Kart yarışı veya karting, motor sporlarının değişik bir türüdür. Kart veya go-kart adı verilen dört tekerlekli, küçük araçlarla yapılır. Genellikle küçültülmüş kart pistlerinde yapılan bu yarış türü, motor sporlarında daha üst seviyelere geçiş için bir vasıta olarak görülür.

Kart araçları hız bakımından büyük farklılık gösterebilirler. Süperkart olarak da bilinen bazı araçlar, 260 kilometre/saat (160 mph)'i aşan hıza ulaşabilmektedir.^[1] Buna karşın genelde eğlence parklarında bulunan ve halkın kullanımına sunulan go-kart araçları ise maksimum 25 kilometre/saat (16 mph) hıza ulaşabilmektedir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikalı Art Ingels, karting'in babası olarak kabul edilmektedir. Usta bir yarışçı ve yarış arabası mühendisi olan Ingels, ilk kart aracını 1956 yılında Güney Kaliforniya'da yarattı.^[2] Birdenbire ünü yayılmaya başlayan karting, hemen başka ülkelere de sıçramaya başladı.^[3] Karting, bugün de özellikle Avrupa'da yoğun ilgi görmektedir.

İlk kart aracı üreten firma, Amerikalı Go Kart Manufacturing Corporation idi (1958). 1959'da, McCulloch firması, kart araçları için motor üreten ilk firma oldu. Üretilen ilk motor, McCulloch MC-10 ismini taşıyordu.^[4] Bu motor, iki zamanlı bir elektrikli testere motorundan uyarlanmıştı.^[5] Daha sonra, 1960'lı yıllarda, motosiklet motorları da kart araçlarına uyarlanmaya başlandı. Özellikle de, bu iş için firmalar kurulmadan önce bu yöntem tercih ediliyordu. Daha sonradan da başta İtalya (IAME) olmak üzere pek çok ülkede karting için motor üreten firmalar kurulmaya başlandı.

Parçaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Şasi[değiştir | kaynağı değiştir]

Şasi, demir borulardan oluşur.^[6][7] Şasinin virajlarda dağılmaması için yeterince dayanıklı olması ve bir süspansiyon görevi görmesi için yeterince esnek olması gerekir. Bu nedenle şasilerde ayrıca bir süspansiyon bulunmamaktadır. Kart şasileri, ABD'de açık, kafesli, düz ve ofset şeklinde bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. CIK ve FIA ise şasileri açık ve düz olarak sınıflandırmaktadır.

• Açık kartlarda takla kafesi bulunmaz.
• Kafesli kartlarda sürücüyü çevreleyen bir takla kafesi vardır. Bunlar genelde arazi pistlerinde kullanılır.
• Düz şasili kartlarda sürücü aracın ortasına oturur. Bu şasiler, sprint yarışları için kullanılmaktadır.
• Ofset şasili kartlarda ise sürücü aracın sol tarafına oturur. Bu şasiler ise sadece sola dönülen speedway yarışlarında kullanılır.

Şasinin dayanıklılığı, değişik durumlara göre değişen bir yol tutuşunu belirler. Genellikle; kuru zeminler için daha dayanıklı ve katı, ıslak veya zayıf tutunma özelliğine sahip zeminler için ise daha esnek şasiler tercih edilir. En iyi şasi, dayanıklılık borularının yarıştaki duruma göre öne, arkaya veya kenarlara eklenip çıkarılabilmesine uygun olmalıdır.

Frenleme ise arka dingile yerleştirilen bir disk fren ile gerçekleşir. Ön disk frenleri birçok vitesli kart klasmanlarında tercih edilmekte ve popülaritesi gittikçe artmaktadır. Buna karşın, diğer klasmanlarda bu tercih edilmemektedir. Vitesli kartlarda çift ana silindir bulunur. Birisi ön, birisi arka taraf içindir ve ön/arka çapraz değişim için ayarlanabilir durumdadır.

Profesyonel yarış kartları, sürücü hariç genelde 75–80 kg ağırlıktadır. Avanti, Tony Kart, Trulli, Birel, CRG, Gillard, Intrepid, Kosmic, Zanardi ve FA Kart, Avrupa'daki başarılı şasi üreticileri arasındayken; Emmick, Coyote, Bandit, Shadow, MGM, PRC ve Margay gibi firmalar ise Amerika'nın önde gelen firmaları arasındadır.

