Risotto (telaffuz: rizoto), et, tavuk veya sebze suyunda pişirilerek krema kıvamına getirilmiş bir tür pirinç pilavıdır. İtalyan mutfağının önemli yemeklerinden biri olan risotto, İtalya'da pirincin en yaygın tüketim şekillerinden biridir. Pek çok yörede pilava soğan ve şarap katılarak pişirilir.

Risotto sözcüğü İtalyancada pirinç anlamındaki riso kökünden gelir.

Et suyu, et, balık veya sebzelerden yapılabilir. Birçok risotto türü tereyağı, soğan, beyaz şarap ve Parmigiano-Reggiano içerir. İtalya'da pirinci pişirmenin en yaygın yöntemlerinden biridir. Safran orijinal olarak tat ve sarı rengi için kullanılıyordu.^[1][2]

İtalya'da risotto genellikle ana yemekten önce sunulan ilk yemektir ancak risotto alla milanese ana yemek olarak genellikle ossobuco alla milanese ile servis edilir.^[3]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Pirinç, en azından 14. yüzyıldan beri güney İtalya'da yetiştirilmektedir. Güneyden pirinç yavaş yavaş kuzeye, Po nehir vadi bataklıklarının pirinç ekimine uygun olduğu kuzey İtalya'ya doğru ilerledi.^[4] Bir efsaneye göre, Flandre'dan Fabbrica del Duomo di Milano'nun genç bir cam üfleyici çırağı bir düğün ziyafetinde renk vermesi için safran’ı prinç yemeğine attı.

İlk Risotto tarifi 1809 yılına aittir. Bu tarif, tereyağında sotelenmiş pirinç, sosisler, kemik iliği ve yavaş yavaş safranlı et suyu eklenmiş soğan içerir.^[1] Kralların baş aşçı yardımcısı Giovanni Vialardi'nin 1854 tarihli Trattato di cucina ('Aşçılık Üzerine İnceleme') adlı kitabında risotto olarak adlandırılan bir yemek tarifi vardır.^[5] Ancak Milano'da risottoyu kimin icat ettiği sorusunun bugün hala cevabı yoktur.^[6]

Artık risotto ile ilişkilendirilen pirinç çeşitleri, 1914'te Maratelli ile başlayarak 20. yüzyılda geliştirildi.^[7]

Pirinç çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Risotto yapmak için genellikle yüksek nişasta (amilopektin), düşük-amiloz yuvarlak orta veya kısa taneli beyaz pirinç kullanılır. Bu tür pirinçler sıvıları emer ve nişastayı serbest bırakır, bu nedenle uzun taneli çeşitlerinden daha yapışkandırlar. İtalya'da kullanılan başlıca çeşitleri Arborio, Baldo, Carnaroli, Maratelli, Padano, Roma ve Vialone Nano’dur.^[8] Carnaroli, Maratelli (tarihi İtalyan çeşidi) ve Vialone Nano, farklı kullanıcıların birbirini tercih etmesiyle en iyi (ve en pahalı) çeşitler olarak kabul edilir. Biraz farklı özelliklere sahiptirler. Örneğin, Carnaroli'nin Vialone Nano'ya göre fazla pişme olasılığı daha düşüktür ancak ikincisi daha küçük olduğundan daha hızlı pişer ve çeşnileri daha iyi emer. Baldo, Originario, Ribe ve Roma gibi diğer çeşitler kullanılabilir ancak geleneksel yemeğin krema kıvamına sahip olmaz; bu çeşitler çorbalar ve diğer risotto olmayan pirinç yemekleri ve tatlı pirinç tatlıları için daha iyi kabul edilir. Pirinçte süperfino, semifino ve fino tanımlamaları, kaliteye değil, tanelerin boyutuna ve şekline (özellikle uzunluk ve darlığa) atıfta bulunur.^[7]

Yapılışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı içeriklere sahip pek çok farklı risotto tarifi vardır ancak bunların tümü, standart bir yöntemde pişirilen uygun çeşitteki pirince dayanır.^[9]

Risotto, diğer pirinç yemeklerinin aksine, sürekli özen ve dikkat gerektirir.^[10]

Pirinç, kremsi bir doku için gereken nişastanın çoğunu çıkaracağından önceden durulanmamalı, kaynatılmamalı veya süzülmemelidir.^[11][12]

Pirinç ilk önce soğan ve tereyağı veya zeytinyağı içeren soffritto içinde kısaca pişirilir ve her bir tane tostatura denilen ince bir yağ tabakasıyla kaplanır. Sonra buna taneler tarafından emilmesi gereken beyaz şarap eklenir.

Kaynayan et suyu emildiğinde sıcaklık orta-yüksek seviyeye yükseltilir, kaynayan et suyu azar azar ve sürekli karıştırarak eklenir. Sadece az miktarda sıvı mevcutken sürekli karıştırmak prinç tanelerini birbirine sürtmeye zorlar ve sonuçta tanelerin dışındaki nişastayı çevreleyen sıvıyı salarak pürüzsüz, kremsi dokulu bir kütle oluşturur.^[12][13]

Pirinç piştiğinde dokuyu olabildiğince kremsi ve pürüzsüz yapmak amacıyla, rendelenmiş Parmesan peyniri ve tereyağının soğutulmuş toplarında kuvvetlice döverek mantecatura yapmak için tencere ocaktan alınır. Birkaç dakika önce ocaktan alınıp kalan ısısıyla pişmeye bırakılabilir.^[14]

Düzgün pişirilmiş risotto, tanelerdeki nişasta nedeniyle krema eklenmese bile zengin ve kremalıdır.^[12] Rizottonun ("al dente") kıvamı ve ayrı ayrı taneleri vardır. Geleneksel dokusu oldukça akıcıdır veya all'ondadır (yani "dalgalı" kıvamdadır).

