Pentagon, Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı'nın genel merkez binasıdır. Pentagon ifadesi sıklıkla Savunma Bakanlığı ve bakanlık yöneticileri için mecazen kullanılır ve Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri'ni temsil eder.

Arlington County, Virginia'da yer alan bina ile Washington, DC arasından Potomac Nehri geçer. Bina, Amerikan mimar George Bergstrom tarafından tasarlandı ve müteahhit John McShain tarafından inşa edildi. Temelin atılmasına 11 Eylül 1941'de başlandı ve bina 15 Ocak 1943'te kullanıma açıldı. General Brehon Somervell, projeye büyük destek verdi;^[1] Albay Leslie Groves, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu adına projenin denetiminden sorumluydu.

Pentagon dünyanın en büyük ofis binasıdır. Yaklaşık 600,000 m² kapalı alana sahiptir. Bu alanın 340,000 m²'lik kısmı ofis alanı olarak kullanılmaktadır.^[2][3] Yaklaşık 23,000 askeri ve sivil personel^[3] ve bunun üstüne 3,000 savunma dışı destek personeli Pentagon'da çalışır. Binanın beş köşesi, yer üstünde beş, yer altında iki katı ve her katta beş çember koridoru vardır. Koridorlar toplamda 282 km uzunluğundadır.^[3] Merkezdeki 20,000 m² büyüklüğündeki beşgen meydan "ground zero" olarak adlandırılır. Çünkü bir nükleer savaş durumunda ana hedef olacağı varsayılmaktadır.^[4]

11 Eylül 2001 tarihinde, binanın inşaatının başlamasından tam 60 yıl sonra, American Airlines'ın 77 sefer sayılı uçuşu kaçırıldı ve binanın batı tarafına çarparak 9/11 Komisyon Raporu'na göre 189 kişiyi (uçaktaki 59 kişi ve beş terörist ile binadaki 125 kişiyi) öldürdü.^[5] Bu olay Washington'un Britanya kuvvetleri tarafından 1812 Savaşı sırasında yakılmasından beri şehirdeki hükûmet binalarına yapılan ilk önemli dış saldırıydı.

Pentagon Ulusal Tarihi Yapılar Listesi'ne girmiştir ve Ulusal Tarihi Öneme Sahip Eser statüsündedir.

Yerleşim ve tesisler[değiştir | kaynağı değiştir]

Pentagon binası 287 akre (1.160.000 m²) büyüklüğünde bir arsaya kurulmuştur ve buna 51 akre (210.000 m²) büyüklüğündeki merkezi avlusu dahildir.^[6] Kuzey cephesinden başlayıp saat yönünde hareket edildiğine beş cephe girişine Mall Terası, Nehir Terası, Concourse (veya Metro İstasyonu), Güney Otopark ve Heliport adları verilmiştir.^[7] Binanın kuzey tarafındaki, revaklı Mall Girişi, 600 fit (180 m) uzunluğunda törenler için kullanılan bir terasa açılır. 20 fit (6,1 m) yüksekliğinde revaklı Nehir Girişi, kuzeydoğu tarafındadır. Lagüne ve Washington'a bakmaktadır. Nehir Girişi'ndeki basamaklı teras lagüne kadar uzanmaktadır; ve Bolling Hava Kuvvetleri Üssü ile Pentagon arasında personelin feribotla karşılıklı yolcuğu için 1960'ların sonlarına kadar bir iskele olarak kullanıldı. Ziyaretçilerin kullanabildiği ana giriş, Pentagon Metro istasyonu ve otobüs durağı gibi binanın güneydoğu tarafındadır. Ayrıca, binanın ikinci katında, mini alışveriş merkezi içeren bir alan da vardır. Güney otoparkı, binanın güneybatı cephesine bitişiktir. Pentagon'un batı tarafı Washington Bulvarı'na bakmaktadır.