Motor[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğlence parklarında kullanılan kartların motorlarında dört zamanlı motorlar ve elektrikli motorlar kullanılır. Buna karşın yarış kartlarında ise ya iki ya da dört zamanlı küçük motorlar kullanılmaktadır.

• Dört zamanlı motorlar standart hava soğutmalı endüstriyel motorlar olabilmektedir. Bazen bu motorlara ufak modifikasyonlar yapılabilir ve güçlerinde 5 ilâ 20 beygir arası bir artış olabilir. Briggs & Stratton, Tecumseh, Kohler, Robin ve Honda gibi firmalar, motor üretiminde önde gelen firmalardandır. Bu firmalar hem yarış hem de eğlence organizasyonları için yeterlidir. Bunların dışında, Yamaha, TKM, Swissauto veya Aixro (Wankel motoru kullanır) gibi, 15 ilâ 48 beygire kadar daha güçlü motorlar üreten firmalar da vardır. Bu araçlar 11,000 devire kadar ulaşabilmektedir ve karting için özel olarak üretilirler. Kullanım alanları ise, iki zamanlı motorlar gibi bazı ulusal şampiyona klasmanlarıdır.
• İki zamanlı motorlu kartlar özel üreticiler tarafından üretilir ve geliştirilir. WTP, Comer, IAME (Parilla, Komet), TM, Vortex, Titan, REFO, TKM, PRD, Yamaha ve Rotax bu firmalar arasında yer almaktadırlar. Bunlar tek silindirliler için 8 ilâ 60 cc arası (Vortex tarafından üretilen MiniROK gibi), çift silindirliler için ise 8 ilâ 250 cc arası geliştirme yapabilmektedirler.^[1] Bugün ise en popüler kategorilerde TaG 125 cc motorları kullanılmaktadır. Bu son 125 cc'lik KF1 motorları elektronik olarak 16,000 devirle sınırlandırılmıştır.^[8] Bugün birçoğu su soğutmalı olsa da, öncelerde hava soğutmalı motorlar bu spor dalını domine etmişti.

Şanzıman[değiştir | kaynağı değiştir]

Kart araçlarında diferansiyel bulunmaz.^[7] Diferansiyel eksikliği, arka lastiklerden birinin dönüş esnasında kayması sonucunu doğurmaktadır. Bu yüzden, şasi, dönüşlerde arka lastiği hafifçe kaldıracak şekilde tasarlanır. Böylece lastik yere tutunmayı biraz yitirir ve zemin üzerine ya kayar ya da zeminle bağlantısını tamamen kaybeder.

Motorun gücü arka dingile bir zincir tarafından ulaştırılır. Motor ve dingil dişlileri sökülebilmektedir. Motordan maksimum gücü alabilmek için, motorun ve dingilin orantısının pist şartlarına uyumlu hâle getirilmesi gereklidir.

İlk zamanlarda, kartlar doğrudan tahrikliydi ve aracın iterek çalıştırılması gerekiyordu. Fakat bunun zahmetli olması amatör seviyeler için merkazkaç debriyajın uygulanması sonucunu doğurdu. Kuru merkezkaç debriyajları bugün pek çok kategoride (mesela Rotax Max) kullanılmakta bugün büyük uluslararası klasmanlar için kural hâline gelmiştir. Bu klasmanlarda 125 cc debriyajlı motorlar kullanılmaktadır.

Lastik[değiştir | kaynağı değiştir]

Lastikler, normal araçlarda bulunanlara göre daha küçüktür. Jantlar magnezyum alaşım, alüminyum veya karışık malzemelerden yapılır. Lastikler dönüş baskısını 2 g (20 m/s) kuvvetine kadar kaldırabilir. Lastiklerin bu kuvveti; şasi, motor ve araç ayarlarına göre değişebilir. Bridgestone, Dunlop ve Maxxis gibi bazı lastik üreticileri, kartlar için lastik üretmektedir. Bunun yanı sıra, bu sektöre özel olarak üretim yapan MG, MOJO ve Vega gibi üreticiler de bulunmaktadır.

Diğer motor sporlarında da olduğu gibi, Karting'de de değişik zemin koşullarına göre değişik lastik tipleri bulunmaktadır.

