Israel Moyseyovich Gelfand
Doğum	2 Eylül 1913(1913-09-02) Okny, Kherson Governorate, Rus İmparatorluğu
Ölüm	05 Ekim 2009 (96 yaşında) New Brunswick, New Jersey, Birleşik Devletler
Eğitim	Moskova Devlet Üniversitesi
Ödüller	Order of Lenin (three times) ForMemRS (1977) Wolf Prize (1978) Wigner Medal (1980) Kyoto Prize in Mathematical sciences (1989) AMS Steele Prize (2005)
Kariyeri
Dalı	Matematik
Doktora danışmanı	Andrey Kolmogorov
Doktora öğrencileri	Georgy Adelson-Velsky Felix Berezin Joseph Bernstein Victor Ginzburg Alexander Goncharov Tanya Khovanova Alexandre Kirillov Georgiy Shilov Endre Szemerédi Andrei Zelevinsky Vitalii Ditkin

Israel Moyseyovich Gelfand (Yidiş: ישראל געלפֿאַנד‎, Rusça: Изра́иль Моисе́евич Гельфа́нд; 2 Eylül [E.U. 20 Ağustos] 1913 - 5 Ekim 2009), Yahudi asıllı ünlü bir Sovyet matematikçisiydi. Grup teorisi, temsil teorisi ve fonksiyonel analiz dahil olmak üzere matematiğin birçok dalına önemli katkılarda bulundu. Lenin Nişanı ve ilk Kurt Ödülü de dahil olmak üzere birçok ödülün sahibi, Kraliyet Cemiyeti'nin Yabancı Üyesi ve Moskova Devlet Üniversitesi'nde profesördü ve 76. doğum gününden kısa bir süre önce Rutgers Üniversitesi'nde Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti ve yaşamının sonuna dek orada kaldı.

İlk yıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelfand, 1913'te günümüzde Ukrayna'nın güneybatısındaki küçük bir kasaba olan Okny'de, Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Gelfand'ın söylemine göre babası, bir değirmen sahibi olduğu için onun liseden atılmasına sebep oldu. Hem liseyi hem de üniversiteyi atlayarak, 19 yaşında, dönemin önde gelen matematikçilerinden biri olan Andrey Kolmogorov'un profesör olduğu Moskova Devlet Üniversitesi'ne girdi ve lisansüstü eğitimine başladı.^[1]

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelfand, aşağıdakiler dahil diğer birçok çalışmask ile tanınır:

• Sergei Fomin ile birlikte yazdığı Değişkenler Hesabı (1963) kitabı
• Banach cebir teorisinde Gelfand gösterimi;
• Banach cebir teorisinde Gelfand-Mazur teoremi;
• Gelfand-Naimark teoremi;
• Gelfand-Naimark-Segal yapımı;
• Gelfand - Shilov uzayları;
• Gelfand-Pettis integrali;
• Karmaşık klasik Lie gruplarının temsil teorisi;
• Yarıbasit Lie cebirlerinin temsil teorisinde Verma modülleri teorisine katkılar (IN Bernstein ve SI Gelfand ile);
• Dağılım teorisine katkılar ve sonsuz boyutlu uzaylarda ölçümler;^[2]
• Otomorfik formların temsillerle bağlantısının ilk gözlemi (Sergei Fomin ile);
• Atiyah-Singer indeksi teoremi ile ilgili varsayımlar;
• Sıradan diferansiyel denklemler (Gelfand- Levitan teorisi);
• Varyasyonlar hesabı ve soliton teorisi (Gelfand-Dikii denklemleri);
• Sivri uç biçimleri felsefesine katkılar;
• Gelfand-Fuks yapraklanma kohomolojisi;
• Gelfand - Kirillov boyutu;
• İntegral geometri;
• Pontryagin sınıfının kombinatoryal tanımı;
• Genel hipergeometrik fonksiyonlar;
• Gelfand - Tsetlin örüntüleri;
• Gelfand - Lokutsievski yöntemi

