Amonyum klorür

Amonyum klorür
Adlandırmalar
	IUPAC adı Amonyum klorür
	Diğer adlar Nişadır
Tanımlayıcılar
CAS numarası	12125-02-9 ;
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü;
ChEBI	CHEBI:31206 ;
ChemSpider	23807 ;
ECHA InfoCard	100.031.976
EC Numarası	235-186-4;
KEGG	D01139 ;
RTECS numarası	BP4550000;
UNII	01Q9PC255D ;
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID0020078 ;
	InChI InChI=1S/ClH.H3N/h1H;1H3 Key: NLXLAEXVIDQMFP-UHFFFAOYSA-N ; InChI=1/ClH.H3N/h1H;1H3 Key: NLXLAEXVIDQMFP-UHFFFAOYAI;
	SMILES [Cl-].[NH4+];
Özellikler
Kimyasal formül	H4ClN
Molekül kütlesi	53,49 g mol−1
Görünüm	Beyaz katı, higroskopik
Koku	Kokusuz
Yoğunluk	1.5274 gr/cm3
Erime noktası	338 °C süblime olur, bozunur
Kaynama noktası	520 °C
Süblimleşme; koşulları	337.6 °C2de süblime olur; ΔsublHo = 176.1 kJ/mol
Çözünürlük (su içinde)	244 gr/L (−15 °C); 294 gr/L (0 °C); 283.0 gr/L (25 °C); 454.4 gr/L (40 °C); 740.8 gr/L (100 °C)
Çözünürlük ürünü (Ksp)	30.9 (395 gr/L)
Çözünürlük	amonyak, hidrazin, alkol, metanol, gliserinde çözünür; asetonda çok az çözünür; dietil eter, etil asetatda çözünmez
Çözünürlük (metanol içinde)	3.2 gr/100 g (17 °C); 3.35 gr/100 g (19 °C); 3.54 gr/100 g (25 °C)
Çözünürlük (etanol içinde)	6 gr/L (19 °C)
Çözünürlük (gliserin içinde)	97 gr/kg
Çözünürlük (kükürt dioksit içinde)	0.09 gr/kg (0 °C); 0.031 gr/kg (25 °C)
Çözünürlük (asetik asit içinde)	0.67 g/kg (16.6 °C)
Buhar basıncı	133.3 Pa (160.4 °C); 6.5 kPa (250 °C); 33.5 kPa (300 °C)
Asitlik (pKa)	9.24
Kırınım dizimi (nD)	1.642 (20 °C)
Termokimya
Isı sığası (C)	84.1 J/mol•K
Standart molar entropi (S⦵298)	94.56 J/mol•K
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)	−314.43 kJ/mol
Gibbs serbest enerjisi (ΔfG⦵)	−202.97 kJ/mol
Tehlikeler
	GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar
İşaret sözcüğü	Uyarı
R-ibareleri	R22, R36
G-ibareleri	S2, S22
Tehlike ifadeleri	H302, H319
Önlem ifadeleri	P305+P351+P338
NFPA 704; (yangın karosu)	2 0 0
Parlama noktası	Yanıcı değildir
	Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)	1650 mg/kg (sıçan, oral)
	NIOSH ABD maruz kalma limitleri:
PEL (izin verilen)	yok
REL (tavsiye edilen)	TWA 10 mg/m3 ST 20 mg/m3 (duman olarak)
IDLH (anında tehlike)	N.D.
AB sınıflandırması	Hazchem Xn Hazchem Xi
Güvenlik bilgi formu (SDS)	ICSC 1051
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar	Amonyum florür; Amonyum bromür; Amonyum iyodür
Diğer katyonlar	Sodyum klorür; Potasyum klorür; Hidroksilamonyum klorür
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Amonyum klorür ya da daha çok bilinen adıyla Nişadır, formülü NH₄Cl olan bir kimyasal bileşiktir. Suda yüksek oranda çözünen, beyaz kristallere sahip bir tuzdur. Amonyum klorür çözeltileri hafif asidiktir. Doğada mineral halde bazı volkan bacalarının etrafında bulunan haline sal amonyak denir. Bazı tür meyan ballarında bir aroma maddesi olarak kullanılır. Nişadır, hidroklorik asit ve amonyak arasında gerçekleşen reaksiyonla sonucu oluşur.

Elde etme[değiştir | kaynağı değiştir]

Nişadır, Sodyum karbonat üretmek için kullanılan solvay işleminin bir ürünü olarak ortaya çıkar:^[6]

CO₂ + 2 NH₃ + 2 NaCl + H₂O → 2 NH₄Cl + Na₂CO₃

Bu yöntem yalnızca nişadır üretimi için temel yöntem olmakla kalmaz, aynı zamanda bazı endüstriyel işlemlerde amonyak salınımını en aza indirmek için de kullanılır.