Eşmerkezli halkalar merkezden dışarıya doğru "A" ile "E" arasındaki harflerle adlandırılır (bodrumda ek "F" ve "G" halkaları vardır). Sadece "E" Halkası'ndaki ofisler dışarıyı görür ve bu ofisler genellikle üst düzey yetkililer tarafından kullanılır. Ofis numaraları her bir halkada saat yönünde artar ve iki bölümden oluşur: en yakın koridor numarası (1-10 arasında), ardından oda numarası (00-99 arasında) vardır. Böylece ofis numaraları 100-1099 arasında değişir. Bu koridorlar merkezi avludan dışarıya doğrudur ve koridor 1, Concourse'un güney ucundan başlar. Her numaralandırılmış radyal koridor, numarasına karşılık gelen ofis grubuyla kesişir (örneğin, koridor 5, 500 serisi ofis blokunu böler). Binada, özellikle "A" ve "E" halkalarında olmak üzere, birtakım tarihi sergiler bulunmaktadır.

Pentagon'daki katlar, Bodrum kat için "B" ve Ara Kat (Mezzanine) için "M" harfleriyle adlandırılmıştır. Bunların her ikisi de zemin seviyesinin altındadır. Alışveriş merkezinin olduğu alan metro girişinin bulunduğu ikinci kattadır. Zemin üstü katlar 1 ile 5 arasında numaralandırılır. Oda numaraları kat, eşmerkezli halka ve ofis numarasının birleşiminden oluşur (sırayla en yakın koridor numarası ve onu izleyen bölme numarasıdır). Yani, ofis 2B315 ikinci katta, B halkasındadır ve (koridor 2 ve 3 arasında) koridor 3'e yakındır. Bu ofise gitmek şu adımlar izlenebilir. Önce ikinci kat, A (en içteki) halkasına gidilir. Ardından A halkası boyunca yürüyüp koridor 3'e gidilir. Koridor 3'te A halkasından B halkasına doğru oda 15'e gelene kadar yürünür.^[8] Bir kişinin Pentagon'daki herhangi iki nokta arasında yedi dakikadan kısa bir sürede içinde yürümesi mümkündür.^[9]

Komplekste yemek servisi yapan tesisler ve egzersiz salonları ile meditasyon ve dua odaları bulunmaktadır. 2001'deki saldırıdan sonra halka açık turlar askıya alındı.

Pentagon'un hemen güneyinde Arlington'daki geniş alışveriş, iş ve çok katlı yerleşim bölgeleri Pentagon City ve Crystal City bulunmaktadır. Arlington Ulusal Mezarlığı tesisin kuzeyinde kalır. Pentagon, nispeten karmaşık Pentagon yol ağı ile çevrilidir.^[10]

Pentagon'un (Virginia'da olmasına rağmen) Washington, DC merkezli altı farklı posta kodu vardır. Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı ve dört kuvvet komutanlığının her birinin kendi posta kodu vardır.^[11]

Pentagon'un güney parkından görünüşü

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Pentagon inşa edilmeden önce, Amerika Birleşik Devletleri Savaş Bakanlığı I. Dünya Savaşı sırasında National Mall'daki Constitution Avenue üstüne inşa edilmişi geçici bir yapı olan Munitions Binası'nda yer alıyordu. ABD Ordusu'nu yönetmek için oluşturulan bir sivil ajans olan Savaş Bakanlığı, National Mall'daki geçici binaların yanı sıra Washington, DC, Maryland ve Virginia'daki düzinelerce başka binayı da kullanıyordu. 1930'ların sonlarında, Foggy Bottom bölgesindeki 21. Cadde ve C Caddesi'nin kesişiminde yeni bir Savaş Bakanlığı Binası inşa edildi, ancak tamamlandığında yeni bina bakanlığın ihtiyaç duyduğu alanı sağlayamadı ve Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı'na tahsis edildi.^[12] II. Dünya Savaşı Avrupa'da patlak verdiğinde, Savaş Bakanlığı ABD'nin çatışmaya gireceği düşüncesiyle hızla büyüdü. Savaş Bakanı Henry L. Stimson, Mühimmat Binası'nın aşırı kalabalık olması ve bakanlığın yayılmasından dolayı durumu kabul edilemez buldu.^[13][14]

