Robert Adrain
Robert Adrain'in karakalem portresi
Doğum	30 Eylül 1775(1775-09-30) Carrickfergus, County Antrim, İrlanda
Ölüm	10 Ağustos 1843 (67 yaşında) New Brunswick, New Jersey, ABD
Defin yeri	Saint James Episcopal Church Cemetery[1] 33°57′17″K 84°33′22″B / 33.95472°K 84.55611°B / 33.95472; -84.55611
Vatandaşlık	Birleşik Krallık ve İrlanda
Tanınma nedeni	En küçük kareler yöntemi
Çocuk(lar)	Garnett Adrain
Ödüller	Fellow of the American Academy of Arts and Sciences
Kariyeri
Dalı	Matematik, Diophantine denklemi, İstatistik
Çalıştığı kurum	Queen's College, Columbia College, Pennsylvania Üniversitesi

Robert Adrain (30 Eylül 1775 - 10 Ağustos 1843), kariyeri ABD'de geçen İrlandalı bir matematikçiydi. Birkaç akademisyenin orijinal araştırma yaptığı bir dönemde Amerika'da zamanın en parlak matematiksel beyinlerinden biri olarak kabul edildi.^[2] Esas olarak en küçük kareler yöntemini formüle etmesiyle hatırlanmaktadır.

Hayatı ve Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Carrickfergus, County Antrim, İrlanda'da doğdu. Robert Adrain'in ebeveynlerinin isimleri bilinmiyor ama babasının bir öğretmen olduğunu ve matematiksel araçlar yaptığını biliyoruz. Adrain yaklaşık on beş yaşındayken her iki ebeveyni de öldü.

Adrain iyi bir eğitim aldı ancak bu eğitim aritmetiğin ötesinde herhangi bir matematik içermiyordu. Bununla birlikte, kendi merakı, onu cebirsel gösterimi açıklayan matematik üzerine kitaplar okumaya yöneltti ve böylece özünde kendi kendini yetiştirmiş bir matematikçi oldu. Ebeveynleri öldükten sonra, Adrain hem kendisine hem de dört kardeşine destek olmak için çalışmak zorunda kaldı ve bu iyi eğitimli genç adamın bir öğretmen olarak hayatını kazanması tamamen doğaldı. 1798'e gelindiğinde 22 yaşındaki genç bir adam olan Adrain, Ann Pollock ile evlenmesine izin verecek kadar mali açıdan yeterince sağlam bir yer edinmişti. Biri Kongre'nin Demokratik üyesi Garnett Bowditch Adrain olan yedi çocukları oldu.

1798 yılı, evlendiği yıl olmasının yanı sıra Adrain için çok önemliydi. O yılki İrlanda isyanında yer aldı;^[3] ancak bunun ne hakkında olduğunu anlamak için, Adrain'in hayatında tam bir değişimle sonuçlanacak olan bu olaya yol açan siyasi olayları açıklamak için arka planda biraz daha detay vermeliyiz.

İrlanda siyaseti, kısmen, hükûmet birliklerinin İrlanda'yı terk etmesine ve ülkeyi Fransızlardan korumak için kurulan Protestan İrlandalı gönüllü birliğine yol açtığı için Amerikan Devrimi tarafından değiştirildi. 1782'de yasal değişiklikler İrlanda Parlamentosuna daha fazla yetki verdi ve Roma Katoliklerinin konumu büyük ölçüde iyileştirildi. Bu, Protestan tepkisine yol açtı ve Fransız Devrimi'nin bir sonucu olarak hem Protestanları hem de orta sınıf Katolikleri içeren Birleşik İrlandalı topluluklarının kurulduğu görüldü. Dernekler yeraltına sürüldü ve Fransa'dan askeri destek aradılar. 1796'dan 1798'e kadar Fransa, Toplulukları desteklemek için İrlanda'ya birkaç deniz seferi gönderdi; ancak hepsi başarısız oldu.

Birleşik İrlandalılar Mayıs 1798'de bir isyanı kışkırttı ve Adrain, ordularında subay olarak isyancılara katıldı. İsyan genel olarak başarısız oldu, ama özellikle de kendi adamlarından biri tarafından sırtından vurulan ve ağır şekilde yaralanmış olan Adrain için. Adrain sağlığına kavuştuktan sonra karısıyla birlikte New Jersey, Princeton'a yerleştikleri Amerika Birleşik Devletleri'ne kaçtı.

Adrain, Princeton Akademisi'ne usta eğitmen olarak atandı ve ailesiyle Pensilvanya York'a taşınana kadar 1800'e kadar orada kaldı. York'ta Adrain, York County Akademisi'nin başkanı oldu. 1801'den 1805'e kadar, York'taki York County Akademisi'nin başkanıydı.

Adrain, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki ilk matematiksel dergi olan Mathematical Correspondent’in editörü ve katkıda bulunan kişiydi. Mathematical Correspondent, 1804'te George Baron'un editörlüğünde^[4] yayımlanmaya başladığında, Adrain derginin ana yazarlarından biri oldu. Bir yıl sonra, 1805'te, bu kez yine Pensilvanya'da Akademi Müdürü olarak atandığı Reading'e taşındı.