Amonyum klorür ticari olarak amonyak (NH₃)'un hidrojen klorür (gaz) veya hidroklorik asit (su çözeltisi) ile birleştirilmesiyle hazırlanır:

NH₃ + HCl → NH₄Cl

Amonyum klorür, volkanik bölgelerde doğal olarak da oluşur ve duman salan deliklerin (fümerol) yakınındaki volkanik kayalar üzerinde oluşur. Kristaller doğrudan gaz halinde birikir ve suda kolaylıkla çözündükleri için kısa ömürlü olma eğilimindedirler. Doğada mineral halinde bulunan amonyum klorüre sal amonyak adı verilir.^[8]

Reaksiyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Amonyum klorür ısıtıldığında süblim görünür, ancak gerçekte geri dönüşümlü olarak ayrışarak amonyak ve hidrojen klorür gazına dönüşür:^[6]

NH₄Cl

NH₃ + HCl

Amonyum klorür, amonyak gazı açığa çıkarmak için sodyum hidroksit gibi güçlü bir bazla reaksiyona girer:

NH₄Cl + NaOH → NH₃ + NaCl + H₂O

Benzer şekilde, amonyum klorür de yüksek sıcaklıklarda alkali metal karbonatlarla reaksiyona girerek amonyak ve alkali metal klorür verir:

2 NH₄Cl + Na₂CO₃ → 2 NaCl + CO₂ + H₂O + 2 NH₃

Sudaki kütlece %5 amonyum klorür çözeltisinin pH değeri 4,6 ila 6,0 aralığındadır.^[9]

Amonyum klorürün diğer kimyasallarla olan bazı reaksiyonları, örneğin baryum hidroksit ile reaksiyonu ve suda çözünmesi gibi, endotermiktir.

Kullanım alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Amonyum klorürün baskın uygulaması, kloroamonyum fosfat gibi gübrelerde (dünya amonyum klorür üretiminin %90'ına karşılık gelir) bir nitrojen kaynağı olarak kullanılır. Bu şekilde döllenen ana mahsullar, Asya'daki pirinç ve buğday'dır.^[10]

18. yüzyılda piroteknikte amonyum klorür kullanılmış ancak yerini daha güvenli ve daha az higroskopik kimyasallar almıştır. Amacı, alevdeki bakır iyonlarından yeşil ve mavi renkleri zenginleştirecek bir klor donörü sağlamaktı.

Beyaz duman sağlamak için ikincil bir kullanımı vardı, ancak son derece kararsız amonyum klorat üreten potasyum klorat ile hazır çift ayrışma reaksiyonu, kullanımını çok tehlikeli hale getirdi.^[11]^[12]^[13]

Metal işleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Nişadır, kalay kaplanacak, galvanizlenecek veya lehimlenecek metallerin hazırlanmasında "flux" olarak kullanılır. Uçucu bir metal klorür oluşturmak için yüzeydeki metal oksitlerle reaksiyona girerek iş parçalarının yüzeyini temizleyerek bir akı olarak çalışır. Bu amaçla, bir havya ucunun temizlenmesinde kullanılmak üzere hırdavatçılarda bloklar halinde satılır ve ayrıca lehime flaks olarak da katılabilir.

Tıp[değiştir | kaynağı değiştir]

Amonyum klorür öksürük ilaçlarında balgam söktürücü olarak kullanılır. Balgam söktürücü etkisi, bronşiyal mukoza üzerindeki tahriş edici etkiden kaynaklanır, bu da muhtemelen öksürmeyi kolaylaştıran aşırı solunum yolu sıvısının üretilmesine neden olur. Amonyum tuzları mide mukozası için tahriş edicidir, bunun sonucunda bulantı ve kusmaya neden olabilir.

Amonyum klorür, şiddetli metabolik alkaloz tedavisinde, distal renal tübüler asidozu teşhis etmek için oral asit yükleme testinde, bazı idrar yolu bozukluklarının tedavisinde idrarın pH'ını asit seviyesinde tutmak için sistemik bir asitleştirici ajan olarak kullanılır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Gıda[değiştir | kaynağı değiştir]

Amonyum klorür, sal amonyak veya salmiak adı altında E numarası koduyla gıda katkı maddesi olarak kullanılır. E510, ekmek yapımında maya besleyici ve asitleştirici olarak kullanılır.^[14] Sığırlar için bir yem takviyesi; mayalar ve birçok mikroorganizma için besleyici ortamda bir bileşendir.

