Osmanlı alfabesi

Osmanlı alfabesi (Osmanlı Türkçesi: الفبا elifbâ), 1928'de Latin tabanlı Türk alfabesi kabul edilinceye dek Osmanlı Türkçesini yazmak için kullanılmış bir Fars-Arap alfabesi uyarlamasıdır.

Batı Türkçesi adını verilen Oğuzca; Osmanlı Türkçesi-Azerbaycan Türkçesi ile birlikte olan müşterek devresini, hemen hemen 15. yüzyılın ortalarına kadar sürdürür. Ancak bu zamandan sonradır ki, Selçuklular devrinin sonunda yer alan ve Eski Anadolu Türkçesi adı ile anılan her iki ağzın müşterek oldukları zaman görülen bazı ayrılıkların bir kısmı Osmanlı, bir kısmı da Azericede umumîleşerek 16. yüzyıldan başlamak üzere iki ağzın kesin çizgilerle ayrılmasına sebep olur. Bunun yanında her iki şivenin komşularından alınan sözcükleri, Arapça ve Farsça olanlar hariç, Azerbaycan ve Osmanlı Türkçelerinde anlaşmadan çıkacak, ikinci bir ayrılığı ortaya çıkarır.

Harfler[değiştir | kaynağı değiştir]

Elif ortada ve sonda A olarak okunur. başta A veya E olarak okunur. Vav harfi ortada ve sonda o, u, ü, ö sesleri vermek için kullanılır. Bazen de V olarak kullanıldığı olur. Güzel he sözcük içinde E harfi vermek için ve de he sesi almak için kullanılır. Sözcüğe ı, i ile başlanacaksa, elif ve Ye harfini yan yana getirilerek ı, i sesi alınır.

Tek başına	Sözcük sonunda	Sözcük ortasında	Sözcük başında	Adı	Günümüz Türkçesiyle
ﺍ	ﺎ	ﺎ	ﺍ	elif	a, e
ﺀ	ﺀ	ﺀ	ﺀ	hemze	', a, e, i, u, ü
ﺏ	ﺐ	ﺒ	ﺑ	be	b
ﭖ	ﭗ	ﭙ	ﭘ	pe	p
ﺕ	ﺖ	ﺘ	ﺗ	te	t
ﺙ	ﺚ	ﺜ	ﺛ	se	s
ﺝ	ﺞ	ﺠ	ﺟ	cim	c
ﭺ	ﭻ	ﭽ	ﭼ	çim	ç
ﺡ	ﺢ	ﺤ	ﺣ	ha	h
ﺥ	ﺦ	ﺨ	ﺧ	hı	h
ﺩ	ﺪ	ﺪ	ﺪ	dal	d
ﺫ	ﺬ	ﺬ	ﺬ	zel	z
ﺭ	ﺮ	ﺮ	ﺮ	re	r
ﺯ	ﺰ	ﺰ	ﺰ	ze	z
ﮊ	ﮋ	ﮋ	ﮋ	je	j
ﺱ	ﺲ	ﺴ	ﺳ	sin	s
ﺵ	ﺶ	ﺸ	ﺷ	şın	ş
ﺹ	ﺺ	ﺼ	ﺻ	sat, sad	s
ﺽ	ﺾ	ﻀ	ﺿ	dat, dad	d, z
ﻁ	ﻂ	ﻄ	ﻃ	tı	t
ﻅ	ﻆ	ﻈ	ﻇ	zı	z
ﻉ	ﻊ	ﻌ	ﻋ	ayın	'a, h
ﻍ	ﻎ	ﻐ	ﻏ	gayın	g, ğ
ﻑ	ﻒ	ﻔ	ﻓ	fe	f
ﻕ	ﻖ	ﻘ	ﻗ	kaf	k
ﻙ	ﻚ	ﻜ	ﻛ	kef	k, g, ğ, n
ﮒ	ﮓ	ﮕ	ﮔ	gef^[1]	g, ğ
ﯓ	ﯔ	ﯖ	ﯕ	nef, sağır kef, nazal ne^[2]	n
ﻝ	ﻞ	ﻠ	ﻟ	lam	l
ﻡ	ﻢ	ﻤ	ﻣ	mim	m
ﻥ	ﻦ	ﻨ	ﻧ	nun	n
ﻭ	ﻮ	ﻭ	ﻭ	vav	v, o, ö, u, ü
ﻩ	ﻪ	ﻬ	ﻫ	he	h, e, a
ﻻ	ﻼ	ﻼ	ﻻ	lamelif^[3]	la
ﻯ	ﻰ	ﻴ	ﻳ	ye	y, ı, i

Latinizasyon (romanizasyon)[değiştir | kaynağı değiştir]

Latinizasyon genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin Alfabesine çevrilmesini ifade eder.