Reading'e geldikten sonra Adrain yazılarını Mathematical Correspondentte yayımlamaya devam etti ve 1807'de derginin editörü oldu. Şu anda Amerika Birleşik Devletleri'nde bir matematik dergisi yayımlamanın kolay bir iş olmadığı anlaşılmalıdır; çünkü tüm ülkede uluslararası alanda çalışabilecek sadece iki matematikçi vardı: Adrain ve Nathaniel Bowditch. Bu sorunlara rağmen Adrain, Mathematical Correspondentin yalnızca bir cildini düzenledikten sonra kendi matematik dergisini yayımlamayı denemeye karar verdi ve 1808'de Analyst or Mathematical Museum dergisini düzenlemeye başladı. Amerika Birleşik Devletleri'nde bu kadar az yaratıcı matematikçiyle derginin başarı şansı çok azdı ve aslında sadece bir yıl sonra yayımını durdurdu.

Daha sonra iki kez kendi dergisi The Analyst, or, Mathematical Museum’u kurmaya çalıştı; ancak hem 1808 hem de 1814 girişimlerinde yeterli abone çekmedi ve yayımı hızla durdurdu. 1813'te Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi'ne üye olarak seçildi.^[5] 1825'te, daha geniş bir okuyucu kitlesini hedefleyen, biraz daha başarılı bir yayım kurdu: 1832'ye kadar yayımlanan The Mathematical Diary^[6] dergisi.

İlk derginin yayımlanması durdurulduktan sonra Adrain, 1809'dan 1813'e kadar çalıştığı Queen's College'da (şimdiki Rutgers Üniversitesi) matematik profesörü olarak atandı. Queen's College onu orada tutmak için elinden gelenin en iyisini yapmaya çalışsa da Adrain 1813'te New York'taki Columbia Koleji'ne taşındı. Matematik dergisi Analyst'i 1814'te yeniden başlatmaya çalıştı ama sadece bir bölümü çıktı. 1825'te, Columbia Koleji'nde kadroda çalışırken, Adrain bir matematik dergisi yayımlamak için başka bir girişimde bulundu. Analistin Amerika Birleşik Devletleri matematikçileri için çok güçlü olduğunu fark ederek 1825'te Mathematical Diaryyi yayımladı. Bu, Adrain Columbia College'dan 1826'da ayrıldığında James Ryan'ın editörlüğünde devam eden daha düşük düzey bir yayımdı.

Adrain, 1826'da Rutgers College'a (Queen's College, hayırsever Henry Rutgers'den sonra 1825'te Rutgers College olarak yeniden adlandırıldı) döndü. Ancak ailesini orada bırakarak, 1827'de Pennsylvania Üniversitesi'nde Matematik Profesörü görevini kabul etti. 1828'de Üniversitenin rektör yardımcısı olarak atandı ve 1834'e kadar orada kaldı. Ancak, istifa etmesi istendiğinde Pennsylvania Üniversitesi'nden ayrıldı. Hogan,^[7][8] bu konuda aşağıdaki bilgiyi paylaşmıştır:

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en iyi matematikçilerden birinin neden sınıflarında disiplin problemleri olması gerektiğini anlamak için Hogan^[7]'ın yazdıklarına bakabiliriz: (Struik^[9] de esasen aynı yorumları veriyor):

İstenildiği gibi istifa eden Adrain, New Brunswick'e geri döndü ve burada, Columbia College'a bağlı Grammar School'da öğretmenlik yapmak üzere New York'a gittiğinde 1836'ya kadar özel olarak özel dersi kazandı. 1840'ta emekli oldu ve New Brunswick'e döndü ve burada emekli olduğu üç yılını ölmeden önce geçirdi.

Adrain'in sınıftaki sabırsızlığından kaynaklanan istifa olayına rağmen, diğer zamanlarda sabırlı ve yardımsever olmakla ünlendi. Öğretmenlerin bir sınıfa ders verirken karakterlerini değiştirmeleri alışılmadık bir durum değildir!

Adrain'in Mathematical Correspondent’daki ilk makaleleri, bir geminin idaresi ve Diophantine cebiri (polinom denklemlerine rasyonel çözümlerin incelenmesi) ile ilgiliydi. Diophantine cebiri üzerine daha fazla çalışma yayımladıktan sonra, Gauss'tan bir yıl önce 1808'de hataların normal yasası (normal law of errors) üzerine bir makale yayımladı.

