Ursus arctos horribilis Yaşadığı dönem aralığı: 2,58-0 myö Pleyistosen-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Korunma durumu
Görünür şekilde güvende (NatureServe)[1]
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Carnivora İnfra takım: Arctoidea Familya: Ursidae Oymak: Ursini Cins: Ursus Tür: U. arctos Alt tür: U. a. horribilis
Üçlü adlandırma
Ursus arctos horribilis (Linnaeus, 1758)

Ursus arctos horribilis, Ursus arctos türüne bağlı Kuzey Amerika'da yaşayan bir ayı alttürüdür.^[2][3][4]

Özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Türün diğer alttürleri arasında Ursus arctos beringianus ve Ursus arctos middendorffiden sonra gelse de en iri olanlar arasındadır. Büyüklükleri zaman aralığı ve popülasyon oranına göre değişkenlik gösterir.

Alaska Yarımadası'nda yüksek popülasyona sahiptir. Yaklaşık olarak erkekler 389 kilogram (858 lb), dişiler 207 kilogram (456 lb) ağırlığındadır.^[5]

Kanada'daki popülasyonu daha azdır. Yaklaşık olarak erkekler 139 kilogram (306 lb), dişiler ise 95 kilogram (209 lb) ağırlığındadır. Popülasyon oranı bölgedeki Ursus americanus ile birbirine yakındır.^[5]

Ortalama 198-240 cm (78-94 in) boyunda^[6], 102 cm (40 in) omuz genişliğinde, arka ayakları 28 cm (11 in) uzunluğundadır.^[7] Yeni doğan yavrular 500 g (18 oz) ağırlığından daha hafiftir.

Renkleri sarıdan siyaha çeşitlilik gösterir. Tipik olarak kürkü ayaklarda koyu kahverengi, uçlara ve sırta doğru beyaz veya sarımsıdır.^[8]

Ursus americanus ile aynı bölgelerde yaşadıklarından birbirinden ayırt etmek için birçok farklılıkları vardır:

• Ursus arctos horribilisin omuzlarında kaslı bir kambur görülebilir, Ursus americanusda bu kambur yoktur.
• Kamburun haricinde yüz profili olarak Ursus arctos horribilisin kısa, yuvarlak kulaklara sahipken, Ursus americanus'un yüzü daha düz ve uzun kulaklara sahiptir.^[9]
• Ursus arctos horribilisin arka alt gövdesi omuzlarından daha aşağıda kalır, Ursus americanusun ise omuzlarından daha yüksektedir.^[9]
• Ursus arctos horribilisin pençeleri 51-102 mm (2-4 in) uzunluğunda, Ursus americanusun ise 25-51 mm (1-2 in) uzunluğundadır.^[9]

Dağılım ve habitat[değiştir | kaynağı değiştir]

Önceleri Alaska'dan Meksika'ya, doğusundan batıda Hudson Körfezi'ne^[10] kadar dağılım gösterirken; artık Alaska, Kanada'nın batı kısımları, Kuzey Batı Amerika'nın bir kısmından güneye doğru Yellowstone Millî Parkı ve Grand Teton Ulusal Parkıda bulunur.^[11] Kanada'da; kuzeybatı bölgelerinde, Britanya Kolumbiyası, Alberta, Yukon, Nunavut ve Manitoba'da yaklaşık olarak 25.000'e yakın popülasyondadır.^[10]

Ekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaşam döngüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Ortalama yaş aralığı erkeklerde 22 yıl, dişilerde 26 yıla yakındır.^[12] Dişiler daha az tehlikede kaldıklarından ve dönemsel dövüşlere girmediklerinden dolayı erkeklerden uzun yaşarlar. Bilinen en yaşlıları, Alaska içlerinde 34 yaşında, kıyılara doğru 39 yaşındadır.^[13] Genel olarak doğumlarından sonraki ilk yılda ölürler.^[14] Captive grizzlies have lived as long as 44 years.^[15]

