Plütonizm

Plütonizm (veya volkanizm), yerküreyi oluşturan magmatik kayaların, intrüzif magmatik etkinlikten geldiğini ve kayaları aşındıran günlenme ve erozyonun sürgit aşamalı bir işlemiyle deniz tabanında çökeldiğini, sıcaklık ve basınçla çökel kayaç tabakalarına yeniden dönüştüğünü ve sonra tekrar yükseldiğini belirten jeolojik bir teoridir. Bazaltın katılaşan ergimiş magma olduğunu öne sürer. Plütonizm adı, yeraltı dünyasının klasik hükümdarı Pluto'ya atıfta bulunurken, "volkanizm", antik Romalı ateş ve volkanların tanrısı Vulcan'ın adını tekrarlar. Oxford İngilizce Sözlüğü, "plütonistler" kelimesinin kullanımını 1799'a,^[1] ve plütonizm kelimesinin ortaya çıkışını 1842'ye kadar^[2] izler.

Volkanik adaları çalışmış olan Abbé Anton Moro, teoriyi ilk olarak 1750'den önce önerdi ve James Hutton daha sonra bunu 1788'de yayınlanan Theory of the Earth'ün bir parçası olarak geliştirdi.^[3] Bu düşünce, Abraham Werner'in yerkürenin bir su kütlesinden ve sular çekildiğinde kıtalar haline gelmiş tortul katmanları olarak kayaları oluşturan askıda maddeden oluştuğunu öne süren neptüncülük teorisine itiraz etti, daha sonraki katmanların sel ve bazı volkanik faaliyetler tarafından biriktirildiği yönünde düşünceler üretti.

Plütonistler, artık işler olmayan süreçlerle kayaların oluşumunu açıklayan neptunist görüşle güçlü şekilde tartıştılar ve bunun yerine Hutton'ın üniformitaryanizm görüşünü desteklediler. Tartışmanın önemli bir konusu, bazaltın tortul olduğuna ve içinde bazı fosillerin bulunduğuna dair neptünist inanç etrafında dönüyordu. Buna karşı Hutton'ın arkadaşı John Playfair (1748-1819), bu kayanın erimiş magmadan oluştuğu için fosil içermediğini ve volkanik dayklarda başka kayaları keserken bulunduğunu ileri sürdü. Tartışmalar 19. yüzyılın başlarına kadar devam etti ve sonunda, 1830'larda Charles Lyell'in çalışmasının peşi sırakayaların kökeni üzerine plütonist görüşler üstün geldi. Bununla birlikte jeologlar, kireçtaşı gibi tortul kayaçların, neptünistlerin tanımladıkları gibi olan süreçlerden kaynaklandığını düşünüyorlar.^[4]^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Plutonist." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ "plutonism." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ Hutton (1788). "Theory of the Earth; or an investigation of the laws observable in the composition, dissolution, and restoration of land upon the Globe". Transactions of the Royal Society of Edinburgh. 1 (2): 209-308. Erişim tarihi: 6 Eylül 2016.
^ E. Schweizerbart (1982). "Fortschritte der Mineralogie". Deutsche Mineralogische Gesellschaft: 22. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2016. [...] the dialectic synthesis of two opposite approaches: the historical view, inherited from neptunists, and the a historical standpoint of plutonists.
^ Compare: "The controversy between 'magmatists' and 'transformists'". The Geology of Indonesia. 2. 1. Nijhoff. 1970 [1949]. s. 233. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2016. Nowadays, one and a half century after Hutton's death (in 1797) we are engaged in a similar struggle of opinions as that between the Volcanists and the Neptunists, namely the controversy between Magmatists and Transformists[...]). In fact, the problem no longer concerns the question whether Neptunists or Volcanists (Magmatists) are right; in the course of time a third possibility has come forward, that of the Transformists, which to a certain extent is a synthesis of both older views.

History of Science: Early Modern Geology . . . And Still We Evolve, A Handbook on the History of Modern Science, Ian Johnston of Malaspina University-College, Nanaimo, BC. (public domain)

[1] "Plutonist." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[2] "plutonism." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[3] Hutton (1788). "Theory of the Earth; or an investigation of the laws observable in the composition, dissolution, and restoration of land upon the Globe". Transactions of the Royal Society of Edinburgh. 1 (2): 209-308. Erişim tarihi: 6 Eylül 2016.

[4] E. Schweizerbart (1982). "Fortschritte der Mineralogie". Deutsche Mineralogische Gesellschaft: 22. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2016. [...] the dialectic synthesis of two opposite approaches: the historical view, inherited from neptunists, and the a historical standpoint of plutonists.

[5] Compare: "The controversy between 'magmatists' and 'transformists'". The Geology of Indonesia. 2. 1. Nijhoff. 1970 [1949]. s. 233. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2016. Nowadays, one and a half century after Hutton's death (in 1797) we are engaged in a similar struggle of opinions as that between the Volcanists and the Neptunists, namely the controversy between Magmatists and Transformists[...]). In fact, the problem no longer concerns the question whether Neptunists or Volcanists (Magmatists) are right; in the course of time a third possibility has come forward, that of the Transformists, which to a certain extent is a synthesis of both older views.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Plütonizm nedir?, Plütonizm anlamı nedir?, Plütonizm ne demektir?

Plütonizm nedir?, Plütonizm anlamı nedir?, Plütonizm ne demektir?

Plütonizm

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]