Plaj dilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Plaj uçları bir yay deseninde tortu çeşitli sınıflarda oluşan kıyı oluşumlarıdır. Kıyılara dik gelen dalgalar başta olmak üzere dalgalar tarafından; küçük burunların veya koyların ardalanmış dizi şeklinde karakterize edilmesi sonucu taraklanmış görünümündeki kısa sırtlar dizisidir. Kıyı boyunca yaprakçıklı bu dilimler yüzlerce metre uzunluğunda aralıklı bir şekilde görülür. Plaj dilimleri hilal şeklinde oluklar ile ayrılmış eşit aralıklı koy ve boynuzlardan bir dizidir.Boynuzlar kaba malzemeden oluşur ve yapay koyda ince sediman içerir. Dilimler dalga ve dalga koşulları değiştikçe sahil boyunca farklı düzeylerde gözlenebilir.^[2]

Tüm dünyada bulunan ve çakıl plajları gibi kaba tortu ile kıyı şeridinde en belirgindir. Bununla birlikte, herhangi bir boyutta tortu ile ortaya çıkabilirler. Neredeyse her zaman eşit büyüklükte ve kıyı şeridinin uzanımları boyunca görünen aralıklarla düzenli bir desende meydana gelirler. Bu dişler çoğunlukla birkaç metre uzunluğundaki. Ancak, 60 metre(200 ft)uzunluğu ulaşabilirler.

Plaj kulplarının kökeninin henüz kanıtlanmış olmasa da, kulplar oluşturulduktan sonra kendiliğinden devam eden bir oluşumdur. Bunun nedeni, yaklaşmakta olan bir dalga bir plaj zirvesinin boynuzuna çarptığında bölünmesi ve iki yöne zorlanmasıdır.

Dalganın kulplarının içine çarpması, hızını yavaşlatır ve daha kalın tortuları süspansiyondan düşmesine ve boynuzları çökmesine neden olur. Dalgalar daha sonra setler boyunca akar(daha ince tortuları toplar) ve ortada birbirine geçerler. Bu çarpışmadan sonra, bu dalgalar gelen dalgalarla karşılaştıkları denize geri akmaya çalışırlar. Bu nedenle, uç bir kez kurulduktan sonra, sürekli olarak tortu üzerinde daha büyük tortu biriktirir ve daha ince tortuları, bindirmelerden uzar. Bu işlem, daha büyük büyümezlerse enkazların ve işlemlerin en azından boyutlarını korumasına neden olur.

Plaj dilimleri plaj sırtlarının çalkantılı değişikliğinin bir ürünüdür. Yarı eşit uzunluğu boyunca aralıklı olarak yerleşmiş kanallar ile kesilmiş sırt, alt kıyı üzerine çökelmiştir. Kanalların kıyı boyu pozisyonları sabit kalırken sırt gelgit ile kıyıya göçebilir ve plaj dilimi şekillerini etkileyebilir.^[1]

Plajın özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Plajlar tipik olarak 4 bölgeye (plaj profili olarak bilinir) ayrılır: swash, plaj yüzü, sarma çizgisi ve berm. Bu bölgelerin her birinde bulunan parçacıklar farklıdır. Örneğin, suya daha yakın olanlar, daha ince tortulardır. Bu kısmen, hareketli suyun sürekli olarak burada bulunan parçacıkları yıkmasıdır. Plaj iç kısımda ilerledikçe, yüzeydeki parçacıkların boyutu büyür. Genellikle fırtınalar sırasında yıkanmış olan büyük kayalar plajın en kenarında bulunmaktadır. Genel olarak, plajlar ve sahil şeritleri dar bir arazi alanını kaplar ve su hattına doğru aşağı doğru eğilim gösterir.^[3]

Plaj türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kum ve kayalık kumsallar, isimlerini yüzeylerini kaplayan parçacık türünden alırlar. Kumlu plajlar genellikle yavaş eğimli profilleri ile karakterize edilirken, kayalık sahiller daha fazla eğim açıları sergilemektedir. Eğimde bu fark, parçacık büyüklüğündeki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Örneğin kayalık sahillerdeki daha büyük parçacıklar, dalgaların güçlerini daha çabuk kaybetmesine neden olur. Bu nedenle, dalga kumlu bir plajdaki kadar uzaklara ulaşamaz ve sonuç olarak eğim daha da yükselir.

Tropik bir plaj tipik olarak verimli topraklar tarafından desteklenen çok çeşitli bitki yaşamına ev sahipliği yapar. Donmuş bir plaj nadiren bitki örtüsüne sahiptir ve en çok buz ve kayalarla kaplıdır.