Stimson ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'e Mayıs 1941'de Savaş Bakanlığı'nın ek alana ihtiyaç duyduğunu söyledi. 17 Temmuz 1941'de, Virginia kongre üyesi Clifton Woodrum tarafından düzenlenen ve yeni Savaş Bakanlığı binaları için önerilerin görüşüleceği bir kongre oturumu yapıldı. Woodrum, oturumda Savaş Bakanlığı'nı temsil eden Tuğgeneral Eugene Reybold'a, geçici binalar inşa etmek yerine departmanın "alan sorununa" "genel bir çözüm" geliştirilmesi için baskı yaptı. Reybold beş gün içinde kongreye rapor vermeyi kabul etti. Savaş Bakanlığı, inşaat şefi General Brehon Somervell'e bir plan hazırlama emri verdi.^[15]

Planlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Hükûmet yetkilileri, resmen 1 No'lu Federal Ofis Binası olarak adlandırılan Savaş Bakanlığı binasının, Arlington County, Virginia'da Potomac Nehri kıyısına inşa edilmesi gerektiğini kabul etti. Yeni bina için gereksinimler, dört kattan daha yüksek olmaması ve asgari miktarda çelik kullanmasıydı. Gereklilikler, binanın dikey olarak yükselmek yerine geniş bir alana yayılacağı anlamına geliyordu. Bina için olası alanlar arasında Arlington Ulusal Mezarlığı'nın bitişiğindeki Tarım Bakanlığı'nın Arlington Deney Çiftliği ve eski Hoover Sahası havaalanı vardı.^[16]

Başlangıçta seçilen alan kabaca beşgen bir şekle sahip olan Arlington Farms sitesiydi. Bu nedenle bina yamuk bir beşgen olarak planlandı.^[17] Yeni binanın Arlington Mezarlığı'ndan Washington, DC'nin görülmesini engelleyebileceğinden endişe duyan Başkan Roosevelt, burası yerine Hoover Havaalanı bölgesini seçti.^[18] Bina, beşgen şeklini korudu çünkü bu aşamada tasarımdaki büyük bir değişiklik pahalıya mal olacaktı ve Roosevelt tasarımı sevdi. Asimetrik Arlington Farms sahasının kısıtlamalarından kurtulunca binanın şekli barut çağının tahkimatlarına benzeyen düzgün bir beşgene dönüştürüldü.^[19]

ABD Kongresi, 28 Temmuz'da, Arlington'daki tüm bakanlık birimlerini tek bir çatı altında toplayacak yeni bir Savaş Bakanlığı binası için finansman yetkisi verdi^[20] ve Başkan Roosevelt, 2 Eylül'de inşaatın Hoover Havaalanı tesisinde yapılmasını resmen onayladı.^[21] Proje Temmuz 1941'in sonlarında onay sürecinden geçerken Somervell inşaat için Arlington'daki Washington Ulusal Havaalanı, Washington'daki Jefferson Anıtı ve Bethesda, Maryland'deki National Naval Medical Center binalarını inşa eden Philadelphialı John McShain, Inc. şirketi ve Virginialı Wise Contracting Company, Inc. ve Doyle and Russell şirketlerini seçti.^[22] Hoover Havaalanı sahası ve devlete ait diğer arazilere ek olarak, Pentagon'un inşası için ek 287 akre (1,16 km²) büyüklüğünde alan 2.2 milyon $ (günümüzde 38.2 milyon $)maliyetle kamulaştırıldı.^[23] Hell's Bottom mahallesindeki çok sayıda rehinci, fabrika, yaklaşık 150 ev ve Columbia Pike çevresindeki diğer binalar da Pentagon'un yolları yapılırken yıkıldı.^[24] Sonrasında 300 akre (1,2 km²) büyüklüğündeki arazinin Arlington Ulusal Mezarlığı ve Fort Myer'a devredildi. Böylece Pentagon'a 280 akre (1,1 km²) büyüklüğündeki arazi bırakıldı.

