Paleozoyik

Paleozoyik
Paleozoyik
538,8 - 251,902 ± 0,024 myö Had'n Arkeen Proterozoyik Fa.
Kronoloji
−550 — – −500 — – −450 — – −400 — – −350 — – −300 — – −250 —	♇ F ; a ; n ; e ; r ; o ; z ; o ; y ; i ; k Neoproterozoyik P; a; l; e; o; z; o; y; i; k Mezozoyik Kambriyen Ordovisiyen Siluriyen Devoniyen Karbonifer Permiyen
	Önemli Paleozoyik zaman olaylarının yaklaşık bir kronolojisi. Eksen ölçeği: milyon yıl önce.;
Etimoloji
Diğer telaffuz(lar)	Paleozoik
Kullanım bilgisi
Gök cismi	Dünya
Bölgesel kullanım	Küresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesi	ICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birim	Zaman
Stratigrafik birim	Eratem
Alt sınırını belirleyen	İknofosil Treptichnus pedum'un ortaya çıkışı
Alt sınır KSKN	Fortune Head kesiti, Newfoundland, Kanada; 47°04′34″N 55°49′52″W / 47.0762°K 55.8310°B
KSKN onayı	1992
Üst sınırını belirleyen	Bir konodont olan Hindeodus parvus'un ilk ortaya çıkışı
Üst sınır KSKN	Meishan, Zhejiang, Çin; 31°04′47″N 119°42′21″E / 31.0798°K 119.7058°D
KSKN onayı	2001
Atmosfer ve iklim verileri

Paleozoyik Zaman, Fanerozoyik Üst Zaman'ın üç jeolojik zamanından en eskisidir. Paleozoyik (IPA /ˌpæli.əˈzoʊ.ɪk, -i.oʊ-, ˌpeɪ-/ pal-ee-ə-ZOH-ik;^[1]^[2]) adı İngiliz jeolog Adam Sedgwick tarafından 1838'de^[3] Yunanca palaiós (παλαιός), "eski" ve zōḗ (ζωή), "yaşam" (birleştirilince "eski yaşam"^[4]) anlamına gelen sözcükleri birleştirilerek oluşturulmuştur.

538,8 myö ile 251,902 myö aralığında gerçekleşmiştir. Fanerozoyik zamanlarından en uzun olanıdır ve aşağıda en eskiden en yeniye sıralanmış altı jeolojik döneme bölünmüştür:

Paleozoyik, Proterozoyik Üst Zaman'ın bir alt bölümü olan Neoproterozoyik Zaman'dan sonra gelir ve Paleozoyik'ten sonra da Mezozoyik Zaman gelir.

Paleozoyik, jeolojik, iklimsel ve evrimsel açıdan dramatik değişimlerin görüldüğü bir zamandı. Kambriyen'de, Kambriyen patlaması olarak bilinen, modern şubelerin çoğunun ilk kez ortaya çıktığı, yerküre tarihindeki en hızlı gerçekleşen ve yaygın görülen canlı çeşitliliği meydana geldi. Eklem bacaklılar, yumuşakçalar, balıklar, amfibiler, sürüngenler ve sinapsitler, Paleozoyik sırasında evrimleşmiştir. Yaşam okyanusta başlamıştır ancak sonunda karaya çıktı. Geç Paleozoyik'te kıtalar, günümüzde çoğu Avrupa ve Kuzey Amerika'nın doğusundaki kömür yataklarını oluşturan büyük ve ilkel bitki ormanlarıyla kaplandı. Bu jeolojik zamanın sonlarına doğru ilk modern bitkiler (kozalaklı ağaçlar) ortaya çıktı ve büyük, sofistike sinapsitlerle diapsitler baskın hâle geldi.

Paleozoyik Zaman, Fanerozoyik Üst Zaman'ın^[a] en büyük yok oluşu olan Permiyen-Triyas yok oluşuyla sona erdi. Bu felaketin etkileri o kadar yıkıcıydı ki, karadaki yaşamın toparlanması Mezozoyik Çağ'a kadar (yani 30 milyon yıl) sürdü.^[5] Denizdeki yaşamın toparlanması ise çok daha hızlı olmuş olabilir.^[6]

Jeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Paleozoyik Zaman, süperkıta Panotya'nın parçalanmasıyla başladı^[7]^[8] ve Pangea'nın oluşmaya başlamasıyla sona erdi.^[9] Panotya'nın parçalanması, Iapetus Okyanusu'nun ve diğer Kambriyen denizlerinin oluşumuyla başladı ve deniz seviyelerinin dramatik bir şekilde yükselmesiyle aynı zamana denk geldi.^[10] Paleoiklim çalışmaları ve buzullara ilişkin kanıtlar, Orta Afrika'nın erken Paleozoyik sırasında büyük olasılıkla kutup bölgelerinde bulunduğunu göstermektedir. Panotya'nın parçalanmasından sonra, süperkıta Gondvana (510 milyon yıl önce) oluştu. Paleozoyik'in ortalarında Kuzey Amerika ve Avrupa'nın çarpışmasıyla Akadiyen-Kaledoniyen yükselimleri gerçekleşirken, bir batma levhası da Doğu Avustralya'yı yükseltti. Geç Paleozoyik'teki kıtasal çarpışmalar, Pangea süperkıtasını meydana getirdi ve Apalaş Dağları, Ural Dağları ve Tazmanya'daki dağlar dahil büyük sıradağların oluşumuna sebep oldu.^[9]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Jeolojik zaman cetveli - Jeolojik katmanları zamanla ilişkilendiren sistem
Pre-Kambriyen - Yerkürenin 4600 milyon yıl öncesinden 539 milyon yıl öncesine kadarlık kısmını kapsayan tarihi
Senozoyik - Fanerozoyik Üst Zaman'ın üçüncü zamanı (66 myö - günümüz)
Mezozoyik - Fanerozoyik Üst Zaman'ın ikinci zamanı (~252-66 myö)
Fanerozoyik - Jeolojik zaman cetvelindeki dördüncü ve şu anki üst zaman

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Beş Büyük" kitlesel yok oluş listesi, yalnızca Fanerozoyik'teki yok oluşları sayar çünkü Proterozoyik'in sonlarına kadar canlılar yumuşak vücutluydu. İlkel canlıların fosil izlerinin yetersiz oluşu, türlerin veya cinslerin tanımlanmasını esasen imkansız kılar ve Fanerozoyik'teki "beş büyük" yok oluşu karşılaştırmak için mevcut cinslerin büyük oranda fosil kayıtlarından kaybolması bir standarttır. Fanerozoyik'ten önceki üst zamanlarda bilinen tek yok oluş, daha önce oksijensiz olan denizlerin yeni fotosentez yapmaya başlayan bakteriler tarafından oksijenle zehirlendiği Oksijen Felaketi veya diğer adıyla Büyük Oksidasyon Olayı'ydı. Bazı tahminlere göre, bu olay Dünya üzerindeki neredeyse tüm canlıları öldürdü ve yumuşak gövdeli cinsler için sonuçları ölçülebilir olmasa da, "şimdiye kadarki en büyük" kitlesel yok oluş olarak nitelendirilebilir. Dahası, Pre-Kambriyen üst zamanlarda, (eğer varsa) izleri jeolojik kayıtlarda Oksidasyon Olayı'ndan daha belirsiz olan başka yok oluşlar da gerçekleşmiş olabilir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Paleozoic". Dictionary.com Unabridged. Random House.
^ "Paleozoic". Merriam-Webster Dictionary.
^ Sedgwick, Adam (1838). "A synopsis of the English series of stratified rocks inferior to the Old Red Sandstone – with an attempt to determine the successive natural groups and formations". Proceedings of the Geological Society of London. 2 (58): 675-685, esp. p. 685. 10 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
^ "Paleozoic". Online Etymology Dictionary. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
^ Sahney, S.; Benton, M.J. (2008). "Recovery from the most profound mass extinction of all time". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 275 (1636): 759-65. doi:10.1098/rspb.2007.1370. PMC 2596898 $2. PMID 18198148.
^ "Dead-ammonite bounce". The Economist. 5 Temmuz 2010. 10 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023.
^ Scotese, C.R. (2009). "Late Proterozoic plate tectonics and palaeogeography: A tale of two supercontinents, Rodinia and Pannotia". Geological Society, London, Special Publications. 326 (1): 68. Bibcode:2009GSLSP.326...67S. doi:10.1144/SP326.4. Erişim tarihi: 29 Kasım 2015.
^ Murphy, J.B.; Nance, R.D.; Cawood, P.A. (2009). "Contrasting modes of supercontinent formation and the conundrum of Pangea". Gondwana Research. 15 (3): 408-20. Bibcode:2009GondR..15..408M. doi:10.1016/j.gr.2008.09.005. Erişim tarihi: 20 Aralık 2019.
^ ^a ^b Rogers, J.J.W.; Santosh, M. (2004). Continents and Supercontinents. Oxford, UK: Oxford University Press. s. 146. ISBN 978-0-19-516589-0.
^ Dalziel, I.W. (1997). "Neoproterozoic-Paleozoic geography and tectonics: Review, hypothesis, environmental speculation". Geological Society of America Bulletin. 109 (1): 16-42. Bibcode:1997GSAB..109...16D. doi:10.1130/0016-7606(1997)109<0016:ONPGAT>2.3.CO;2.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

