidurinae) alt ailesinin üyeleri, kuyrukta ve vücudun arkasında beyaz dişler ve kirpikler ile karakterize edilir. Kırmızı dişli sivri farelerden daha az dişleri (26 ila 28) vardır.

Beyaz dişli fareler Eski Dünya ile sınırlıdır, Avrasya ve Afrika'da bulunurlar, en büyük biyolojik çeşitlilik Orta Afrika'dadır. Aşağıdaki cinsler bu alt aileye dahildir:

• Ak dişli sivri fare (Crocidura), yaklaşık 170 türle tür bakımından en zengin memeli cinsidir. Çoğu Afrika'da veya Güneydoğu Asya'da yaşar, Orta Avrupa'da üç tür vardır: Kır sivri faresi (C. leucodon), Ev sivri faresi (C. russula) ve Bahçe sivri faresi (C. suaveolens).
• Kalın kuyruklu sivri fare (Suncus) cinsi, güney Avrupa, Afrika ve güney ve güneydoğu Asya'da yaşayan yaklaşık 15 türden oluşur. Gür kuyrukları ile karakterizedirler. İyi bilinen türler, , domuz burunlu yarasa ile birlikte en küçük memeli olarak kabul edilen Cüce sivri fare (S. etruscus) ve Misk sivri faresidir (S. murinus).
• Pearson'ın uzun pençeli sivri faresi (Solisorex pearsoni) Sri Lanka'ya özgüdür.
• Kelaart uzun pençeli sivri faresi (Feroculus feroculus) de sadece Sri Lanka'da bulunur.
• Alaca çöl sivri faresi (Diplomesodon pulchellum) güney Rusya ve Orta Asya'daki bozkırlarda ve yarı çöllerde yaşar.
• Filipin adası Palawan'dan Palawanosorex muscorum.^[5]
• Kongo kirpik sivri faresi cinsinin (Paracrocidura) üç türü nispeten büyük kafaları ve diş alanındaki özel özellikleri ile karakterize edilir. Orta Afrika'da yaşarlar.
• Ruwenzori sivri faresi (Ruwenzorisorex suncoides) sadece Afrika'daki Ruwenzori Dağları'nda yaşar.
• Orta Afrika'nın zırhlı sivri fareleri (Scutisorex), özellikle esnek ve esnek omurgalarıyla karakterize edilir.
• Sylvisorex cinsinin yaklaşık on türü, Orta ve Güney Afrika'nın ormanlarında yaşar. Yumuşak, uzun vücut kılları ile karakterize edilirler.

Myosoricinae[değiştir | kaynağı değiştir]

Myosoricinae alt familyasının cinsleri eskiden Crocidurinae içinde sınıflandırdı. Kafatasının yapısında üçüncü bir alt premolar ve diğer ayrıntılara sahip oldukları için bunlardan farklıdırlar. Bu alt ailenin üyeleri orta ve güney Afrika ile sınırlıdır. Gruba aşağıdaki cinsler dahildir:

• Afrika orman sivri fareleri (Myosorex cinsi) esas olarak orta ve güney Afrika'daki nemli orman bölgelerinde yaşar.
• Congosorex cinsinin üyleri, Afrika ahşap sivri farelerine benzer. Cins, ikisi 21. yüzyıla kadar tanıtılmamış olan üç türden oluşur.
• Üç tür köstebek faresi (Surdisorex) yalnızca Kenya'nın yaklaşık 3000 metre yüksekliğindeki dağlık bölgelerinde bulunur. Onlar için tipik olan kısa kuyruk ve kısmen yeraltı yaşam tarzıdır.

Kırmızı dişli sivri fareler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırmızı dişli sivri fareler (Soricinae) alt ailesinin üyeleri, kırmızı ve sarımsı diş uçlarıyla karakterize edilir. Ayrıca diğer alt familyalara göre daha fazla dişe (30 veya 32) sahiptirler ve kuyrukta ve vücudun arkasında kirpikleri yoktur.

Kızıl dişli kır fareleri Avrasya'da, Kuzey ve Orta Amerika'da ve ayrıca Kuzeybatı Güney Amerika'da yaşar; Afrika'da yoklar. Aşağıdaki cinsler arasında bir ayrım yapılır:

