Kanada'da insan hakları, 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ni imzalamasından sonra Kanada hükûmetinin bu bildirinin Kanada yasalarının bir parçası olması için çalışmaları. Kanada'da insan haklarını korumak için dört temel mekanizma bulunmaktadır: Canadian Charter of Rights and Freedoms, Kanada İnsan Hakları Yasası, Kanada İnsan Hakları Komisyonu ve Kanada'nın eyaletleri ve bölgelerindeki insan hakları yasaları ile mevzuatı.

Kanada'nın kültürel çoğulculuk ve LGBT hakları gibi karşı-ayrımcı uygulamalar konusundaki tartışılmaz başarılarına rağmen, ırkçılık önemli bir sorun olmaya devam etmektedir.^[1] Gelişmiş ülkeler sıralamasında altıncı olan Kanada'da günümüzde Kanada yerlilerine karşı sistemik ırkçılık (systemic racism) hâlâ uygulanmaktadır.^[1] Kanada'daki engellilik v engelli hakları da eleştirilen diğer bir insan hakları ihlalleridir.

LGBT hakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde resmi bir heteroseksist ayrımcılığın bulunmadığı 9 ülke arasında Kanada da yer almaktadır^[2][3] ve 1969'dan beri eşcinsellik, 2003/2005'ten beri eşcinsel evlilik, 1992'den beri orduda eşcinsellik yasal olarak serbesttir.

Etnik ihlâller[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanada hükûmetinin Indian Act denen Kızılderili Yasasına dayanarak Kanada yerlilerinin (Kanada İnuitleri, Kanada Kızılderilileri ve Métisler) atlı polis gücüyle zorla tehcir (relocation) ettirilmesi ırkçı asimilasyon (racist assimilation) politikaları olarak görülmektedir.^[4] Bütün Kanada yerlileri binlerce yıldır avcı ve toplayıcı geleneğini sürdüren, parayla değil değiş tokuş yöntemiyle doğal ticaret yapan, yarı göçebe halklardır ve bunlar geleneksel toprakları dışında mülteci durumuna düşürüldükleri gibi geleneksel ekolojik bilgi ve lokal şive kaybı da gözlenmiştir. Ayrıca, radyoaktivite bilgisi olmayan yerlilere de iş olarak radyoaktif maddelerin taşınması görevi verilmesi de aynı biçimde etnik insan hakları ihlalleri olarak görülmektedir. Günümüzde Kanada yerlilerine karşı sistemik ırkçılık (systemic racism) hâlâ devam etmektedir.^[1]

• 1940 lar ve 1950 ler Manhattan Projesi kapsamında radyoaktif bilgilendirme yapılmaksızın ve herhangi bir önlem alınmadan uraninit cevherinden radyum ayıklayan Eldorado Maden ocağı'nda uranyum ve radyum cevherleri Sahtuların Délı̨ne Sahtugotineleri kabilesinden erkeklere sırtta bez çuvallarla taşıttırılmıştır ve bu çalışan erkeklerin çoğu radyasyon zehirlenmesi sonucu ölmüş, yetişkin bir erkek nesli kaybeden köyleri Délı̨ne ise daha sonra «dullar köyü» (village of widows) olarak anılmaya başlanmıştır^[6][7][8] ve erkeklerin avcılık yapıp geçim sağladığı Atabask toplumlarında dul kalmak geleneksel ekolojik bilgi kaybından dolayı gerçek bir yıkımdır. Nükleer holokost (nuclear holocaust) olarak nitelendirilen bu yıkım ayrıca kültürel, ekonomik, ruhsal ve duygusal çöküntüyü de beraberinde getirmiştir.^[9]
• 1949 Ahiarmiutların Nueltin Lake bölgesinden^[10] Ennadai Gölü'ne ve oradan da bir sene sonra Arviat'a 1950 ile 1958 yılları arasındaki zoraki tehciridir ve Ahiarmiutlar niye taşınıp sürgün edildiklerine bir anlam veremedikleri gibi bu tehcirin Ahiarmiutları büyük ölçüde sıkıntıya soktuğunu ve başarısızlıkla sonuçlandığı kabul edilmektedir. Arviat'taki Ahiarmiut yaşlıları bu tehciri acı ve korkunç (terrible) bir sürgün olarak nitelendirmektedirler.^[11]
• 1953 Yüksek Arktik Tehciri, Québec'te Nunavik İnuitçesi konuşan İnuitlerin güneydeki farklı iklim ve ekosisteme sahip verimli Inukjuak'tan 2.000 km uzaklıkta kuzeydeki kış aylarında 24 saat gece yaz aylarında da 24 saat gündüz olan verimsiz Resolute Bay'a zorla tehcir (forced migration) ettirilmesidir.^[12][13] Tehcirden sonraki ilk yıl aç kalmamaları için İnuitlere yeterli gıda takviyesi yapılmamıştır. Tehcir edilen İnuitlere diledikleri takdirde iki sene sonra eski evlerine dönebilecekleri söylenmiş fakat bu vaat hükûmet tarafından onursuzca yerine getirilmemiştir.^[14] Tehcir edilen İnuitler ve onların soyundan gelenler hükûmetin özür dilemesi gerektiğini haykırmış ve 1987 yılında federal hükûmetten 10 milyon dolar tazminat istemişlerdir.^[15] Tehcirden tam 57 yıl sonra, Kanada hükûmeti 18 Ağustos 2010 tarihinde insanlık dışı muamele ve acılar için İnuitlerin geride kalanlarından resmî olarak özür dilemiştir.
• 1956 Sayisi Dene tehciri'nde Sayisi Denelerinin geleneksel topraklarından (Little Duck Lake) zorla Churchill, Manitoba kasabasına tehciri ve tehcir edilen Kızılderili nüfusun üçte birine tekabül eden 100 kişinin ölümü ile birlikte bir neslin yok olması.^{[16][17][18][19]} Tehcir, bu küçük grubun Avrupalılarla temastan önceki geleneksel ekolojik bilgi dahil bütün kültürel birikimini neredeyse yok etmiştir ve federal hükûmet tarafından işlenen en ağır hatalardan (one of the most grievous errors) biridir^[17] ve soykırım (genocide)^[18] ya da kültürel soykırım (ethnocide or cultural genocide)^[19] olarak da nitelendirilmektedir.

