Daman (hayvan)

Hyracoidea
Yaşadığı dönem aralığı: 56-0 myö
Eosen-Günümüz^[1]
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
Hyracoidea; Yaşadığı dönem aralığı: 56-0 myö; Eosen-Günümüz PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Heterohyrax brucei, Tanzanya
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Sınıf:	Mammalia
Klad:	Paenungulata
Takım:	Hyracoidea; Huxley, 1869
Alt taksonlar
	†Pliohyracidae; Procaviidae (Thomas, 1892) Ağaç damanı (Dendrohyrax); Heterohyrax; Procavia; ;

Daman, kırsıçanı veya hiraks olarak da bilinir, yaklaşık tavşan büyüklüğünde otçul hayvanlardan oluşan memeli familyası Procaviidae üyelerine verilen genel ad. Procaviidae, birbirinden çok farklı vücut yapısına sahip hayvanlardan oluşan Afrotheria üst takımına ait Hyracoidea takımının tek familyasıdır. Bazı sınıflandırmalarda yaşayan en yakın akrabaları filler (Proboscidea) ve deniz inekleri (Sirenia) ile Paenungulata (eski ad: Uranotheria) adlı grupta toplanırlar.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde yaşayan daman türleri gayet küçük boy memelilerdir. 30 ila 60 cm uzunluğa ve en fazla 3,5 kg ağırlığa ulaşırlar. Kuyruk neredeyse görünmüyecek kadar kısa, en fazla 3 cm uzunluğunda olur. Kaslı, kuvvetli ve uzunumsu bir vücut yapısı, ancak kısa boyunları olur. Türden türe renkleri açık ile koyu kahverengi arası değişir. Çene, kulaklar ve bacaklar kısadır. Ön ayaklarında bulunan dört parmağın uçları toynaklaşmıştır. Arka ayaklarda üç parmak olur. Orta parmağın bükük bir tırnak varken diğer ikisi toynak halini almıştır. Ama damanlar bu toynakların üzerinde değil çıplak tabanları üstünde yürür. Ayaklarından çıkan bir sekret tabanları daima nemli tutar. Bunun sayesinde tabanlarını içeri doğru bükerek ayaklarında bir vakum oluşturup çok yamaç kayalıkların üzerinde bile rahatlıkla tutunur ve yürüyebilirler.

Yaşam alanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Uçurum ve çalı damanı kayalık yerlerde (dolayısıyla kaya damanı olarak anılılırlar), ağaç damanı ise ormanda yaşar. Memleketleri Afrika kıtasıdır, ancak Uçurum damanı Güneybatı Asya'da da yaşar.

Yaşam şekli[değiştir | kaynağı değiştir]

Damanlar çok hızlı ve hareketlidir. Aşılması zor bölgelerde bile gayet hızlı ilerleyebilirler. Familyanın tüm türleri çok iyi tırmanır.

Ağaç damanının yaşam şekli, diğer iki cinsten çok farklıdır. Diğer iki cins gündüz aktif olup güneşlenmeyi severken, Ağaç kırsıçanımsısı gece aktiftir ve daha saklı yaşar. Yerde yaşayan cinsler büyük gruplar içinde yaşarken, Ağaç kırsıçanımsısı yalnız veya küçük bir aile içinde yaşar.

Tüm damanlar otoburdur. Besinlerinden yeterince sıvı elde edebildikleri için su içmeye gerek duymazlar. Küçük boylarından dolayı birçok yırtıcı hayvan tarafından avlanırlar; yılanlar, yırtıcı kuşlar ve büyük kediler sadece birkaç örnek olarak sayılabilir. Yırtıcı kuşlar arasında özellikle Kaffer kartalı neredeyse tamamen damanlar ile beslenir.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Damanları araştıran ilk doğa bilimciler onları kemirici olarak sınıflandırmıştır. Ancak henüz 19'uncu yüzyılda, vücut yapılarından dolayı toynaklı hayvanlarla bağları olması gerektiği fikirleri öne sürülmüş, hortumlular ve deniz inekleri ile birlikte Paenungulata taksonuna konulmuşlardır. Yeni yapılan molekülergenetik araştırmalar da bu takımların birbirleri ile akrabalığını kesin olarak kanıtlamıştır.

Bugün yaşayan tüm damanlar Procaviidae familyası içinde toplanır. Evrim tarihinde soyu tükenmiş olan türlerden ayırt edebilinmesi için bazen "Tırmanan damanlar" olarak da adlandırılırlar. Familya 3 ayrı cinsten oluşmaktadır:

Ağaç kırsıçanımsısı (Dendrohyrax) 3 tür: D. arboreus), D. dorsalis) ve D. validus.
Çalı kırsıçanımsısı (Heterohyrax) 1 tür H. brucei.Eski adı H. antineae^[2]
Uçurum kırsıçanımsısı veya Çöl kırsıçanımsısı (Procavia) 1 tür Procavia capensis

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Martin S. Fischer: Hyracoidea. Handbuch der Zoologie, Band VIII, Teilband 58. Walter de Gruyter 1991. ISBN 3-11-012934-5
Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press 1999 ISBN 0-8018-5789-9
Martin S. Fischer: Die Stellung der Schliefer im phylogenetischen System der Eutheria. 1996 ISBN 3-510-61178-0
Herbert Hahn: Von Baum-, Busch- und Klippschliefern, den kleinen Verwandten der Seekühe und Elefanten. 1959 ISBN 3-7403-0193-7
Edward R. Ricciuti: What on Earth is a Hyrax?. Blackbirch Press 1996 ISBN 1-56711-100-9
Donald R. Prothero, Robert M. Schoch: The Evolution of Perissodactyls. Oxford University Press 1990 ISBN 0-19-506039-3
A. Lavergne, E. Douery & al.: Interordinal Mammalian Relationships: Evidence for Paenungulate Monophyly Is Provided by Complete Mitochondrial 12S rRNA Sequences In: Molecular Phylogenetics and Evolution Okt 1996, Band 6, Nr. 2, S. 245-258.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Mindat.org". www.mindat.org. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2021.
^ "IUCN Red List". 14 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2010.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Hyraxes - Biological synopsis (İngilizce)

[1] "Mindat.org". www.mindat.org. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2021.

[2] "IUCN Red List". 14 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2010.

[1]

[2]

Kırsıçanımsılar nedir?, Kırsıçanımsılar anlamı nedir?, Kırsıçanımsılar ne demektir?