FIDE ünvanları, uluslararası satranç yönetim organı FIDE tarafından üstün performans için verilen ünvanlardır. Bu ünvanların en yükseği Büyükustadır. Ünvanlar genellikle Elo derecesi ve diğer ünvanlı satranç oyuncularına karşı kazanılan karşılaşmalardan elde edilen normların birleşimiyle kazanılır. Ünvanlar bir kez verildiğinde, sahtekarlık veya hile durumları dışında ömür boyu elde tutulur. Açık ünvanlar tüm oyuncular tarafından kazanılabilirken, kadın ünvanları kadın oyuncularla sınırlıdır. Birçok güçlü kadın oyuncu hem açık hem de kadın ünvanlarına sahiptir. FIDE ayrıca hakemler, organizatörler ve eğitmenler için de ünvanlar verir. Yazışmalı satranç, satranç problemi oluşturma ve satranç problemi çözme ünvanları artık FIDE tarafından yönetilmemektedir.

Bir satranç ünvanı, genellikle kısaltılmış bir biçimde, bir onurlandırma olarak kullanılabilir. Örneğin, Viswanathan Anand, "GM Viswanathan Anand" olarak adlandırılabilir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Güçlü bir satranç oyuncusu için kullanılan "usta" terimi başlangıçta gayri resmi olarak kullanılıyordu. 19. yüzyılın sonlarından itibaren, çeşitli ulusal satranç federasyonları böyle bir unvanın kullanımı için resmi gereklilikler oluşturmaya başladı. Almanca Großmeister kelimesinden ödünç alınan "Büyük Usta" terimi Sovyetler Birliği'nde resmî bir ünvandı ve 1950'de FIDE tarafından kurulmadan önce birkaç on yıl boyunca dünyanın seçkin oyuncuları için gayri resmî olarak da kullanılmıştı.^[1] FIDE'nin ilk ünvanları 1950 yılında verildi ve 27 Büyükusta (GM), 94 Uluslararası Usta (IM) ve o zamanlar sadece Kadın Ustalar (WM) olarak bilinen 17 Kadın Uluslararası Ustadan (WIM) oluşuyordu.

FIDE'nin ilk büyükustaları:

Ünvanlar, gereklilikler daha resmî hale gelmeden önce FIDE Kongresi'nin oylamasıyla verilirdi. 1957 yılında FIDE, ünvanlar için normlar (yeterlilik standartları) getirdi.^[2] FIDE, 1976'da sadece kadınlara özel daha yüksek bir ünvan olan Kadın Büyükusta (WGM) unvanını tanıttı. 1978 yılında FIDE Ustası (FM) ve Kadın FIDE ustası (WFM) alt ünvanları, 2002 yılında ise Usta Adayı (CM) ve Kadın Usta Adayı (WCM) ünvanları tanıtıldı. Benzer ünvanlar, Uluslararası Yazışmalı Satranç Federasyonu ve Dünya Satranç Kompozisyon Federasyonu tarafından hem satranç problemleri oluşturmak hem de çözmek için verilmektedir.^[3] Bu kurumlar FIDE ile işbirliği içinde çalışırlar ancak artık ondan bağımsızdırlar.

Ünvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükusta[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükusta ünvanı, FIDE tarafından seçkin satranç oyuncularına verilir. Dünya Şampiyonu dışında, Büyükusta bir satranç oyuncusunun ulaşabileceği en yüksek ünvandır. Satranç literatüründe genellikle GM olarak kısaltılır. "Uluslararası Büyük Usta" için IGM kısaltması, genellikle eski literatürde, zaman zaman görülür.

Bu ünvanı elde etmenin olağan yolu, 2500 veya daha fazla FIDE derecesi ile birlikte üç Büyükusta düzeyinde performans (norm olarak adlandırılır) elde etmektir. GM normunun kesin tanımı karmaşıktır ve sık sık değiştirilmiştir, ancak genel olarak bir büyükusta normu 9 veya daha fazla turda en az 2600 performans derecesi olarak tanımlanır. Buna ek olarak, sahanın ortalama reytingi en az 2380 olmalı, en az üç büyükusta içermeli ve ulusal federasyonların bir karışımından oyuncular içermelidir.^[4]

1978'de Nona Gaprindaşvili ile başlayarak çok sayıda kadın GM unvanını kazandı. Yaklaşık 2000 yılından bu yana, en iyi 10 kadının çoğu GM unvanına sahip oldu. Bu unvan Kadın Büyükusta (WGM) unvanı ile karıştırılmamalıdır.

Abhimanyu Mishra, 12 yıl, 4 ay ve 25 gün ile Temmuz 2021'de Büyükusta unvanını almaya hak kazanan en genç kişi oldu. Bu rekor daha önce 12 yıl 7 ay ile Sergey Karyakin'e 19 yıl, Judit Polgár'a 15 yıl 4 ay ve Bobby Fischer'e 15 yıl 6 ay 1 gün ile 33 yıl boyunca aitti.^[5]

Uluslararası Usta[değiştir | kaynağı değiştir]

Güçlü satranç oyuncularına verilir, IM (International Master) şeklinde kısaltılır, istisnai durumlar dışında ömür boyu taşınır. Ünvan için 2400 ELO puanı ve 3 norm gereklidir. 1950 yılından bu yana verilmektedir.

Abhimanyu Mishra, 10 yıl 9 ay 3 günle bu ünvanı alan en genç insandır.^[6]

FIDE Ustası[değiştir | kaynağı değiştir]

FM (FIDE Master) şeklinde kısaltılır, ünvan için 2300 ELO puanı gereklidir. 1978 yılından bu yana verilmektedir.

Usta Adayı[değiştir | kaynağı değiştir]

CM (Candidate Master) şeklinde kısaltılır, ünvan için 2200 ELO puanı gereklidir. 2002 yılından bu yana verilmektedir.^[7]

Kadın Ünvanları[değiştir | kaynağı değiştir]

FIDE tarafından kadınlara verilen ünvanlardır. Kadın Büyükusta (WGM), Kadın Uluslararası Büyükusta (WIM), Kadın FIDE Ustası(WFM) ve Kadın Usta Adayı (WCM) olarak adlandılır. Kadın ünvanlarıyla diğer ünvanlar arasında ELO puanı farkı vardır. Her klansmanda kadın ünvanları diğer unvanlardan 200 ELO puanı geridedir. Kadın ünvanları diğer ünvanlarla birlikte kullanılabilir.

Kadın Büyükusta[değiştir | kaynağı değiştir]

WGM (Women Grandmaster) şeklinde kısaltılır, ünvan için 2300 ELO puanı gereklidir. 1976 yılından bu yana verilmektedir.

Kadın Uluslararası Usta[değiştir | kaynağı değiştir]

WIM (Woman International Master) şeklinde kısaltılır, ünvan için 2200 ELO puanı gereklidir. İlk olarak 1950 yılında IWM (International Woman Master) olarak verilmiş, daha sonradan adı WIM (Woman International Master) olarak değiştirilmiştir.

Kadın FIDE Ustası[değiştir | kaynağı değiştir]

WFM (Woman FIDE Master) şeklinde kısaltılır, ünvan için 2100 ELO puanı gereklidir.

Kadın Usta Adayı[değiştir | kaynağı değiştir]

WCM (Woman Candidate Master) şeklinde kısaltılır, ünvan için 2000 ELO puanı gereklidir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]