Düz tabaklarda servis edilir. Tabakta kolayca yayılmalı ancak çevresinde fazla sulu sıvı olmamalıdır. Kendi ısısında pişmeye devam ederek tanelerin tüm sıvıyı emmesine, yumuşak ve kuru hale gelmesine neden olduğu için bekletmeden hemen yenilmelidir.

İtalyan bölgesel çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok risotto çeşidinin kendi adı vardır:

Ad	Resim	Tanımı
Risotto alla milanese		Sığır eti suyu, sığır kemik iliği, domuz yağı (tereyağı yerine) ve safran ile tatlandırılan ve renklendirilmiş peynir ile yapılan bir Milano spesiyalitesidir
Risotto al Barolo		Sosis eti veya Borlotti barbunyası içerebilen kırmızı şarapla yapılan bir Piyemonte spesiyalitesidir
Risotto al nero di seppia		Mürekkep balığı’ nın mürekkep keseleri bozulmadan pişirilerek risottonun siyah bırakıldığı Veneto bölgesine ait bir spesiyalitedir
Risi e bisi		Çatal yerine kaşıkla doğru şekilde servis edilen bir Veneto bahar yemeğidir. Risottoyu andıracak kadar yoğun bir çorbadır. Pancetta ile tatlandırılmış taze genç baklalardan elde edilen yemek suyu kullanılarak yeşil bezelye ile yapılır.[15][16]
Risotto alla zucca		Kabak, Hint cevizi ve rendelenmiş peynir ile yapılır
Risotto alla pilota		Sosis, domuz eti ve Parmesan peyniri ile yapılan bir Mantova spesiyalitesidir
Risotto ai funghi		Çörek mantarı, boletus luteus, pholiota mutabilis veya agaricus bisporus gibi mantarlarla yapılmış risotto çeşitidir
Risotto ai frutti di mare		Deniz ürünleri ile yapılan bir çeşittir
Risotto al Tartufo nero		Genellikle siyah trüf mantarı ile yapılır

Yiyecek ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Ayrıca bkz.[değiştir | kaynağı değiştir]

• Congee
• Pilav
• İtalyan yemekleri listesi

Ek okuma[değiştir | kaynağı değiştir]

• Barrett, Judith, and Wasserman, Norma (1987). Risotto. New York: Scribner. 0-02-030395-5.
• Hazan, Marcella (1992). Essentials of Classic Italian Cooking. New York: Alfred A. Knopf. 0-394-58404-X.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ ^{a b} Roberto Perron (29 Ocak 2011). "La fabbrica del Duomo e l'invenzione del risotto". Corriere della Sera (İtalyanca). 1 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
2. ^ Artusi, Pellegrino (1891). La scienza in cucina e l'arte di mangiar bene [The Science of Cooking and the Art of Eating Well] (İtalyanca).  Recipes 78-80. Still, in print, there are many editions in many languages.
3. ^ "Ricetta Ossobuco e risotto, piatto unico di Milano" [Recipe for ossobuco and risotto, one-course meal dish of Milano]. Le ricette de La Cucina Italiana (İtalyanca). 29 Nisan 2015. 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
4. ^ "All About Risotto: The History & Fundamentals of a Favorite Italian Dish". www.cuisineathome.com (İngilizce). 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2022. 
5. ^ La Cucina del Riso, p76, Accademia Italiana della Cucina, 2014 7 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 978-88-89116-32-6
6. ^ Summary of Risotto. Storia di un piatto italiano by Alberto Salarelli, 2010, published by Sometti 9 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 8874953518
7. ^ ^{a b} Lorella Fabris (1 Ağustos 2014). "Tipi di riso, varietà e usi". Agrodolce.it (İtalyanca). 4 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
8. ^ Green, Aliza (2006). Starting with Ingredients. Running Press. s. 810. ISBN 978-0-7624-2747-5. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
9. ^ Felicity Cloake (6 Mayıs 2010). "How to make the perfect risotto". The Guardian. 6 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2017. 
10. ^ "Risotto rice". BBC goodfood. 18 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
11. ^ "When to Rinse Rice". Cook's Illustrated. November 2009. 19 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
12. ^ ^{a b c} Sam Wong (24 Mayıs 2017). "Proof in the pudding: Myth-busting 15 common cooking tips". New Scientist. 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
13. ^ McGee, Harold (2004). "Risotto". McGee on Food and Cooking: An Encyclopedia of Kitchen Science, History and Culture. Hodder & Stoughton. s. 475. ISBN 9780340831496. 
14. ^ Matt Preston (17 Haziran 2014). "Cooking ripper risotto". Taste.com. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
15. ^ Eleonora Baldwin. "Aglio, Olio e Peperoncino". aglioolioepeperoncino.com. 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015. 
16. ^ Felicity Cloake (25 Mayıs 2017). "How to cook the perfect risi e bisi". The Guardian. 25 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2017.