Barış Derneği

Barış Derneği
Barış Derneği
Kuruluş	18 Nisan 1977
Kapanış	12 Eylül Darbesi sonrası
Tür	Dernek
Amaç	- Dünyada adil ve kalıcı bir barışın sağlanması; - Nükleer silahların yasaklanması; - Türkiye'nin NATO dahil tüm askeri ittifaklarının iptal edilmesi
Merkez	İstanbul
Genel Başkan	Mahmut Dikerdem
Genel Sekreter	Av. Enis Coşkun

Barış Derneği, 18 Nisan 1977'de İstanbul'da kurulan, amacı tüzüğünde "adil ve kalıcı bir barışın gerçekleşme koşullarının araştırılması, geliştirilmesi, savunulması ve tanıtılması" olarak belirtilen dernek.^[1] 3 Nisan 1977'de İstanbul Barosu'nda yapılan, bilim insanları, yazarlar, hukukçular, aydınlar ve sanatçılardan oluşan 100 kişinin katıldığı konferansta alınan kararla kuruldu.^[2] Başkanlığa emekli büyükelçi Mahmut Dikerdem seçildi. 12 Eylül Darbesi sonrası kapatılana kadar nükleer silahların yasaklanmasını savundu, Birleşmiş Milletler kararlarına ve Helsinki Nihai Senedi'ne saygı gösterilip uyulması, aynı zamanda Türkiye'nin NATO'dan çıkması için faaliyetlerde bulundu.^[1]^[3]

Öncesi ve arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Adnan Cemgil, Behice Boran, Nâzım Hikmet gibi dönemin sosyalist isimlerinin öncülük ettiği bazı aydınlar tarafından 1950 yılında Barışseverler Cemiyeti kurulmuştur. Ardından dernek 25 Temmuz 1950'de Türkiye'nin Kore Savaşı'na asker gönderme kararını protesto etmek amacıyla, TBMM Başkanlığı'na Behice Boran ve Adnan Cemgil'in imzasını taşıyan bir telgraf çekti; ayrıca görüşlerini de bir bildiri ile kamuoyuna açıkladı.^[4] Bu gelişme üzerine 29 Temmuz 1950'de dernek kurucuları tutuklanmış ve Barışseverler Cemiyeti'nin etkinliklerine de son verilmiştir. Altı ay sonra, 30 Aralık 1950'de Ankara Garnizon Komutanlığı'na bağlı askeri mahkemenin verdiği kararda, "Dernek tüzüğünde siyasetle ilgilenilmeyeceği belirtilmesine karşın, siyasal amaçla Türkiye'nin ABD ile dostluğunun bozulmaya ve halkın hükümete olan güveninin sarsılmaya çalışıldığı" belirtilerek kurucular on beşer ay hapse mahkûm edilmiştir.^[5]

Kuruluşu ve faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Barış Derneği'nin 3 Nisan 1977 tarihli kuruluş konferansında seçilen 39 kişilik girişimciler kurulunda, ilerleyen günlerde ilk Merkez Yönetim Kurulu'na seçilen Mahmut Dikerdem, Enis Coşkun, Bedir Aydemir, Zülal Kılıç, Reha İsvan, Ali Sirmen, Bahtiyar Erkul ve Cüneyt Başbuğu'nun yanı sıra Ataol Behramoğlu, Aydın Engin, Aziz Nesin, Beria Onger, Erdal Atabek, Fakir Baykurt, Kadir İnanır, Orhan Apaydın, Orhan Taylan, Sadun Aren, Semra Özdamar, Vedat Günyol gibi isimler yer almıştır.^[1]^[6] Dernek, bir önceki Barışseverler Cemiyeti gibi nükleer silahların yasaklanması ve NATO dahil tüm askerî ittifakların kaldırılmasını kendisine hedef olarak koymuştur.

Derneğin 1. Genel Kurulu 3 Mart 1978'de yapılarak Merkez Yönetim Kurulu üyelerinin sayısı 5'e indirilip Mahmut Dikerdem (Genel Başkan), Enis Coşkun (Genel Sekreter), Mehmet Karaca, Reha İsvan ve Bedir Aydemir'den oluştu ve daha geniş bir Genel Yönetim Kurulu oluşturuldu. "Nötron Bombasına Hayır!", "Dünya Barış Konseyine üyelik", "1 Eylül Dünya Barış Gününü Kutlama", (Barış Derneği'nin kuruluş yıldönümü olarak) "3 Nisan'ın Kutlanması", "1 Mayıs'a Katılma", "Kamu Yararına Dernek Statüsüne Geçilmesi ve Türkiye Barış Derneği Adının Alınması" ve "Merkezi Bir Yayın Organının Yayınlanması" (Barış Haberleri) başlıklı kararlar alındı.^[1]