Yatılı okullar[değiştir | kaynağı değiştir]

Finansmanı Kanada hükûmeti'ne bağlı Aboriginal Affairs and Northern Development Canada tarafından sağlanan ve Kanada Katolik Kilisesi ile Kanada Anglikan Kilisesi tarafından yönetilen^[20] yatılı okullarda yakın zamana kadar Kanada İnuitleri, Kanada Kızılderilileri ve Métisler'den oluşan Kanada yerlilerine dinî-asimilasyon ağırlıklı eğitim-öğretim verilmiştir. Kökeni Kanada Konfederasyonu öncesine dayansa da 1876'da Indian Act yasasının kabul edilmesinden sonra etkinleşmiştir ve yirminci yüzyıla kadar açık kalan bu okulların sonuncusu ancak 1996 yılında kapatılmıştır.^[20] Anadillerinden mahrum büyüyen çocuklar ayrıca öğretmenlerin ve diğer öğrencilerin fiziksel, ruhsal ve cinsel istismarına maruz kalmışlardır. 1922 yılında Kızılderili, Eskimo ve Métislerden oluşan binlerce yerli çocuk bu okullara kapatılmıştır. Çoğu Katolik Kilisesi tarafından işletilen bu okullarda işlenen cinsel istismar ve şiddeti 1990 yılında kendisi de Anişinabelerden Kanada Kızılderilisi olan Manitoba lideri Phil Fontaine ortaya koymuştur. Fontaine'e göre bu yatılı okullarda erkek ya da kız çocuklarına uygulanan cinsel istismar (taciz ve tecavüz) oldukça yaygın bir uygulamaydı.^[21] Kanadalı yazar ve sanatçı Michael D. O'Brien Katolik okullarında çocuk ve gençlere yönelik cinsel istismarın salgın (epidemic) olduğunu belirtmiştir^[22]

Kızılderili Kütüğü[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızılderili Kütüğü'ne kaydı olmayan Kızılderililer (diğer adlarıyla Kızılderili statüsü olmayan Kızılderililer), kayıtlı Kızılderililerinin haklarına sahip değildir. Ayrıca, kayıtlıların bu hakları ırkçı ve ayrımcı maddelerle ellerinden alınabilmektedir: Kızılderili statüsü alan Kızılderili erkekleri Kızılderili statüsü almayan Kızılderili kadınla evlenirse statüsüz duruma düşer ve hakları gaspedilir; statülü bir anneyle statüsüz babanın çocuğu haklardan mahrum edilir; evlilik öncesi statüsüz bir anne ya da baba tarafından büyükanneye sahip kişilerin hakları gaspedilir; seçme ve seçilme hakkı (1960 yılına kadar, federal seçimlerde oy verebilmek için Kızılderili statüsünü reddetmesi gerekiyordu). Sivil haklar ya da siyasi haklara sahip olabilmek için etnik Kızılderili yasal kimliğinden vazgeçmeleri gerekmektedir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hudson's Bay Company
• Kızılderili soykırımları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Timeline of Social and Cultural Injustices in Canada 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Relocation of Aboriginal Communities 9 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.