Osmanlıca Latinizasyon
Arapça: ي	Arapça: و	Arapça: ه	Arapça: ن	Arapça: م	Arapça: ل	Arapça: ݢ	Arapça: ݣ	Arapça: ك	Arapça: ق	Arapça: ف	Arapça: غ	Arapça: ع	Arapça: ظ	Arapça: ط	Arapça: ض	Arapça: ص	Arapça: ش	Arapça: س	Arapça: ژ	Arapça: ز	Arapça: ر	Arapça: ذ	Arapça: د	Arapça: خ	Arapça: ح	Arapça: چ‎	Arapça: ج	Arapça: ث	Arapça: ت	Arapça: پ	Arapça: ب	Arapça: ا	Arapça: ء
Y	V	H	N	M	L	G	Ň	K	Q	F	Ģ	Ă	Ż	Ṫ	Ḋ	Ṡ	Ş	S	J	Z	R	Ž	D	X	Ḩ	Ç	C	Š	T	P	B	A, E	Ğ,U, İ

Başka bir versiyon ise şu şekildedir:

Osmanlıca Latinizasyon
Arapça: ي	Arapça: و	Arapça: ه	Arapça: ن	Arapça: م	Arapça: ل	Arapça: گ	Arapça: ڭ	Arapça: ك	Arapça: ق	Arapça: ف	Arapça: غ	Arapça: ع	Arapça: ظ	Arapça: ط	Arapça: ض	Arapça: ص	Arapça: ش	Arapça: س	Arapça: ژ	Arapça: ز	Arapça: ر	Arapça: ذ	Arapça: د	Arapça: خ	Arapça: ح	Arapça: چ‎	Arapça: ج	Arapça: ث	Arapça: ت	Arapça: پ	Arapça: ب	Arapça: ا	Arapça: ء
Y	V	H	N	M	L	G	Ñ	K	Ķ	F	Ģ	Ă	Ż	Ṫ	Ḋ	Ṡ	Ş	S	J	Z	R	Ď	D	X	Ḩ	Ç	C	Ť	T	P	B	A, E	Ğ,U, İ

Sayılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Osmanlı hakimiyetindeki Ortadoğu ülkelerinde Arap geleneğine dayalı telefon tuşları

Sayılar
Arapça: ٠	Arapça: ۱	Arapça: ۲	Arapça: ٣	Arapça: ٤	Arapça: ٥	Arapça: ٦	Arapça: ٧	Arapça: ٨	Arapça: ٩	Arapça: ۱٠
0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

Yazı biçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

El yazması eserleri el yazısıyla çoğaltan kimselere müstensih, bir hattat öğretmenin, aynısını yazmaları için öğrencilerine verdiği yazı örneği'ne de meşk denilir. Arap alfabesinden geliştirilen, Osmanlı Türkçesinde kullanılan yazı biçemleri:

Dîvânî[değiştir | kaynağı değiştir]

Dîvânî, sülüs ve tâlik (ta'lik) yazı şekillerini içerir. 16. yüzyılda farklı büyüklükte celî dîvânî adında idari işlerde ve Osmanlı İmparatorluğunda resmi yazışmalarda kullanılmıştır. 18. yüzyılda basitleştirilmiş ve (kırması dîvânî ) geliştirilmiş ve Osmanlı Saltanatının sonuna dek saray'da kullanılmıştır. Bir bakıma tevki^[4] e, bir bakıma ta'like benzeyen son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türü. (Fatih döneminde belirmiş, Yavuz döneminde gelişmiştir. Yalnız buyrultularda kullanılır.)^[5]

Dîvânî el yazısı kendi altında ikiye ayrılır:

celî dîvânî
rik'a dîvânî

Muhakkak[değiştir | kaynağı değiştir]

muhakkak yazım

(Arapça: محقق) Arap alfabesinde geliştirilen, sülüs yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen ad.^[6] Önceleri sadece çok az levhalarda ve bazı besmelelerde ve Muhammed bin Abdullah isminin yazımında kullanılmış, fakat 16. yüzyıldan sonra pek az kullanılmıştır.

Nesih[değiştir | kaynağı değiştir]

nesih yazım

Arap alfabesinde geliştirilen, özellikle Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü.^[7] dür. (Arapça: نسخ, nasakha, naskh) de denilen yazı şekli 1928 yılına kadar daha çok Kur'an ve ilmî eserlerin çoğaltılmasında kullanılmıştır.