Aile[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelfand, Zorya Shapiro [ru] ile evlendi; Sergei, Aleksandr ve Vladimir isimlerinde iki oğlu oldu. Aleksandr erken yaşlarda lösemiden öldü. Yaşları oldukça ileri olan bu iki oğlu, günümüzde Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşamaktadır. İlk karısından boşanmanın ardından Gelfand, ikinci karısı Tatiana ile evlendi; Tatiana isminde bir kızları oldu. Ayrıca ailede dört torun, üç büyüktorun vardır.^[3][4] Günümüzde Gelfand ile ilgili anılar, ailesi tarafından yönetilen özel bir web sitesinde toplanmaktadır.^[5]

Yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Lectures on linear algebra, Courier Dover Publications, 1998, ISBN 978-0-486-66082-0, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Silverman, (Ed.) (1963), Calculus of variations, Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall Inc., ISBN 978-0-486-41448-5, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
• Commutative normed rings, Translated from the Russian, with a supplementary chapter, New York: Chelsea Publishing Co., 1964 [1960], ISBN 978-0-8218-2022-3, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Generalized functions. Vol. I: Properties and operations, Translated by Eugene Saletan, Boston, MA: Academic Press, 1964 [1958], ISBN 978-0-12-279501-5 ^[6]
• Generalized functions. Vol. 2. Spaces of fundamental and generalized functions, Translated from the Russian by Morris D. Friedman, Amiel Feinstein and Christian P. Peltzer, Boston, MA: Academic Press, 1968 [1958], ISBN 978-0-12-279502-2, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Generalized functions. Vol. 3: Theory of differential equations, Translated from the Russian by Meinhard E. Mayer, Boston, MA: Academic Press, 1967 [1958] 
• Generalized functions. Vol. 4: Applications of harmonic analysis, Translated by Amiel Feinstein, Boston, MA: Academic Press, 1964 [1961], ISBN 978-0-12-279504-6 
• Generalized functions. Vol. 5: Integral geometry and representation theory, Translated from the Russian by Eugene Saletan, Boston, MA: Academic Press, 1966 [1962], ISBN 978-0-12-279505-3 
• Representation theory and automorphic functions, Translated from the Russian by K. A. Hirsch, Philadelphia, Pa.: W. B. Saunders Co., 1969, ISBN 978-0-12-279506-0, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Gindikin, Simon; Guillemin, V. W.; Kirillov, A. A.; Kostant, Bertram; Sternberg, Shlomo, (Ed.) (1987), Collected papers. Vol. I, Berlin, New York: Springer-Verlag, ISBN 978-3-540-13619-4, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Gindikin, Simon; Guillemin, V. W.; Kirillov, A. A.; Kostant, Bertram; Sternberg, Shlomo, (Ed.) (1988), Collected papers. Vol. II, Berlin, New York: Springer-Verlag, ISBN 978-3-540-19035-6, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Gindikin, Simon; Guillemin, V. W.; Kirillov, A. A.; Kostant, Bertram; Sternberg, Shlomo, (Ed.) (1989), Collected papers. Vol. III, Berlin, New York: Springer-Verlag, ISBN 978-3-540-19399-9, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Discriminants, resultants, and multidimensional determinants, Boston: Birkhäuser, 1994, ISBN 978-0-8176-3660-9 ^[7][8]
• Selected topics in integral geometry, Translations of Mathematical Monographs, 220, Providence, R.I.: American Mathematical Society, 2003, ISBN 978-0-8218-2932-5 
• Coxeter matroids, Progress in Mathematics, 216, Boston, MA: Birkhäuser Boston, 2003, ISBN 978-0-8176-3764-4, 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2020 
• Generalized Functions Volumes, 1-6 24 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., American Math Society, (2015)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Israel Moiseevich Gelfand 10 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., dedicated site, maintained by Tatiana V. Gelfand and Tatiana I. Gelfand
• Israel Gelfand 28 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Daily Telegraph obituary
• Israel Gelfand 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Guardian obituary
• Israel Gelfand at the Mathematics Genealogy Project
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Israel Gelfand", MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.
• Web page at Rutgers
• List of publications.
• Steele Prize citation30 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
• The unity of mathematics – In honor of the ninetieth burthday of I. M. Gelfand
• Interview: "A talk with professor I. M. Gelfand.", recorded by V. Retakh and A. Sosinsky, Kvant (1989), no. 1, 3–12 (in Russian). English translation in: Quantum (1991), no. 1, 20–26. (Link 19 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)