• Düz lastikler kuru zemin içindir. Düz kart lastiklerinin hamurları, çok yumuşaktan çok serte kadar değişiklik göstermektedir. Yumuşak lastikler daha çok tutunma sağlarken sert lastikler ise daha az tutunma sağlar, fakat daha uzun ömürlüdür. Uluslararası seviyedeki yarışlarda, pilotlar lastiklerini seçme konusunda özgürdürler.^[9] Ayrıca bu yarışların süresi genellikle 10 ilâ 20 dakika arası olduğu için, motor sporlarında görülebilecek en yumuşak lastikler Karting'de görülebilmektedir.
• Yağmur lastikleri, ıslak zemin için kullanılır. Bu lastikler oluklu olup yumuşak bileşenlerden yapılır ve düz lastiklere göre daha dardır. Bazı yarış kategorilerinde yağmur lastiğine izin verilmemektedir.
• Özel olarak, buzlu zeminler için çivili veya yüksek tutuş gerektiren toprak zeminli pistler için kesikli lastikler kullanılır. Düz ve kesikli lastiklerin kesikleri, sürüşü en uygun hâle getirmek için bir torna vasıtasıyla ayarlanır.

Veri toplama[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer motor sporlarında olduğu gibi, kart yarışları için de birtakım veri toplama sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemler, sürücülere direksiyon üzerine sabitlenmiş bir ekran üzerinden; motor devri, tur zamanları (sektör zamanları da dahil), atılan tur sayısı, en hızlı tur, soğutma sisteminin sıcaklığı, egzoz gazının sıcaklığı ve bazen de şanzımanlı kartlar için hız veya vites bilgilerini görme imkânı verir.

Bu sistemlerden bazıları sensörler aracılığıyla tur bilgilerini kaydedebilmektedir. Bu sistemler o sıradaki seansın takip edilmesini ve/ve ya veri analiz yazılımı yüklenmiş bir bilgisayara verilerin depolanmasını sağlayabilmektedir. Daha komplike sistemler ise yatay ve dikey ivme (g kuvveti), gaz konumu, direksiyon konumu ve fren basıncı gibi ekstra bilgileri gösterebilmektedir.

Yarışlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Karting, dört tekerlekli motorsporları arasında genellikle en ekonomik olan tür olarak kabul edilir. Boş zaman aktivitesi olarak neredeyse herkes tarafından yapılabileceği gibi, başlı başına bir spor türü olarak da yapılabilir. Karting yarışları bizzat FIA tarafından, CIK adı altında yapılır. Lisanslı bir yarışçı olmak için, sekiz yaşını doldurmuş olmak yeterlidir.

Amerika'da FIA gibi büyük çaplı bir karting organizatörü bulunmamaktadır. Bunun yerine; IKF (International Kart Federation), WKA (World Karting Association) ve KART (Karters of America Racing Triad) gibi birok organizatör bulunmaktadır.

Birleşik Krallık'ta ise MSA (Motor Sports Association) tarafından birçok organizasyon düzenlenmektedir. NatSKA (National Schools Karting Association) gibi bazı kuruluşlar ise MSA'dan bağımsız olarak ülke boyunca çeşitli yarış organizasyonları yapmaktadır. EPEC (European Prokart Endurance Championship)^[10] ve BRKC (British Rental Kart Championship)^[11] gibi kuruluşlar ise MSA yetki alanı dışında dört zamanlı "kiralık kart" yarışları düzenlemektedirler. Ülkenin ilk ulusal karting ligi olarak bilinen Elit Karting Ligi (Elite Karting League) de gene MSA yetki alanı dışında yer almaktadır.^[12]

Avustralya'da ise kart yarışları Australian Karting Association tarafından FIA ve Avustralya Motor Sporları Konfederasyonu (CAMS) adına yönetilir. Her sene yarış organizasyonlarının ve sürücülerin uyması gereken kuralların anlatıldığı bir kılavuz yayınlanır.

Yarış kategorileri 7 veya 8 yaşında başlar. Amerika'da ise "Kid Karts" adlı bir kategoride 5 yaşından itibaren yarışabilmek mümkündür. Kategoriye bağlı olarak, gruplar genellikle 3 yıllık olarak veya kiloya göre düzenlenir ve 15 veya 16 yaşında ulaşılabilen kıdemli statüsüne kadar çeşitli gruplar yer almaktadır.

Yarış türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel olarak yarış türleri aşağıdaki gibidir:

Sprint[değiştir | kaynağı değiştir]

Sprint yarışları sola ve sağa dönülen, küçük sokak pistlerine benzeyen belirli kart pistlerinde yapılır. Pistlerin uzunluğu 400 ilâ 1,600 metre arasında değişmektedir.