"International Commission on Stratigraphy (ICS)" (home page). 4 Ağustos 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2005.
British Palaeozoic Fossils. British Museum publications on Natural History. 624 (4. bas.). London, UK: Natural History Museum. 1975 [1964]. ISBN 9780565056247. LCCN 77354077. Erişim tarihi: 6 Ekim 2022 – Internet Archive (archive.org) vasıtasıyla. 0565056247

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Paleozoyik'te yaşayan Foraminifera'nın 60'tan fazla görseli 2 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Paleozoyik (kronostratigrafi ölçeğinde) 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Paleozoik/index.htm Paleozoyik - Biltek Tübitak

Öncesinde gelen Proterozoyik Üst Zaman	Fanerozoyik Üst Zaman
	Paleozoyik Zaman						Mezozoyik Zaman			Senozoyik Zaman
	Kambriyen	Ordovisiyen	Silüriyen	Devoniyen	Karbonifer	Permiyen	Triyas	Jura	Kretase	Paleojen	Neojen	Kv.

[5] "Beş Büyük" kitlesel yok oluş listesi, yalnızca Fanerozoyik'teki yok oluşları sayar çünkü Proterozoyik'in sonlarına kadar canlılar yumuşak vücutluydu. İlkel canlıların fosil izlerinin yetersiz oluşu, türlerin veya cinslerin tanımlanmasını esasen imkansız kılar ve Fanerozoyik'teki "beş büyük" yok oluşu karşılaştırmak için mevcut cinslerin büyük oranda fosil kayıtlarından kaybolması bir standarttır. Fanerozoyik'ten önceki üst zamanlarda bilinen tek yok oluş, daha önce oksijensiz olan denizlerin yeni fotosentez yapmaya başlayan bakteriler tarafından oksijenle zehirlendiği Oksijen Felaketi veya diğer adıyla Büyük Oksidasyon Olayı'ydı. Bazı tahminlere göre, bu olay Dünya üzerindeki neredeyse tüm canlıları öldürdü ve yumuşak gövdeli cinsler için sonuçları ölçülebilir olmasa da, "şimdiye kadarki en büyük" kitlesel yok oluş olarak nitelendirilebilir. Dahası, Pre-Kambriyen üst zamanlarda, (eğer varsa) izleri jeolojik kayıtlarda Oksidasyon Olayı'ndan daha belirsiz olan başka yok oluşlar da gerçekleşmiş olabilir.

[1] "Paleozoic". Dictionary.com Unabridged. Random House.

[2] "Paleozoic". Merriam-Webster Dictionary.

[Sedgwick-1838-3] Sedgwick, Adam (1838). "A synopsis of the English series of stratified rocks inferior to the Old Red Sandstone – with an attempt to determine the successive natural groups and formations". Proceedings of the Geological Society of London. 2 (58): 675-685, esp. p. 685. 10 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.

[OnlineEtDict-4] "Paleozoic". Online Etymology Dictionary. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.

[Sahney-Benton-2008-6] Sahney, S.; Benton, M.J. (2008). "Recovery from the most profound mass extinction of all time". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 275 (1636): 759-65. doi:10.1098/rspb.2007.1370. PMC 2596898 $2. PMID 18198148.

[7] "Dead-ammonite bounce". The Economist. 5 Temmuz 2010. 10 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023.

[Scotese-2009-8] Scotese, C.R. (2009). "Late Proterozoic plate tectonics and palaeogeography: A tale of two supercontinents, Rodinia and Pannotia". Geological Society, London, Special Publications. 326 (1): 68. Bibcode:2009GSLSP.326...67S. doi:10.1144/SP326.4. Erişim tarihi: 29 Kasım 2015.

[Murphy-Nance-Cawood-2009-9] Murphy, J.B.; Nance, R.D.; Cawood, P.A. (2009). "Contrasting modes of supercontinent formation and the conundrum of Pangea". Gondwana Research. 15 (3): 408-20. Bibcode:2009GondR..15..408M. doi:10.1016/j.gr.2008.09.005. Erişim tarihi: 20 Aralık 2019.

[Rogers-Santosh-20042-10] Rogers, J.J.W.; Santosh, M. (2004). Continents and Supercontinents. Oxford, UK: Oxford University Press. s. 146. ISBN 978-0-19-516589-0.

[Dalziel-1997-11] Dalziel, I.W. (1997). "Neoproterozoic-Paleozoic geography and tectonics: Review, hypothesis, environmental speculation". Geological Society of America Bulletin. 109 (1): 16-42. Bibcode:1997GSAB..109...16D. doi:10.1130/0016-7606(1997)109<0016:ONPGAT>2.3.CO;2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Paleozoik nedir