Başta Sovyetler Birliği olmak üzere Doğu Bloku'nun ve diğer sosyalist ülkelerin (Tito-Stalin ayrılığı nedeniyle Yugoslavya ve Çin-Sovyet ayrılığı nedeniyle Çin ve Arnavutluk hariç) barış içinde bir arada yaşama ve silahsızlanma politikalarının karşılığı olan Dünya Barış Konseyi bütün ülkelerde ulusal barış komiteleri olarak örgütlenmekteydi. Barış Derneği de 1979 yılında Dünya Barış Konseyi'ne üye kabul edildi.

26-27 Ocak 1980'de Barış Derneği'nin genişletilmiş Genel Yönetim Kurulu Toplantısına Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran ve Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP) Genel Başkanı Ahmet Kaçmaz ile bu partilerden çeşitli kişilerin katılması Türkiye Komünist Partisi (TKP) ile bu partiler arasında süregelen sert rekabetten birlik sürecine geçişin önemli bir kilometretaşını oluşturarak Barış Derneği'nin bileşiminin daha da genişlemesine yol açtı. 3-5 Nisan 1980'de Derneğin 2. Genel Kurulunda Merkez Yönetim Kurulu yerine Başkanlık Divanı adlı bir üst organ oluşturularak yeni dönemde derneğin yönetiminde artık sadece TKP çizgisinde olanlar ve onunla birlikte hareket eden bazı sosyal-demokrat ve sosyalist kişiler değil, TİP'liler ve TSİP'liler de yer alıyordu: Genel Başkan Mahmut Dikerdem, Genel Sekreter Enis Coşkun ve Genel Başkan Yardımcıları Orhan Apaydın, Erdal Atabek, Reha İsvan, Mehmet Karaca, Aykut Göker, Gültekin Gazioğlu, Yavuz Çizmeci, Tektaş Ağaoğlu, Kemal Anadol, Nedim Tarhan, Oya Baydar, Mehdet Serhat.^[1] Bu Genel Kurulda ayrıca derneğin adı Barış Komitesi Derneği olarak değiştirildi.^[7]

Barış Derneği 12 Eylül 1980'deki askeri darbenin hemen ardından diğer birçok dernekle birlikte yasaklandı.

Mahmut Dikerdem derneğin kuruluşu aşamasındaki öncü rolüne ve üstlendiği dernek başkanlığı görevine verdiği değeri 18 Temmuz 1983 tarihli son savunmasında şu sözlerle ifade etmiştir:^[8]

“	“İçtenlikle inanıyorum ki, beni yetiştiren ve her şeyimi ona borçlu olduğum halkıma yaşamım boyunca mütevazı bir hizmette bulunabilmişsem, bunu 37 yıllık mesleki görevimden çok, 3,5 yıl Barış Derneği başkanlığında yerine getirdim.”	„

Barış Derneği Davası[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Eylül Darbesi sonrası dernek hakkında Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 141 ve 142. maddeleri uyarınca dava açıldı ve dernek yöneticileri 27 Şubat 1982'de tutuklandılar. 17 Mayıs 1982 tarihinde iddianame hazırlanarak Barış Davası olarak bilinen dava açıldı. İddianamede özetle, derneğin Sovyetler Birliği yanlısı olduğu, Türkiye'deki meşru düzene ve bu düzeni sağlayan ittifaklara, NATO'ya karşı olduğu, mevcut düzeni yıkarak yerine Marksist-Leninist bir düzen getirmeyi amaçladığı ileri sürülmüş ve sanıkların TCK'nin 141 ve 142. maddelerine göre cezalandırılmaları istenmiştir. Bu dönem gerek Türkiye gerekse dünya kamuoyunda "barışın yargılanması" olarak anılmıştır.^[1]

Derneğin kurucuları ve yöneticileri aynı yılın sonunda serbest bırakılmışlar, 1991'e kadar uzayan bir mahkeme sürecinden sonra da beraat etmişlerdir.^[6]