Ursus arctos horribilis, yılın 5-7 ayını kış uykusuna yatarak (Kaliforniya gibi sıcak bölgeler haricinde)^[16] geçirir.^[17] Yavruların annelerinden beslenerek büyüyüp güçlenmelerine olanak sağladığından, dişiler kış uykusu döneminde yavrular.^[18] Kış uykusuna hazırlanmak için sığınağa ve yetecek kadar yiyecek yemiş olmaya ihtiyacı vardır. Dönem boyunca dışkılamaz. Erkekler martın ortalarına doğru uyanırken, dişiler nisan beya mayısın başına doğru uyanır.^[19]

Besin kaynağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel olarak sindirim sistemleri etçiller arasında olsa da, hepçildir. Hem bitki hem de hayvan yer. Geyik, koyun, bizon hatta yaralı veya güçsüz Ursus americanus gibi büyük memelileri avlayarak beslenirler. Kıyılarda yaşayanların besinleri balıklardan da oluşur ve diğer besinlere oranla bu bölgelerde beslenenler daha iri olur. Salmonidae türleri, Salmo trutta ve protein açısından yoğun olan diğer balıklar besinleri arasındadır. Alaska kıyılarında kıyıya vuran ölü balinaların leşlerini de yiyebilirler.

Dönemsel ve bölgesel etkenlere göre değişiklik gösterse de besinlerinin % 80-90'ının bitkiler oluşturur.^[20] Rubus fruticosus, Rubus spectabilis, Vaccinium oxycoccos, Shepherdia argentea, Shepherdia canadensis, Vaccinium parvifolium gibi birçok seçenekleri vardır bölgeye göre. Coccinellidae türleri, karınca ve arı gibi çoğul gruplu böcekleri de yiyebilir. Heyelan veya çökmeler olduğunda yiyecek bolluğu oluşursa bu bölgelere gider ve gruplar halinde beslenebilir. Yiyecek azalmasında tekrar bireysel beslenmeye döner.

İletişim ve sosyal davranış[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan yerli kabileleri ile birbirlerinden korksalarda, yerli kabileler türü korkutarak aynı bölgede yaşadı.^[21] Ursus arctos horribilis, kabileler tarafından o kadar korkutulmuştu ki tek kalmadıkları sürece avlanılmadılar.^[22][23]

Giderek artan insan-ayı iletişimi, ayıların insan davranışlarına ve yaşam alanlarına adapte olmasını sağladı.^[24] İnsanların yaşam alanlarını ayıların dönemsel hareket alanlarına genişletmesi, şiddetin artmasını tetikleyen sebepler arasında.^[25]

Genel olarak insanlarla iletişimden kaçınırlar. İnsanlara karşı fiziksel büyüklük avantajları bulunsa da insanları nadiren avlarlar.^[26] Saldırıların genelini ani yakınlaşmalar, yiyeceklerini veya yavrularını korumaktan meydana gelir.^[25]

Ursus arctos horribilis yavrularını veya kendisini koruması gerektiğinde Ursus americanusa oranla daha agresiftir.^[27] Yavruların aksine yetişkinler tehlike anında ağaca tırmanamaz, oldukları yerde durarak saldırana karşı pozisyonunu korur.^[28] Dişiler yavrularını korumakta daha saldırgandır ve insan ölümlerinin % 70'i bu sebepledir.^[29]

Korunma durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsanların yaşam alanlarını genişletmesiyle zamanla popülasyonda düşüş yaşayan türün korunması ve popülasyon arttırılması için, Britanya Kolumbiyası'nda odak noktalarından biri park ve koruma alanlarının tekrar düzenlenmesi.^[30]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Bir grizli kafatası.
• 
  Bir anne ve yavrusu.
• 
  Bir dişi grizli.
• 
  Kampçıları uyaran bir tabela. Yiyeceklerin yükseğe asılması ya da ayı sandıklarına konulması tavsiye edilir.
• 
  Yavru
• 
  Jasper Millî Parkı
• 
  Kazmaya adapte olmuş pençeleri
• 
• 
  Aile, Glacier Millî Parkı, Montana,
• 
• 
  Dişi ve yavrusu
• 
  Balık avlaması, Alaska
• 
  Melez Kanada
• 
  Melez
• 
  Amerikan yerlisi postu tutarken
• 
  Hugh Glass'ın saldırıya uğrama haberi
• 
  Şelalede balık avlayışı
• 
  Denali Ulusal Parkı ve Koruma Bölgesi
• 
  Ayıları yakalayıp güvenle doğaya salmak için tuzak, Wyoming, Grand Teton Ulusal Parkı
• 
  Doldurma post, Amerikan Doğa Tarihi Müzesi

