Doğu Kanada İnuitçesi

Doğu Kanada İnuitçesi
Doğu Kanada İnuitçesi
Inuktitut ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ
Ana dili olanlar	Kanada (Nunavut, Québec (Nunavik), Kuzeybatı Toprakları, Newfoundland ve Labrador (Nunatsiavut))
Konuşan sayısı	35.000 (tarih gerekli)
Dil ailesi	Eskimo - Aleut Eskimo İnuit Doğu Kanada İnuitçesi; ; ;
Yazı sistemi	İnuit hece yazısı ve Latin
Dil kodları
ISO 639-1	iu
ISO 639-2	iku
ISO 639-3	ike

Doğu Kanada İnuitçesi^{[kaynak belirtilmeli]} (kendilerince ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut; İngilizce Inuktitut, Eastern Canadian Inuktitut,^[1] East Inuktitun), Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Kuzeybatı Topraklarında 11 resmî dilden biri

Nunavut'ta 4 resmî dilden biri

Eskimo dilleri içindeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Eskimo - Aleut dilleri
- Aleut dilleri
- Eskimo dilleri
  - Yupik dilleri
    - Sirenik Yupikçesi
    - Öz Yupik dilleri
      - Sibirya Yupikçesi
      - Naukan Yupikçesi
      - Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe)
      - Supikçe
  - İnuit dilleri
    - İnyupikçe
    - Batı Kanada İnuitçesi
    - Doğu Kanada İnuitçesi
    - Grönland İnuitçesi

Diyalekt ve kabileleri[değiştir | kaynağı değiştir]

3 ana lehçe grubu oluşturur: Kivalliq-Aivilik, Qikiqtaaluk (Baffin), Nunavik-Labrador.^[2]

