Kumandılar

Kumandılar
(Къуманды, Къубанды, Къуўанды, Къувандыг)
	Biy Nehri
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya (Altay Krayı)	1.401 (2010); 1663 (2002)
Rusya (Altay Cumhuriyeti)	1.062 (2010); 931 (2002)
Rusya (Kemerovo Oblastı)	225 (2010); 294 (2002)
Diller
	Kumandıca (Altaycanın lehçesi)
Din
	Tengricilik, Burhancılık, Ortodoksluk

Kumandılar (kendilerince: Къуманды Kumandı, Къубанды Kubandı, Къуўанды Kuwandı, Къувандыг Kuvandıg; Rusça Кумандинцы Kumandintsı), Rusya'nın orta güney bölgesindeki Altay Krayı, Altay Cumhuriyeti ile Kemerovo Oblastında yaşayan Türk halklarından Altayların 3000 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir.^[3]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya'nın daha çok Altay Krayında Biy Nehri civarındaki Biyskiy, Krasnogorskiy ve Soltonskiy rayonlarında (2002 rakamlarına göre 1663 kişi), biraz da Altay Cumhuriyetinin Turaçak rayonunda (931 kişi), çok az olarak da Kemerovo Oblastında (226 kişi) yaşarlar.

Boyları[değiştir | kaynağı değiştir]

Eskiden sayıları 39 olan söök sayısının Ruslarla birlikte yaşamaya başladıktan sonra zamanla unutularak bugün 10 civarında olduğu ifade ediliyor: Şabat, Çedirbek, Kızılkös, Apaşkös, Toñ~Ton, Toñıl~Tunal, Sakpıjık~Sakpıjok, Toguz, Komnoş~Komdoş, Küzen.^[4]

Wilhelm Radloff'a göre Kumandılar iki zaysanlık [jайсан] (Aşağı Kumandılar, Yukarı Kumandılar) ve altı söök [сӧӧк] (Sô, Kubandı, Tastar, Yutı, Çabraş ve Tôn-Kubandı) olarak yapılanmışlardır:^[5]

Aşağı Kumandılar (kendilerince: Örö Kumandı/Kuvandı/Kıvandı)
- Sô
- Kubandı
Yukarı Kumandılar (kendilerince: Altına Kumandı/Kuvandı/Kıvandı)
- Tastar
- Yutı
- Çabraş
- Tôn-Kubandı

L. P. Potapov tarafından yapılan düzenleme ise şöyledir:^[6]


No	Söök	Annalistic Name	Ethnic and linguistic affiliation	Period	Note

1	So	So/Se/Sek/Saka	Parental tribe of the Ancient Türks	prior to 4th c. CE	^[7]
2	Kubandı	Kuman/Cuman/Kuban/Kun (Hung.)	Appear after disintegration of the Kangar state	7th c. CE	^[8]
3	Tastar	Kuman/Cuman/Kuban/Kun (Hung.); Ases	Appear after disintegration of Kangar state	7th c. CE	^[9]
4	Diutı (Chooty)	Tele/Teleütler	Tele/Teleütler were members of the Göktürkler	6th-8th c. CE	^[10]
5	Chabash (Chabat)	bilinmiyor	bilinmiyor	bilinmiyor	^[11]
6	Ton (Ton-Kubandy)	Nenets kabilesi	Altai-kiji söögü Tongjoan, Tuva grubuTongak of unknown extraction	12th c. CE in "Moğolların Gizli Tarihi"	^[9]

Barınakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Wilhelm Radloff'a göre^[5] Kumandıların barınakları genellikle ağaç kütüklerinden yapılmış kaba baraka, toprak kulübe ve kayın ağacının kabuğundan yapılmış çadırlardan ibarettir.

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Altay Cumhuriyeti, Altay krayı ve Kemerovo Oblası Kumandıların coğrafyasıdır

Kumandıların dilleri Kumandıca (MultiTree 1p0^[12]), Altaycanın Kuzey Altaycası denen lehçe grubuna girer ve bu gruptaki Tuba ve Çalkanduların lehçelerine benzer.^[3]

2010 sayımına göre kendini Kumandı olarak niteleyen 3114 kişiden ancak 738^[13] ya da 1044^[3] kadarı Kumandıcayı konuşabildiği kaydedilmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; пер.2010 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ ^a ^b ^c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; perepis isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ ^a ^b ^c "Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Kumandin Language". 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
^ Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara
^ ^a ^b W. Radloff, Sibirya’dan 1.Cilt, S.200
^ Potapov L.P., "Ethnic composition and origin of Altaians. Historical ethnographical essay", p. 21
^ Potapov L.P., Ibid, p. 58
^ Potapov L.P., Ibid, p. 54
^ ^a ^b Potapov L.P., Ibid, p. 60
^ Potapov L.P., Ibid, p. 14, 59
^ Potapov L.P., Ibid, p. 62
^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
^ "Всероссийская перепись населения 2002 года. Том 13. «Коренные малочисленные народы Российской Федерации»". 20 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.

[пер.2010-1] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; пер.2010 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[perepis-2] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; perepis isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[refLingsib-3] "Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Kumandin Language". 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.

[refDilek-4] Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara

[refRad-5] W. Radloff, Sibirya’dan 1.Cilt, S.200

[Potapov_L.P._p._21-6] Potapov L.P., "Ethnic composition and origin of Altaians. Historical ethnographical essay", p. 21

[7] Potapov L.P., Ibid, p. 58

[8] Potapov L.P., Ibid, p. 54

[Leonid_P_p._60-9] Potapov L.P., Ibid, p. 60

[10] Potapov L.P., Ibid, p. 14, 59

[11] Potapov L.P., Ibid, p. 62

[12] "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.

[13] "Всероссийская перепись населения 2002 года. Том 13. «Коренные малочисленные народы Российской Федерации»". 20 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Kumandılar nedir?, Kumandılar anlamı nedir?, Kumandılar ne demektir?