Barış Davası sürerken, Avrupa Parlamentosu sosyalist ve komünist gruplarından 130 kadar parlamenter tarafından Türkiye Barış Derneği yöneticilerinin 1984 Nobel Barış Ödülü için aday gösterilmesi yönünde girişimlerde bulunulmuştur.^[9] Dava sanıklarından İstanbul Barosu eski Başkanı Orhan Apaydın 1 Mart 1986'da, Cumhuriyet Halk Partisi milletvekili İsmail Hakki Öztorun ise 20 Haziran 1986'da dava bitmeden ölmüşlerdir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Görsev, Doğan, (Ed.) (1986). Türkiye'de Barış Savaşımı'nın Küçük Seyir Defteri (PDF) (Infomedia Satz & Verlag GmbH bas.). Duisburg, F. Almanya: Ruhr Uluslararası Barış Yılı Girişimi, Barış Yılı Yayınları: 1. 23 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.
^ "Örgütlü Barış Hareketi İçin İleri" (PDF). İlerici Yurtsever Gençlik (35). İstanbul. 11 Nisan 1977. s. 12. 23 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019. Türkiye'de barış hareketinin örgütsel birliğini sağlamayı amaçlıyan ve İstanbul Barosu'nun çağrısı ile 3 Nisan 1977 günü yapılan toplantıda BARIŞ DERNEĞİ'nin kurulması kararlaştırılmıştır.
^ Barış Derneği (Ohan Matbaacılık bas.). Beyoğlu, İstanbul: AnaBritannica c.3. s. 399. ISBN 975-7760-54-4.
^ 60 yıl sonra yeniden... 2 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cumhuriyet, 26 Temmuz 2010, Erişim tarihi: 23 Eylül 2016.
^ Encyclopædia Britannica, Beşinci baskı.
^ ^a ^b Pınar Selek, Barışamadık 22 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., cilt 18, İthaki Yayınları, 2004, Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
^ "Barış Derneği 2. Genel Kurulu yapıldı" (PDF). Güneşli Dünya (1). İstanbul. 15 Nisan 1980. s. 2. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2019.
^ Dikerdem, Mahmut, (Ed.) (Ekim 1983). Barış Derneği Genel Başkanı M. Dikerdem'in Son Savunması (PDF). Düsseldorf, F. Almanya: FİDEF. s. 71. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.
^ Görsev, Doğan (2011). 3 Yılda 6 Tutukevinde 12 Eylül Anıları. İstanbul: TÜSTAV, Sarı Defter: 17. ISBN 978-975-8683-96-3.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

BirGün - Türkiye Barış Derneği’ne olan borcumuz - Nazım Alpman 1 Eylül 2014 30 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[seyirdefteri-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Görsev, Doğan, (Ed.) (1986). Türkiye'de Barış Savaşımı'nın Küçük Seyir Defteri (PDF) (Infomedia Satz & Verlag GmbH bas.). Duisburg, F. Almanya: Ruhr Uluslararası Barış Yılı Girişimi, Barış Yılı Yayınları: 1. 23 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.

[2] "Örgütlü Barış Hareketi İçin İleri" (PDF). İlerici Yurtsever Gençlik (35). İstanbul. 11 Nisan 1977. s. 12. 23 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019. Türkiye'de barış hareketinin örgütsel birliğini sağlamayı amaçlıyan ve İstanbul Barosu'nun çağrısı ile 3 Nisan 1977 günü yapılan toplantıda BARIŞ DERNEĞİ'nin kurulması kararlaştırılmıştır.

[:0-3] Barış Derneği (Ohan Matbaacılık bas.). Beyoğlu, İstanbul: AnaBritannica c.3. s. 399. ISBN 975-7760-54-4.

[4] 60 yıl sonra yeniden... 2 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cumhuriyet, 26 Temmuz 2010, Erişim tarihi: 23 Eylül 2016.

[5] Encyclopædia Britannica, Beşinci baskı.

[selekp-6] Pınar Selek, Barışamadık 22 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., cilt 18, İthaki Yayınları, 2004, Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.

[7] "Barış Derneği 2. Genel Kurulu yapıldı" (PDF). Güneşli Dünya (1). İstanbul. 15 Nisan 1980. s. 2. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2019.

[8] Dikerdem, Mahmut, (Ed.) (Ekim 1983). Barış Derneği Genel Başkanı M. Dikerdem'in Son Savunması (PDF). Düsseldorf, F. Almanya: FİDEF. s. 71. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.

[9] Görsev, Doğan (2011). 3 Yılda 6 Tutukevinde 12 Eylül Anıları. İstanbul: TÜSTAV, Sarı Defter: 17. ISBN 978-975-8683-96-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Barış Derneği nedir?, Barış Derneği anlamı nedir?, Barış Derneği ne demektir?