Sprint yarışları kısa süreli yarışlar olup az sayıda turdan oluşur. Bu yarışlarda sıralama önemlidir. Yarışmanın kazananını belirlemek için farklı puan hesaplama yöntemleri vardır. Yarışın toplam süresi genelde 15 dakikayı aşmaz. Sürat ve rakibi geçmek en önemli hususlardır. Bu genelde üç sıralama seansı içerisinde gerçekleşir, yarışta da ödül kazanmak için mücadele verilir.

Karting Dünya Şampiyonası yarışları da dahil olmak üzere, FIA yarışları bu formattadır.

Dayanıklılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Dayanıklılık yarışları uzun bir zaman aralığı için yapılır. 30 dakika ile başlayıp 24 saate kadar sürebilmektedir. Bir sürücü olabileceği gibi, birden fazla sürücü de yarışta yer alabilir. Genellikle; süreklilik, güvenlik ve pit stratejisi hıza nazaran daha büyük öneme sahiptir.

WKA ve IKF bünyesinde yer alan ve Amerika'da Enduro adı verilen yarışlar genellikle 30 (Sprint Enduro) veya 45 (Laydown Enduro) dakika sürer ve pit yapılmaz. Enduro yarışları tam ölçekli pistlerde yapılır ve bu pistler de genellikle 1,5 ilâ 4 mil arası uzunluktadır.

Ünlü Le Mans 24 Saat yarışları gibi, kart yarışlarında da 24 saatlik bir yarış serisi vardır. Bu yarış serisi, Le Mans'ta ünlü Fransız Formula 1 pilotu Alain Prost'un adını taşıyan pistte yapılır.^[13] Bu yarış 1986'dan beri yapılmaktadır. Kazananları arasında dört kez Champ Car şampiyonu olmuş olan Sébastien Bourdais de bulunmaktadır (1996).

Speedway[değiştir | kaynağı değiştir]

Speedway yarışları asfalt veya toprak zeminli oval pistlerde yapılır. Bu pistler genellikle 1/6 ilâ 1/4 mil arası uzunluktadır. Pistler esasen iki düzlük ve dört virajdan müteşekkildir. Bazı pistler ise simetriktir ve genellikle düzlükleri bir yumurta veya tri-oval gibi şekillendirilir.

Ofset kart şasileri, sadece sola dönüşlü oval ve tri-oval pistlerde yapılan yarışlar için hassas kontrollü ve ayarlanabilir olarak geliştirilir.

Speedway yarışları; uzunluk olarak ödüllü etkinlikler için 4 turdan, ana etkinlik için 20 tura kadar değişkenlik gösterebilir.

Toprak zeminli speedway yarışlarında iki format vardır: eleme yarışları ve sıralama turlu elemeler.

• IKF tarafından düzenlenen yarışlarda 10 turluk iki eleme yarışının ardından 20 turluk final yarışı koşulur. Eleme yarışlarında elde edilen derecelere göre yarışmacıların final yarışmasına hangi sıradan başlayacakları hesaplanır.
• WKA tarafından düzenlenen yarışlarda ise sıralama turu formatı uygulanır. Bir aktarıcı yerleştirilen araçlar piste 5 veya daha az araçlık gruplar hâlinde gönderilirler. Bütün araçlar en hızlı turu atmaya çalışır. 20 turluk asıl yarış için sıralama bu derecelere göre belirlenir.

American Kart Racing Association (AKRA)^[14] ise yarışlar için grup aktarıcı sıralama formatını kullanır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Curlie'de Karting (DMOZ tabanlı)

İdari kurullar:

• corporate sports league web site 12 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• CIK-FIA web site25 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• MSA – Motor Sports Association18 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Governing body for motor sports in Great Britain
• IKF – International Kart Federation9 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Governing body for the sport of kart racing in the US, mainly West Coast
• WKA – World Karting Association1 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Governing body for karting in the US, mainly East Coast
• AKRA – American Kart Racing Association – Governing body for speedway oval karting in the US
• AKA – Australian Karting Association4 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Governing body for karting in Australia
• ASN Canada2 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Governing body for kart racing in Canada
• NatSKA – National Association of Schools and Youth Group Karting – UK13 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• VKA – Vintage Karting Association – Association for support of karts from karting's 1956 inception to 1975