• Gerçek kırmızı dişli farelerin (Sorex) cinsi yaklaşık 80 türden oluşur. Uzun kuyrukları ve küçük kulakları ile karakterize edilirler ve Avrasya ve Kuzey Amerika'nın büyük kısımlarında yaşarlar. Orta Avrupa türleri şunları içerir: odun kır faresi (S. araneus) - 1949 ve 2017'de, kış boyunca geçici vücut küçülmeleri ve kilo kaybı yayınlandı; Alp sivri faresi (S. alpinus), Avrasya sivri faresi (S. minutus) ve Kara sırtlı sivri fare (S. coronatus).
• Su sivri fareleri (Neomys), Avrupa ve Batı Asya'da üç tür içerir. Ayaklarındaki kılcal çizgiler sayesinde su yaşamına uyum sağlarlar. Su sivri faresi (N. fodiens) ve Bataklık sivri faresi (N. anomalus) bilinmektedir.
• Kısa kuyruklu sivri fareler (Anourosorex), pençe benzeri ön ayakları ve uzaklaşan gözleriyle benlere benzer bir yeraltı yaşam biçimine uyarlanmıştır. Doğu ve Güneydoğu Asya'da bulunurlar.
• Asya kısa kuyruklu sivri fareleri (Blarinella), Çin'in güneybatısında ve Myanmar'ın kuzeyinde yaşar. Kısa vücutları da bir kazma yaşam biçimine uyarlanmıştır.
• Amerikan kısa kuyruklu sivri faresinin (Blarina) dört türü güney Kanada ve ABD'de bulunur. Nispeten iyi araştırılmış, genellikle yuva yapan hayvanlardır.
• Yaklaşık 30 tür küçük kulak sivri faresi (Cryptotis) Amerika kıtasıyla sınırlıdır. Gruplar halinde birlikte yaşarlar ve diğer birçok kır faresi türünden daha sosyal olarak kabul edilirler.
• Altı tür kunduz sivri faresi (Chimarrogale), ayaklarında kıl saçaklı su farelerine benzer ve yüzme hareketine uyarlanmıştır. Doğu Asya'da yaşarlar.
• Chodsigoa cinsi, esas olarak Çin'de yaşayan sekiz türden oluşur.
• Episoriculus cinsinin dört türü Asya'daki sulak alanlarda yaşar.
• Dağ sivri faresi (Nectogale elegans) perdeli tek kır faresi türüdür. Güney Çin ve Himalaya bölgesinde yaşar. Balıkların diyetlerinin bir parçasını oluşturması muhtemeldir.
• Nesiotites cinsi birkaç bin yıl öncesine kadar bazı Akdeniz adalarında yaşıyordu.
• Sikkim büyük pençeli sivri faresi (Soriculus nigrescens) Himalaya bölgesinde yaşar.
• Meksika çöl sivri faresi (Megasorex gigas) güneybatı Meksika'da yaşar ve ormanlarda ve yarı çöllerde yaşar.
• Gri çöl sivri fareleri (Notiosorex) güneybatı Amerika Birleşik Devletleri ve kuzey Meksika'daki kurak bölgelerde yaşar.

Evrimsel tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kır farelerinin en eski fosil kayıtları, Kuzey Amerika'nın Üst Eosen döneminden gelmektedir. Oligosen'de Asya ve Afrika'ya göç ettiler ve o zamandan beri soyu tükenmiş Crocidosoricinae ve Heterosoricinae alt familyaları biliniyor. Afrika'daki en eski buluntular Miyosen'den geliyor, Güney Amerika'da sadece Pleistosen'den bu yana belgelendiler.

Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]

• Gerhard Storch : Lipotyphla, böcek yiyici. İçinde: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (ed.): Özel zooloji. Cilt 2: omurgalılar veya kafatasları. Spektrum Akademik Yayınevi, Heidelberg a. a. 2004, ISBN 3-8274-0307-3, s. 514-524.
• Ronald M. Nowak: Walker'ın Dünyanın Memelileri. 2 cilt. 6. Baskı. Johns Hopkins University Press, Baltimore MD u. a. 1999, ISBN 0-8018-5789-9 .
• Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder (Ed.): Dünyanın Memeli Türleri . Bir taksonomik ve coğrafi Referans. 2 cilt. 3. Baskı. Johns Hopkins University Press, Baltimore MD 2005, ISBN 0-8018-8221-4 .

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ "ITIS". Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
2. ^ Christel Dötsch und Wighart von Koenigswald: Zur Rotfärbung von Soricidenzähnen. Zeitschrift für Säugetierkunde 43 (2), 1978, S. 65–70
3. ^ "Verhalten: Gezwitscher von Spitzmäusen dient der Orientierung". www.spektrum.de (Almanca). 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
4. ^ Siehe dazu etwa: M. Symonds: Phylogeny and life histories of the ‘Insectivora’: controversies and consequences in Biol. Rev. (2005), 80, S. 93–128. PDF.
5. ^ Rainer Hutterer et al. A new genus and species of shrew (Mammalia: Soricidae) from Palawan Island, Philippines. Journal of, May 8, 2018; doi: 10.1093/jmammal/gyy041