İnşaat[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplam 31.100.000 $ (günümüzde 541 milyon $) tutarındaki sözleşmeler 11 Eylül'de McShain ve diğer yüklenicilerle imzalandı ve aynı gün Pentagon'un temel atma töreni yapıldı.^[25] Somervell tasarım gereksinimleri arasına, binanın mevcut savaşın bitiminden bir süre sonra bir arşive dönüşmesi olasılığına karşın, katların metrekare başına yaklaşık 700 kilogram (1 feet kare başına 150 pound) yük taşıyabilmesini zorunluluğunu ekledi.^[21] II. Dünya Savaşı sırasında üretimi kısıtlı olduğu için minimum miktarda çelik kullanıldı. Pentagon çelik yerine Potomac Nehri'nden 680.000 ton kum çekilerek betonarme bir yapı olarak inşa edildi ve Pentagon'un nehir girişinin altında bir lagün oluşturuldu.^[26] Çelik kullanımını en aza indirmek için, asansör yerine beton rampalar inşa edildi.^[27][28] Binanın bir cephesinde Indiana kireçtaşı kullanılmıştır.^[29]

Pentagon için mimari ve yapısal tasarım çalışmaları inşaatla eşzamanlı ilerledi. Ekim 1941 başlarında ilk çizimler tamamlandı ve tasarım çalışmalarının çoğu 1 Haziran 1942'de bitirildi. Bazen inşaat çalışmaları tasarım bitmesinden önce başladı. Bu da planlarda belirtilenden farklı malzemeler kullanılmasına yol açtı. 7 Aralık 1941'de Pearl Harbor saldırısından sonra tasarım ve inşaatı hızlandırma baskısı yoğunlaştı ve Somervell Pentagon'da 1.000.000 fitkare (9,3 ha) genişliğindeki bir alanın 1 Nisan 1943 tarihine kadar kullanıma hazır hale getirilmesini istedi.^[30] Bergstrom Amerikan Mimarlar Enstitüsü başkanıyken yaptığı ve Pentagon projesiyle ilişki olmayan uygunsuz hareketleri hakkındaki suçlamardan dolayı 11 Nisan'da istifa edince yerine baş mimar olarak David J. Witmer atandı.^[31] İnşaat 15 Ocak 1943'te tamamlandı.^[32]

Potomac Nehri taşkın yatağındaki arsanın zemin yapısı inşaatı zorlaştırdı. Bir başka sorun arsa boyunca yüksekliğin deniz seviyesine göre 3,0 ile 12,2 metre arasında değişmesiydi. Yükseklik değişimlerini telafi etmek için iki istinat duvarı inşa edildi ve toprak koşullarıyla başa çıkmak için yerinde dökme kazıklar kullanıldı.^[33] Pentagon'un inşaatı yaklaşık 16 ayda tamamlandı ve toplam 83 milyon dolara (günümüzde 1.44 milyar $) mal oldu. Bina yaklaşık 71 fit (22 m) yüksekliğinde ve binanın beş köşesinin her biri 921 fit (281 m) uzunluğunda.

Binanın köşeleri teker teker inşa edildi. Kalan köşelerde inşaat devam etmesine rağmen inşaatı tamamlanan köşe hemen kullanıma açıldı.

Pentagon, o zamanlar Virginia eyaletinde yürürlükte olan ırk ayrımcılığı yasalarına uygun olarak beyaz ve siyah insanlar için ayrı yemek ve tuvalet tesisleri ile tasarlandı; tuvaletler yan yanaydı ama siyahiler için yemek alanları bodrum katındaydı.^[34][35] Ancak, Roosevelt tabelaların asılmasından önce tesisi ziyaret ettiğinde, "Sadece Beyazlar" işaretlerinin kaldırılmasını emretti ve Pentagon, Virginia'da (1965'e kadar yürürlükte kalan) ayrımcılık yasalarının uygulanmadığı tek bina oldu. Yan yana tuvaletler hala var, ancak bu tuvaletleri herkes kullanabiliyor.

Olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Protestolar[değiştir | kaynağı değiştir]

Pentagon, 1960'ların sonunda Vietnam Savaşı karşıtı protestoların odak noktası oldu. Barış İçin Kadın Grevi tarafından organize edilen 2.500 kadın 15 Şubat 1967'de Savunma Bakanı Robert S. McNamara'nın Pentagon'daki ofisinin dışında gösteri yaptı.^[36] Mayıs 1967'de, 20 göstericiden oluşan bir grup Genelkurmay Başkanlığı ofisinin önünde oturma eylemi düzenledi. Eylemin dördüncü gününde eylemciler tutuklandı.^[37] Daha bilindik bir olayda, 21 Ekim 1967'de Vietnam'daki Savaşı Sona Erdirme Ulusal Seferberlik Komitesi tarafından için düzenlenen 35.000 savaş karşıtı protestocunun katıldığı eylemde ("Pentagon'da Marş"), Savunma Bakanlığı'nda bir araya gelindi. Eylemcileri Bakanlık'ta 2.500 kadar silahlı asker karşıladı. Protesto sırasında, George Harris'in askerlerin namlularına karanfil yerleştirdiği ünlü resim çekildi.^[38] Eylem, binadan "cin çıkarma" girişimi ile sona erdi. 19 Mayıs 1972'de Weather Underground Örgütü, Nixon yönetiminin Vietnam Savaşı'nın son aşamalarında Hanoi'yi bombalamasına "misilleme" yaparak dördüncü katta bir kadın tuvaletinde bomba patlattı.^[39]

17 Mart 2007'de, Lincoln Anıtı'ndan Pentagon'un kuzey otoparkına yürüyen ve büyüklüğü (tahminlere göre) 4.000 ile 15.000 kişi arasında değişen bir grup Irak Savaşı'nı protesto etti.^[40]

Renovasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

1998'den 2011'e kadar, Pentagon'un içi modern standartlara uygun hale getirilmesi ve güvenliği verimliliğinin arttırılması için tamamen yıkılmış ve yeniden inşa edilmiştir. Binadaki asbest çıkarıldı ve tüm ofis pencereleri mühürlendi.^[41]

Pentagon'daki çoğu ofis tüm halka boyunca uzanan açık bölmelerden oluşacak şekilde inşa edilmişti. Bu ofislerde soğutma için havalandırma yerine camların açılmasıyla çapraz havalandırma kullanılıyordu. Zamanla, bölmeler pencereye takılan klima üniteleri ile özel kapalı ofislere bölündü. Yenileme çalışmalarının tamamlanmasıyla yeni oluşturulan kat planlarıyla açık ofis bölmelerine geri dönüldü. Studios Architecture tarafından geliştirilen yeni standart ofis mobilyaları ve bölümler içeren Genel Alan Planı kullanılıyor.^[42]

11 Eylül 2001 saldırıları[değiştir | kaynağı değiştir]

11 Eylül 2001'de tesadüfen Pentagon'un temelinin atılmasının 60. yıl dönümünde, El Kaide'ye bağlı beş korsandan oluşan bir ekip, Washington Dulles Uluslararası Havaalanı'ndan Los Angeles Uluslararası Havalimanı'na giden seyir halindeki American Airlines 77 sefer sayılı uçuşun kontrolünü ele geçirdi. 11 Eylül 2001 saldırılarının bir parçası olarak seferde kullanılan Boeing 757'yi saat 9:37'de (EDT) kasten Pentagon'un batı tarafına düşürdüler. Uçağın çarpmasının etkisiyle binanın bir kanadının dış halkası ciddi şekilde hasar gördü ve bu kısmen çökmesine neden oldu.^[43] Saldırılar sırasında, Pentagon'da yenileme çalışmaları sürüyordu ve birçok ofis boştu. Bu da daha az can kaybı yaşanmasını sağladı. Çalışmalardan dolayı normalde burada bulunan 4.500 kişiden sadece 800'ü oradaydı. Ayrıca, Heliport cephesinin yanından vurulan alan, böyle bir saldırıya karşı en iyi hazırlanmış bölümdür. Oklahoma City saldırısından dolayı yapılacak iyileştirmeler bu kısımda neredeyse tamamlanmıştı.^[7][44][45]