1808'de Robert Patterson, Analist’te bir araştırma problemi önerdi ve Bowditch'in iki prosedür önerdiği yorumlardan sonra, Adrain, hatalar için normal dağılımın geçerliliğini belirlemek için bir argüman verdi ve daha sonra bunu doğrulamak için en küçük kareler yöntemini kullandı. Bir dizi problemi örnek alarak Adrain, Bowditch'in prosedürlerinden birinin en küçük kareler yöntemini kullanmaya eşdeğer olduğunu gösterdi. Ne yazık ki, Adrain'in Gauss'a göre önceliğine rağmen, bu önemli istatistiksel katkı için övgüyü kazanan kişi Gauss oldu. Daha fazla ayrıntı için bkz:^[10] Adrain, 1808'de yayımlanan en küçük kareler yöntemini formüle etmesi ile hatırlanır. Adrain'in A. M. Legendre'nin konuyla ilgili makalesini (1806'da yayımlandı) okumuş olması mümkün olsa da, C. F. Gauss'un en küçük karelerle ilgili çalışmalarını kesinlikle bilmiyordu (1809'da yayımlandı). Adrain, Gauss ve Legendre, en küçük kareler yöntemini farklı fiziksel ölçümleri uzlaştırma problemiyle motive ettiler; Gauss ve Legendre bu yöntemi astronomik ölçümlere uygularken, o arazi ölçümlerine uygulamıştır.

Adrain'in hakkında yazdığı diğer konular arasında katener ve izotom olarak adlandırdığı diğer eğriler üzerine bir çalışma vardır. 1818'de Dünya'nın şekli ve farklı enlemlerdeki yerçekiminin incelenmesi üzerine bir makale yayımladı. Bu makalede Adrain, ${\displaystyle {\frac {1}{319}}}$'yi Dünya'nın eliptikliği olarak verdi, Laplace'ın verdiğinden (${\displaystyle {\frac {1}{336}}}$'yi verdi) daha iyi bir rakam ve Laplace'ın rakamı ile bugünkü kabul edilen değer ${\displaystyle {\frac {1}{297}}}$'nin arasında yetersiz bir yerdedir.

Pennsylvania Üniversitesi'nden M. J. Babb ile ilgili talihsiz bir olay yaşanmasaydı, bugün Adrain'in çalışmaları hakkında daha fazla şey öğrenecektik. Babb, 1945'te öldüğü sırada Adrain'in el yazmaları üzerinde çalışıyordu ve hem Babb'ın çalışmalarının hem de üzerinde çalıştığı Adrain'in el yazmalarının ölümünden sonra yanlışlıkla yok edildiği anlaşılıyor.

Adrain, Kongre Üyesi Garnett B. Adrain'in babasıydı.^[11] Robert Adrain, New Brunswick, New Jersey'de öldü. Ulster Tarih Çemberi (Ulster History Circle) tarafından Carrickfergus'ta ortaya çıkan mavi bir plaketle anılıyor.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Webb, Alfred (1878). "Adrian, Robert" 19 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. A Compendium of Irish Biography. Dublin: M. H. Gill & Son – via Wikisource.
• Struik, D.J (1970). "Robert Adrain". Dictionary of Scientific Biography. 1. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 65-66. ISBN 0-684-10114-9. 
• Stigler, Stephen M. "Adrain, Robert". Oxford Ulusal Biyografi Sözlüğü (çevrimiçi bas.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/172.  Birleşik Krallık Halk Kütüphanesi abonelik veya üyeliği gereklidir
• J. J. Coolidge, Robert Adrain and the beginning of American mathematics, Amer. Math. Monthly 33 (1926), ss. 61-76.
• O. B. Sheynin, R. Adrain's works in the theory of errors and its applications (Rusça), Istor.-Mat. Issled. 16 (1965), ss. 325-336.
• Bu makale, şu anda kamu malı olan bir yayımdan metin içermektedir: "Adrain, Robert" 19 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Ulusal Biyografi Sözlüğü. Londra: Smith, Elder & Co. 1885–1900.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Robert Adrain. "Research concerning the probabilities of the errors which happen in making observations, &c". The Analyst, or Mathematical Museum. Vol. I, Article XIV, ss 93–109. Philadelphia: William P. Farrand and Co., 1808.
• Brian Hayes. "Science on the Farther Shore". American Scientist, 90 (6): s. 499, 2002. (Makale şu adresten görüntülenebilir: http://www.americanscientist.org/)^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Thomas Preveraud. Vers des mathématiques américaines. Enseignements et éditions: de Robert Adrain à la genèse nationale d'une discipline (1800–1843), Université de Nantes, Centre François Viète.
• Stephen M. Stigler. "Mathematical statistics in the early States". Annals of Statistics, 6: ss. 239–265, 1978.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Robert Adrain", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
• Webb, Alfred (1878). "Robert Adrain". A Compendium of Irish Biography. LibraryIreland. 15 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
• "Dictionary of National Biography". 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Hidden gems" (PDF). 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
• "Rutgers (A history of the Department Adrain was in)". 24 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Quotations by Robert Adrain". 27 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Swetz, Frank J. (Aralık 2008), "The Mystery of Robert Adrain", Mathematics Magazine, Taylor & Francis, Ltd. on behalf of the Mathematical Association of America, 81 (5), ss. 332-344, JSTOR 27643138 
• Babb, M.J. (1926), Robert Adrain - Man and Mathematician, The General Magazine and Historical Chronicle 28: Reprinted in Stigler (l980a, Vol. 1).

Wikimedia Commons'ta Robert Adrain ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.