Rik'a[değiştir | kaynağı değiştir]

(Arapça: الرقعة) Arap alfabesinde geliştirilen, Nesih'in dendansız, yuvarlak ve kıvrak bir türüne verilen isim^[8] olup, Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan günlük basit el yazısı biçimidir. Onaylar genellikle rika ile yazılmıştır.

Tevki[değiştir | kaynağı değiştir]

(Arapça: توقِ) Arap alfabesinde geliştirilen, sülüs yazının daha değişik ve ufaltılmış bir yazı biçimidir. Resmî belgelerde kullanılmıştır. Kelime anlamı "1. Padişah buyruklarına çekilen tuğra. 2. Bu tuğrayı taşıyan buyruk" şeklindedir.^[9]

Ta'lik[değiştir | kaynağı değiştir]

Arap alfabesinde geliştirilen, sülüsün sağdan sola doğru yatık olarak yazılan yazı türlerinden biridir. Tüm harfleri yuvarlağımsı olan bu yazı biçimi, İran'da geliştirilmiş, bir santim veya daha fazla genişlikte kalemle yazılmış olanına da celi ta'lik adı verilir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Klaus Kreiser, Christoph Neumann Kleine Geschichte der Türkei, 2009, S. 21).
Edith G. Ambros/P. A. Andrews/Çiğdem Balim/L. Bazin/J. Cler/Peter B. Golden/Altan Gökalp/Barbara Flemming/G. Hazai/A. T. Karamustafa/Sigrid Kleinmichel/P. Zieme/Erik Jan Zürcher, Artikel Turks, in: Encyclopaedia of Islam, Brill, digitale Edition, Abschnitt II.i Languages – Introduction .
Margarete I. Ersen-Rasch Türkische Grammatik: für Anfänger und Fortgeschrittene, S.1 Online
Celia Kerslake Ottoman Turkish in Lars Johanson,Éva Csató The Turkic languages, S. 180
Korkut Buğday Osmanisch, S. xvii.
Celia Kerslake Ottoman Turkish in Lars Johanson,Éva Csató The Turkic languages, S. 179
Celia Kerslake Ottoman Turkish in Lars Johanson,Éva Csató The Turkic languages, S. 180
Simon Ager, Turkish Alphabet, Omniglot
Pedersen, Thomas Таблица разных систем транслитерации османского алфавит (Ottoman Turkish) (англ.) (PDF). Transliteration of Non-Roman Scripts (4 October 2002). Архивировано из первоисточника 19 апреля 2012.
Pihan, A. P. Notice sur les divers genres d'écriture ancienne et moderne des Arabes, des Persans et des Turcs. — Paris, 1856

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Gef harfinin diyakritik işareti çoğu zaman yazılmaz. Osmanlı Türkçesindeki "gef" harfinin tek başına veya sözcük sonundaki yazılışı aslında kef harfi ile neredeyse aynıdırı. Sadece üstten bir çizgi eklenir. Ancak mevcut kodlamalarda bu öngörülmemiş.
^ Nef harfinin diyakritik işareti çoğu zaman yazılmaz.
^ Lamelif de bazen bir harf yerine koyulur ancak, harf değildir. Lam ve elif harflerinin yan yana yazılmış şeklidir.
^ Resmî belgelerde kullanılan bir yazı türüne verilen ad. TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Büyük Türkçe Sözlük "Tevki" 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Arapçanın romanizasyonu

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Lehçeleri Sanal Klavyesi (Osmanlıca transkripsiyon işaretlerini kapsamaktadır)

[1] Gef harfinin diyakritik işareti çoğu zaman yazılmaz. Osmanlı Türkçesindeki "gef" harfinin tek başına veya sözcük sonundaki yazılışı aslında kef harfi ile neredeyse aynıdırı. Sadece üstten bir çizgi eklenir. Ancak mevcut kodlamalarda bu öngörülmemiş.

[2] Nef harfinin diyakritik işareti çoğu zaman yazılmaz.

[3] Lamelif de bazen bir harf yerine koyulur ancak, harf değildir. Lam ve elif harflerinin yan yana yazılmış şeklidir.

[4] Resmî belgelerde kullanılan bir yazı türüne verilen ad. TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}

[5] TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}

[6] TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}

[7] TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}

[8] TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974^{[ölü/kırık bağlantı]}

[9] Büyük Türkçe Sözlük "Tevki" 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Osmanlı alfabesi nedir?, Osmanlı alfabesi anlamı nedir?, Osmanlı alfabesi ne demektir?