Amonyum klorür, tuzlu meyankökü (İskandinav ülkeleri, Benelüks ve kuzey Almanya'da popüler) adı verilen koyu renkli tatlıları tatlandırmak için kullanılır,^[15] kurabiyelere çok gevrek bir doku vermek için fırıncılıkta ve tatlandırmak için Salmiakki Koskenkorva liköründe de kullanılır. İran, Tacikistan, Hindistan, Pakistan ve Arap ülkelerinde "noshader" olarak adlandırılır ve samosas ve jalebi gibi atıştırmalıkların gevrekliğini artırmak için kullanılır.

Türkiye'de daha çok piyasa adıyla nişadır olarak bilinir.

Laboratuvarda kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Amonyum klorür tarihsel olarak soğutma banyolarında düşük sıcaklıklar üretmek için kullanılmıştır.^[16]

Amonyak içeren amonyum klorür çözeltileri, ACK (Amonyum-Klorür-Potasyum) lizis tamponu dahil olmak üzere tampon çözelti olarak kullanılır.^[17]

Paleontolojide, amonyum klorür buharı fosillerin üzerine depoze edilir, burada madde parlak beyaz, kolayca çıkarılabilen ve fosilin sahip olabileceği herhangi bir renklenmeyi örten küçük kristallerden oluşan oldukça zararsız ve inert bir tabaka oluşturur ve bir açıyla aydınlatılırsa üç boyutlu örneklerin fotoğrafik dokümantasyonunda kontrastı oldukça artırır.^[18] Aynı teknik arkeolojide fotoğrafçılıkta cam ve benzeri numuneler üzerindeki yansımayı ortadan kaldırmak için uygulanmaktadır.^[19]

Organik sentezde doymuş NH₄Cl çözeltisi tipik olarak reaksiyon karışımlarını söndürmek için kullanılır.^[20]

242,8 binde ve sıfır basınçta lambda geçişi ("λ" yoğun madde fiziğinde bir grup olan evrensellik sınıfıdır) olur.^[21]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğada mineral halde bulunan sal amonyak

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Solubility Products of Selected Compounds". www.saltlakemetals.com. Salt Lake Metals. 21 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2014.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Pradyot, Patnaik (2003). Handbook of Inorganic Chemicals. The McGraw-Hill Companies, Inc. ISBN 0-07-049439-8.
^ Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2. bas.). D. Van Nostrand Company.
Results here are multiplied by water's density at temperature of solution for unit conversion.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2015.
^ ^a ^b ^c ^d Sigma-Aldrich Co., Ammonium chloride. Retrieved on 11 Haziran 2014.
^ ^a ^b ^c Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (2001). Anorganik Kimya (resimli bas.). Academic Press. s. 614. ISBN 978-0-12-352651-9. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016.
^ ^a ^b ^c NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. "#0029". National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH).
^ Rowley, Steven P. (2011). General Chemistry I Laboratory Manual (Second bas.). Kendall Hunt. ISBN 978-0-7575-8942-3.
^ Bothara, K. G. (2008). İnorganik Farmasötik Kimya. Pragati Books Pvt. s. 13. ISBN 978-81-85790-05-3. 22 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016.
^ Zapp, Karl-Heinz (2012) Ullmann's Encyclopedia'daki "Amonyum Bileşikleri" Endüstriyel Kimya. Wiley-VCH, Weinheim. DOI:10.1002/14356007.a02_243
^ Conkling, John A.; Mocella, Christopher J. (2010). Piroteknik Kimyası (2.2yayıncı=CRC Press bas.). ISBN 978-1574447408.
^ Davis, Tenney L (2012). Barut ve Patlayıcıların Kimyası. Angriff Press. ISBN 978-0945001171.
^ Kosanke, K.L.; Kosanke, B.J.; Sturman, Barry T.; Winokur, Robert M. (2012). Ansiklopedik Piroteknik Sözlüğü (ve İlgili Konular). Journal of Pyrotechnics. ISBN 978-1889526195.
^ {{kitap kaynağı|soyadı1=Smith|ad1=Jim|soyadı2=Hong-Shum|ad2=Lily|başlık =Food Additives Data Book|yıl=2011|yayıncı=John Wiley & Sons|isbn=978-1444397734|sayfa=540|basım=2.2
^ Christine S. (8 Ağustos 2011). "In Salmiak Territory". The Harvard Crimson. 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2017.
^ "A New Frigorifick Experiment Shewing, How a Considerable Degree of Cold Can Be Suddenly Produced without the Help of Snow, Ice, Haile, Wind, or Niter, and That at Any Time of the Year". Philosophical Transactions. 1 (15): 255-261. 18 Temmuz 1666. doi:10.1098/rstl.1665.0106.
^ "ACK Lysis Buffer". Cshprotocols.cshlp.org. 1 Kasım 2014. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
^ Marsh, L. F. and Marsh, R. C. (1975). "Paleontolojik örneklerin fotoğraflanmadan önce kaplanması için yeni teknikler". Journal of Paleontology. 49 (3): 565-566. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012.
^ "Home - BCIN". Bcin.ca. 1 Ağustos 2017. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
^ Robert K. Boeckman, Jr.; Douglas J. Tusch; Kyle F. Biegasiewicz (2015). "(S)-1,1-Diphenylprolinol Trimethylsilyl Ether". Org. Synth. 92: 309-319. doi:10.15227/orgsyn.092.0309.
^ Pippard, A. B. (Mayıs 1956). "XLVIII. Lambda geçişi yakınında geçerli termodinamik ilişkiler". Philosophical Magazine. 1 (5): 473-476. Bibcode:1956PMag....1..473P. doi:10.1080/14786435608238127. ISSN 0031-8086.