Bu özel plaj türlerine ek olarak, sahil şeridi de zaman içinde tükürükler oluşturabilir. Bir tükürük, plajdan yakındaki suya uzanan bir arazi alanıdır. Bu oluşumlar, sahile karşı bir açıyla esen rüzgarın sonucu olarak ortaya çıkar. Tükürük büyüdükçe, plaj alanını büyük dalgalardan ve kuvvetli rüzgardan korumak için çalışır. Bu korunan alan, genellikle bataklık gibi habitatların oluşumuyla sonuçlanan, silt olarak bilinen çok ince bir tortu türü toplar.^[3]

Formasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Plaj çentiklerinin neden oluştuğuna dair bir takım teoriler vardır,ancak şu anda gerçek güvenilirliği olan sadece iki açıklama vardır.

Daimi Kenar Dalga Teorisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Duran kenar dalga teorisi,kıyıya yaklaşan dalgalar ile kenar dalgaları olarak adlandırılan kıyıya dik olarak kurulmuş dalgalar arasındaki kıyı şeridinin yakınında bir etkileşime dayanmaktadır.Gelen dalgaların yakın kıyı sularına düzenli olarak gelmesi,gelen dalgalrın yönüne dik olan dalgaların gelişmesine neden olur;bunlara 'kenar dalgaları' denir.Bu kenar dalgaları kıyı şeridinin yakınında sıkışır ve ikisi zıt yönlerden bir araya geldiğnde,ayakta duran bir kenar dalgası oluşur.Bu dalgaların hareket desenleri sabittir.Bu nedenle iki ilgi bölgesi,düğüm ve antinodel nokta olarak tanımlanabilir.

Antionedal nokta,su yükselirken ve düşerken tüm hareketin gerçekleştiği yerdir ve bir dizi tepe ve oluk oluşur.Bu antinodal noktalar arasında,dikey hareketin gerçekleşmediği düğüm noktaları vardır.Gelen bir dalga neredeyse tek düze bir yükseklüğe sahiptir,ancak ayakta duran bir kenar dalgası ile çarpıştığında, bu değiştirilir.Bir tepe ile çarpışırsa dalga yüksekliği artar ve bir çukur ile çarpışırsa,yüksekliği azalır.Bitişi diyagramda,iki dalga birbirini iptal ederek düz bir yüzey oluşturur.Ancak, bu olayların oldukça basitleştirilmiş bir versiyonudur.Gelen dalga,kenar dalgası ile aynı dalga periyoduna sahiptir, bu nedenle gelen dalga aynı paterni korumak için ayakta duran dalgayı değiştirmek için aynı süre boyunca bir tepeden bir çukura dönüşür.Bunlar senkron dalgalar olarak bilinir ve çok nadirdir.

Daha yaygın duran kenar dalgaları subharmoniktir ve bunlar gelen dalganın iki katı bir dalga periyoduna sahip olabilir.Bu,gelen dalganın tepeden tekneye bir döngüyü tamamladığı zaman,duran kenar dalgalrı iki tane yaptığında çok daha karmaşık bir dalga sistemi üretir.Yani gelen dalganın çukuru içinde duran bir kenar dalgasının zirvesi olareak başlayan şey,gelen dalga değişmeden çnce bir çukura dönüşecek, bu yüzden başlangıçta yüksek bir artış sağlanacak olan şey şimdi bir düşüş yaşıyor.Esasen bunun anlamı,gelen dalganın uzunluğu boyunca,duran kenar dalgalarıyla etkileşiminin neden olduğu düzenli olarak aralıklı bir dizi tepe ve oluk olasıdır ve bu da plaj uçlarının gelişmesine neden olmuştur.

Dalga yüksekliğinin arttığı alanlarda,dalga artık daha fazla güce sahiptir ve bu nedenle dalga yüksekliğinin azaldığı alanlarda daha fazla aşınabilir,dalga şimdi daha az güce sahiptir ve bu yüzden çok fazla aşınmaz.Bu yüksek erozyon alanları doruk embayments ve düşük erozyon alanları boynuzları haline alarak dilimleri oluşturan budur.Duran kenar dalga teorisi ile ilgili sorun,yalnızca doruğun başlangıç oluşumunu ve daha sonra devam eden büyümelerini hesaba katmasıdır,çünkü doruk boyutu arttıkça kenar dalgasının genliği artık bir faktör olmadığı noktaya düşer.