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Wilson, Don E., and DeeAnn M. Reeder, eds., 1992: null. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, 2nd ed., 3rd printing. xviii + 1207
• Wilson, Don E., and DeeAnn M. Reeder, eds., 2005: null. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, 3rd ed., vols. 1 & 2. 2142
• Hall, E. Raymond, 1981: null. The Mammals of North America, vol. 2, 2nd ed.. 601-1175.
• Miller, Craig R.; Waits, Lisette P.; Joyce, Paul (December 2006), "Phylogeography and mitochondrial diversity of extirpated brown bear (Ursus arctos) populations in the contiguous United States and Mexico" (PDF), Molecular Ecology, 15 (14), ss. 4477-4485, doi:10.1111/j.1365-294X.2006.03097.x, PMID 17107477, 24 March 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 24 Eylül 2011 
• Banfield, A. W. F. (1987). The Mammals of Canada. Toronto: University of Toronto Press. 
• Committee On The Status of Endangered Wildlife in Canada (COSEWIC) Assessment and Update Status Report on the Grizzly Bear (Ursus arctos) in Canada, 2002 2.1 MB PDF file.
• Cronin, M. A.; Amstrup, Steven C.; Garner, Gerald W.; Vyse, Ernest R. (1991). "Interspecific and specific mitochondrial DNA variation in North American bears (Ursus)" (PDF). Canadian Journal of Zoology. 69 (12): 2985-2992. doi:10.1139/z91-421. 28 Şubat 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
• Herrero, Stephen (1985). Bear Attacks. Piscataway, NJ: New Centuries Publishers. ISBN 978-0-8329-0377-9. 
• Waits, L. P.; Talbot, Sandra L.; Ward, R. H.; Shields, G. F. (1998). "Mitochondrial DNA phylogeography of the North American brown bear and implications for conservation". Conservation Biology. 12 (2): 408-417. doi:10.1046/j.1523-1739.1998.96351.x. 
• Snyder, Susan (2003). Bear in Mind: the California Grizzly. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-1-890771-70-6. 
• Mattson, J.; Merrill, Troy (2001). "Extirpations of Grizzly Bears in the Contiguous United States, 1850–2000". Conservation Biology. 16 (4): 1123-1136. doi:10.1046/j.1523-1739.2002.00414.x. 
• Wielgus, R. B. (2002). "Minimum viable population and reserve sizes for naturally regulated grizzly bears in British Columbia". Biological Conservation. 106 (3): 381-388. doi:10.1016/S0006-3207(01)00265-8. 
• Groom, M. J.; Meffe, G. K.; Carroll, C. R. (2006). Principles of Conservation Biology (3.3yayıncı=Sinauer Associates bas.). Sunderland, MA. 
• Lapinski, Mike (2006). Grizzlies and Grizzled Old Men: A Tribute to Those Who Fought to Save the Great Bear. Guilford, CT/Helena, MT: Globe Pequot Press – Falcon Imprint. ISBN 978-0-7627-3653-9. 
• Murie, Adolph (1985). The grizzlies of Mount McKinley. Seattle: University of Washington Press. ISBN 978-0-295-96204-7. 
• McCory, W.P.; Herrero, S.M.; Jones, G.W.; Mallam, E.D. (1990). A Selection of Papers from the Eighth International Conference on Bear Research and Management, Victoria, British Columbia, Canada. Bears: Their Biology and Management. 8. ss. 11-16. 
• Proctor, M.F.; McLellan, B.N.; Strobeck, C.; Barclay, R.M.R. (2005). "Genetic analysis reveals demographic fragmentation of grizzly bears yielding vulnerably small populations". Proceedings of the Royal Society B. 272 (1579): 2409-2416. doi:10.1098/rspb.2005.3246. PMC 1559960 $2. PMID 16243699. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Smithsonian National Museum of Natural History species account-Grizzly Bear
• Wikimedia Commons'ta Ursus arctos horribilis ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Ursus arctos horribilis ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]