Pentagon'un yangın söndürme sistemine sahip tek bölgesiydi ve bomba patlamalarına dayanması için çelik sütunlar ve çubuklardan oluşan bir ağ ile güçlendirilmişti. Pentagon'un beş katı boyunca sürekli bir yapı oluşturmak için bir araya getirilen çelik takviye, binanın bu bölümünün 30 dakika boyunca çökmesini önledi. Yüzlerce insanın güvenli yerlere gitmesi için yeterli zamanı sağladı. Uçağın çarptığı alan, çarpışma ve yangın sırasında sağlam kalan patlamaya dayanıklı (her biri 5 cm kalınlığında ve 1.100 kg ağırlığında) pencerelere sahipti. Otomatik açılan yangın kapıları ve insanların dışarı çıkmasını sağlayan yeni inşa edilmiş çıkışlar vardı.^[45]

Yenileme çalışmalarına dahil olan yüklenicilere, saldırılarda hasar gören bölümleri yeniden inşa etme görevi verildi. Bu ek projeye "Phoenix Projesi" adı verildi. Projenin hedefi hasar gören bölümün en dış halkasındaki ofislerinin 11 Eylül 2002'de tekrar kullanıma açılmasıydı.^[46][47][48]

Pentagon'un hasarlı kısmı onarıldığında, uçağın çarptığı noktaya küçük bir anıt ve şapel eklendi. 11 Eylül 2001 saldırılarının beşinci yıl dönümünde, Pentagon'un merkez avlusundan saldırının kurbanlarını temsil eden 184 ışık hüzmesi yakıldı. Buna ek olarak, Pentagon'un saldırılarda hasar gören yanına her yıl bir Amerikan bayrağı asılır ve binanın bu tarafı geceleri mavi ışıklarla aydınlatılır. Saldırılardan sonra, inşaatına 2006 yılında başlanan bir açık hava anıtı için proje hazırlandı. Bu Pentagon Anıtı 2 akre (8.100 m²) genişliğinde bir alana kurulmuş bir parktır. Parkta bankların her birine 184 kurbanın adı verildi. Banklar, kurbanların 3'ten 71'e kadar değişen yaşlarına göre kadar 77 sefer sayılı uçuşun hattı boyunca dizilidir. Park 11 Eylül 2008'de halka açıldı.^[49][50]

Kahramanlar Salonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Binanın ana salonundaki Kahramanlar Salonu (Hall of Heroes) 1968 yılında açıldı.^[51] Salon Birleşik Devletlerin en büyük askeri ödülü olan Onur Madalyası alan 3,460'dan fazla kişiye adanmıştır.^{[52][53][54][55][56]} Onur Madalyası'nın üç versiyonu (Kara Kuvvetleri, Deniz Servisi (Deniz Piyadeleri, Deniz Kuvvetleri ve Sahil Güvenlik) ve Hava Kuvvetleri) madalya sahiplerinin adlarıyla birlikte sergilenir. Salon ayrıca terfiler, emeklilikler ve diğer törenler için de kullanılır.^{[57][58][59][60][61]}

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Binanın inşaatının kuzeybatı yönünden görünümü, Temmuz 1942
• 
  Askeri inzibat, Vietnam Savaşı protestocularını 21 Ekim 1967'deki Pentagon'un Mall girişlerinde tutarken
• 
  11 Eylül saldırısı sonrasında Pentagon
• 
  11 Eylül yıl dönümü aydınlatması, 2007
• 
  Arka planda Potomac Nehri ve Washington Anıtı ile Güneybatı görünümü (1998)
• 77 sefer sayılı uçuş kazasının güvenlik videosu (çarpma 1:25'te)^[62]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Pentagon ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

• Pentagon23 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı / U.S. Department of Defense; Resmî Sitesi)
• Popular Mechanics, Mart 1943, "Ordunun Dev Beşe Beşi"27 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pentagon hakkındaki en eski 2. Dünya Savaşı makalelerinden biri
• Pentagon Kuvvet Koruma Ajansı
• Pentagon Şeklini Nasıl Aldı16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.   - Washington Post, 26 Mayıs 2007 (İngilizce)