[slm-1] "Solubility Products of Selected Compounds". www.saltlakemetals.com. Salt Lake Metals. 21 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2014.

[pphoic-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Pradyot, Patnaik (2003). Handbook of Inorganic Chemicals. The McGraw-Hill Companies, Inc. ISBN 0-07-049439-8.

[sioc-3] Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2. bas.). D. Van Nostrand Company.
Results here are multiplied by water's density at temperature of solution for unit conversion.

[chemister-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2015.

[sigma-5] Sigma-Aldrich Co., Ammonium chloride. Retrieved on 11 Haziran 2014.

[Wiberg&Holleman-6] Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (2001). Anorganik Kimya (resimli bas.). Academic Press. s. 614. ISBN 978-0-12-352651-9. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016.

[NIOSH-7] NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. "#0029". National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH).

[Rowley-8] Rowley, Steven P. (2011). General Chemistry I Laboratory Manual (Second bas.). Kendall Hunt. ISBN 978-0-7575-8942-3.

[9] Bothara, K. G. (2008). İnorganik Farmasötik Kimya. Pragati Books Pvt. s. 13. ISBN 978-81-85790-05-3. 22 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016.

[10] Zapp, Karl-Heinz (2012) Ullmann's Encyclopedia'daki "Amonyum Bileşikleri" Endüstriyel Kimya. Wiley-VCH, Weinheim. DOI:10.1002/14356007.a02_243

[11] Conkling, John A.; Mocella, Christopher J. (2010). Piroteknik Kimyası (2.2yayıncı=CRC Press bas.). ISBN 978-1574447408.

[12] Davis, Tenney L (2012). Barut ve Patlayıcıların Kimyası. Angriff Press. ISBN 978-0945001171.

[13] Kosanke, K.L.; Kosanke, B.J.; Sturman, Barry T.; Winokur, Robert M. (2012). Ansiklopedik Piroteknik Sözlüğü (ve İlgili Konular). Journal of Pyrotechnics. ISBN 978-1889526195.

[14] {{kitap kaynağı|soyadı1=Smith|ad1=Jim|soyadı2=Hong-Shum|ad2=Lily|başlık =Food Additives Data Book|yıl=2011|yayıncı=John Wiley & Sons|isbn=978-1444397734|sayfa=540|basım=2.2

[15] Christine S. (8 Ağustos 2011). "In Salmiak Territory". The Harvard Crimson. 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2017.

[16] "A New Frigorifick Experiment Shewing, How a Considerable Degree of Cold Can Be Suddenly Produced without the Help of Snow, Ice, Haile, Wind, or Niter, and That at Any Time of the Year". Philosophical Transactions. 1 (15): 255-261. 18 Temmuz 1666. doi:10.1098/rstl.1665.0106.

[17] "ACK Lysis Buffer". Cshprotocols.cshlp.org. 1 Kasım 2014. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.

[18] Marsh, L. F. and Marsh, R. C. (1975). "Paleontolojik örneklerin fotoğraflanmadan önce kaplanması için yeni teknikler". Journal of Paleontology. 49 (3): 565-566. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012.

[19] "Home - BCIN". Bcin.ca. 1 Ağustos 2017. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.

[20] Robert K. Boeckman, Jr.; Douglas J. Tusch; Kyle F. Biegasiewicz (2015). "(S)-1,1-Diphenylprolinol Trimethylsilyl Ether". Org. Synth. 92: 309-319. doi:10.15227/orgsyn.092.0309.

[21] Pippard, A. B. (Mayıs 1956). "XLVIII. Lambda geçişi yakınında geçerli termodinamik ilişkiler". Philosophical Magazine. 1 (5): 473-476. Bibcode:1956PMag....1..473P. doi:10.1080/14786435608238127. ISSN 0031-8086.

[2]

[4]

[6]

[3]

[1]

[5]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Nişadır nedir?, Nişadır anlamı nedir?, Nişadır ne demektir?