Kişisel organizasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu teori başlangıçta onunla ilgili komplikasyonlar nedeniyle reddedildi,ancak daha gelişmiş bilgisayar simülasyonları kullanılarak,artık ayakta duran dalga teorisine makul bir alternatif sağladığı noktaya kadar geliştirildi.Teorinin,düzenli aralıklı plaj kreşlerinin oluşumunu açıklamaya çalışan iki ana noktası vardır.

Birincisi,plajın morfolojisi ile su akışı arasındaki olumlu geri bildirimin kabartma desenleri oluşturmasıdır.Düz bir sahilde,yüzey alanları çevrelerinden biraz daha düşük bir rahatlama ile gelişecektir. Düşük kabartmalı alanlar su parçacıklarını çeker ve hızlandırı, bu da daha fazla enerjiye sahip oldukları ve alanın daha da aşındığı anlamına gelir.Olumlu geribildirim sayesinde,alan gittikçe aşınır hale gelir ve bu da yerleşimi yaratır.Bu düşük kabartma alanların gelişimi, ortalama plaj seviyesini düşmesine neden olur ve bu nedenle başlangıçta seviyedeki alanlar şimdi ortalamanın altındadır ve bu nedenle,artık daha yüksek rahatlama alanları suyu yavaşlatır ve tortuların üzerine birikir, bu da etkilerini arttırır.Bu boynuzları yaratır.

Klipslerin düzgün bir şekilde ayrılmasına,plaj plaj düzlemdeki varyasyonları azaltmak için kendini yeniden düzenlemeye çalışırken plaj boyunca yüzey eğilimlerinin iletşiminden kaynaklanır.Cups'ların düzenli aralıklarıyla ilgili ikinci ana nokta,negatif geribeslemenin iyi oluşturulmuş bir cups içindeki net erozyon ve birikme miktarını azaltacağıdır.Dalga sahile çarptığında,önce suyu yavaşlatan tepe boynuzlarıyla temasa geçecektir.Bu enerji kaybetmesine neden olur ve taşıdığı ağır tortulardan bazıları çökelir.Bununla birlikte, bu tortunun kaybı suya fazladan enerji verir ve bunu geri yıkamadaki çökeltiden tortuyu gidermek için kullanır.

Bu teori ile ilgili sorun, bu cups oluşumu yönteminin zaman alacağı ve eğer oluşumlarını gözlemliyor olsaydınız, o zaman sahil boyunca bir dizi rastgele cusps formu görecektiniz, bu da daha sonra boyutta bile yavaşça kıyıya yayıldı,küçük uçlar birbirine katılır ve daha büyük uçlar ikiye ayrılır.Ancak alanda,cipsler neredeyse anında düzenli bir desen oluşturur ve hepsi aynı anda görünür.

Alan çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Son yıllarda,plaj doruk oluşumunun dura dalgaların(ayakta kenar dalga teorisi)varlığıyla ilişkili olup olmadığı,değişen topoğrafya ve eğik hareket(kendi kendini örgütleme teorisi)arasında kendi kendini organize eden geri beslemeden kaynaklanıp kaynaklanmadığı hakkında önemli tartışmalar olmuştur.Diğer daha az popüler mekanizmalara atfedilebilir.

Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi içinde Fransa,iki ana doruk oluşturan hipotez tahminleri test etmek için son 50 yılda yayınlanan laboratuvar deneyleri ve saha çalışmalarından elde edilen veriler büyük miktarda toplanan,önceki analizlerden daha fazla veri kullanan bu analizler,uçuk gelişimi ve hem kenar dalgaları hem de eğik tortu geri beslemesi arasında olası bir bağlantı olduğunu ve basit ölçümlerle bir teorinin mümkün olmadığını doğrular.^[4]

Naval Research Laboratory,kurumsal araştırma laboratuvarı ABD Deniz Kuvvetleri ve Deniz Piyadeleri neredeyse dokuz yıllık yürütülen video görüntülerinden Duck,Kuzey Karolina'da ve cusp geliştirme sırasında çeevre koşullarını belgelemek için kıyıya yakın enstürümantasyon ve ölçme araçları tarafından sağlanan ek veriler kullanılmıştır.

Bu kapsamlı gözlemler,dalga açısı normal ensidansa yaklaştıkça,yüksek enerjiden düşük enerjili dalga koşullarına geçiş sırasında fırtınaların ardından, bu konumdaki uçların geliştiğini kesin olarak göstermektedir.Cups aralığı her zaman serisi içinde tuhaf bir histerezis önerisi gözlenmiştir ve bu mevcut cups oluşumu teorilerinin yeniden biçimlendirilmesi gerektiğini önerebilir.^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]