Kivalliq-Aivilik İnuitçesi
- Kivalliq İnuitçesi (kendilerince ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut, Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun; İngilizce Kivalliq, Keewatin dialect, Caribou dialect, Caribou Inuit (sensu stricto)). (Nunavut)'da ᖃᒪᓂᑦᑐᐊᖅ (Qamanittuaq/Baker Lake) ile ᑎᑭᕋᕐᔭᖅ (Tikirarjuaq/Whale Cove) şehirlerinde konuşulur.
  - Qaernermiut şivesi (İngilizce Qairnirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Qaernermiut, (?) Harvaqtormiut
  - Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut (İngilizce Hauniqturmiut subdialect)
  - Padlermiut (İngilizce Paallirmiut subdialect)
  - Ahiarmiut (İngilizce Ahiarmiut subdialect)
- Aivilik İnuitçesi (kendilerince Aivilingmiutut, Inuktitut; İngilizce Aivilik dialect, Walrus Inuit). ᓴᒡᓕᖅ (Sagliq/Southampton Island), ᐃᒡᓗᓪᓕᒑᕐᔪᒃ (Igluligaarjuk/Chesterfield Inlet) ve ᑲᖏᖅᖠᓂᖅ (Qangiqłiniq/Rankin Inlet) şehirlerinde konuşulur.
  - Southampton şivesi (İngilizce Southampton subdialect)
  - Rankin şivesi (İngilizce Rankin subdialect). Konuşan kabileler: Aivilingmiut, (?) Amitormiut
Qikiqtaaluk İnuitçesi
- Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut; İngilizce North Baffin dialect, North Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᐃᒡᓗᓕᒃ (Iglulik/Igloolik), ᓴᓂᕋᔭᖅ (Sanirajaq/Hall Beach), ᒥᑦᑎᒪᑕᓕᒃ (Mittimatalik/Pond Inlet), ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᐃᒃᐱᐊᕐᔪᒃ (Ikpiarjuk/Arctic Bay), ᓇᓂᓯᕕᒃ (Nanisivik), ᖃᐅᓱᑦᑐᖅ (Qausuittuq/Resolute) ve ᐊᐅᔪᐃᑦᑐᖅ (Aujuittuq/Grise Fiord) şehirlerinde konuşulur.
  - Tununirmiut şivesi (İngilizce Tununirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut (halk) Mittimatalingmiutut (dil), Aggomiut, (?) Pilingmiut
  - Iglulirmiut (İngilizce Iglulingmiut subdialect)
- Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut; İngilizce South Baffin dialect (sensu lato), South Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᕿᑭᖅᑕᕐᔾᔪᐊᖅ (Qikiqtarjuaq/Broughton Island), ᐸᖕᓂᖅᑐᐅᖅ (Pangniqtuuq/Pangnirtung), ᐃᖃᓗᐃᑦ (Iqaluit/Frobisher Bay), ᑭᖕᒥᕈᒃ (Kingmiruk/Lake Harbour) ve ᑭᙵᐃᑦ (Kinngait/Cape Dorset) şehirlerinde konuşulur.
  - Güneydoğu şivesi (İngilizce Southeast Baffin subdialect, East Baffin dialect). Konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
  - Güneybatı şivesi (İngilizce Southwest Baffin subdialect, South Baffin dialect (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut (İngilizce Cape Dorset dialect), Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
Nunavik-Nunatsiavut İnuitçesi
- Nunavik İnuitçesi (kendilerince Inuttitut, Nunavimmiutitut, Nunavimiut; İngilizce Nunavik dialect, Arctic Quebec Inuit). ᑰᑦᔪᐊᕌᐱᒃ (Kuujjuaraapik/Great Whale River), ᐅᒥᐅᔭᖅ (Umiujaq), ᐃᓄᑦᔪᐊᖅ (Inujjuaq/Inukjuak), ᐳᕕᕐᓂᑐᖅ (Puvirnituq), ᓴᓂᑭᓗᐊᖅ (Sanikiluaq), ᒣᓚᓯᒃᑯᑦ (Mailasikkut/Chisasibi), ᐊᑯᓕᕕᒃ (Akulivik), ᐃᕗᔨᕕᒃ (Ivujivik), ᓴᓪᓗᐃᑦ (Salluit), ᑲᖏᖅᓱᔪᐊᖅ (Kangiqsujuaq), ᖁᐊᖅᑕᖅ (Quaqtaq), ᑲᖏᕐᓱᒃ (Kangirsuk), ᐊᐅᐸᓗᒃ (Aupaluk), ᑕᓯᐅᔭᖅ (Tasiujaq), ᑰᑦᔪᐊᖅ (Kuujjuaq/Fort Chimo), ᑲᖏᖅᓱᐊᓗᑦᔪᐊᖅ (Kangiqsualujjuaq), ᑕᕐᐸᖓᔪᖅ (Tarpangajuq) ve ᑭᓪᓕᓂᖅ (Killiniq/Port Burwell) şehirlerinde konuşulur.
  - Tahagmiut ya da Tarramiut (halk), Tarramiutut ya da Taqramiutut (dil). Konuşan kabileler: Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
  - Siqinirmiut. konuşan kabileler: Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
  - Itivimiut
  - Qikirtamiut (İngilizce Belcher Islands Inuit)
- Nunatsiavut İnuitçesi ya da Labrador İnuitçesi (kendilerince Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut; İngilizce Labrador Inuttut, Labrador Inuttitut). Naini (Nain), Hopedale, Maqûvik (Makkovik), Ukkusitsalik (Davis Inlet), Vaali (Goose Bay–Happy Valley), Nutâk (Nutak), Hebron†, Tikirarsuarusik (Rigolet) şehirlerinde konuşulur.
  - Kuzey Nunatsiavut İnuitçesi (İngilizce Northern Labrador subdialect, Labrador Inuttut (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
  - Rigolet İnuitçesi (İngilizce Rigolet subdialect, Rigolet Inuttut). konuşan kabileler: Aivitumiut, (?) Netcetumiut, (?) Puthlavamiut

Linguist List 3 child dialect groups ve 6 child dialects olarak alt bölümlere ayırır. Kivalliq İnuitçesi kısmen Doğu Kanada İnuitçesi (ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk) kısmen de Batı Kanada İnuitçesi (ikt-car → Caribou; Caribou Eskimo; Keewatin; Kivalliq) içine dahil edilir:^[3]

child dialect groups
- ike-arq → Arctic Quebec
- ike-nba → North Baffin
- ike-sba → South Baffin
child dialects
- ike-rep → Repulse Bay; Naujat; Southampton
- ike-rig → Rigolet; Tikiraqsuarusik
- ike-cor → Coral Harbour; Sagliq
- ike-lab → Labrador; Labrador Eskimo; Inuktitut (Quebec-Labrador)
- ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk
- ike-aiv → Aivilik; Kangiqłniq; Aivillirmiut

Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]

İnuit hece yazısı:

kısa	uzun	karşılığı	kısa	uzun	karşılığı	kısa	uzun	karşılığı	sonda	karşılığı
ᐃ	ᐄ	i (ii)	ᐅ	ᐆ	u (uu)	ᐊ	ᐋ	a (aa)	ᐦ	h
ᐱ	ᐲ	pi	ᐳ	ᐴ	pu	ᐸ	ᐹ	pa	ᑉ	p
ᑎ	ᑏ	ti	ᑐ	ᑑ	tu	ᑕ	ᑖ	ta	ᑦ	t
ᑭ	ᑮ	ki	ᑯ	ᑰ	ku	ᑲ	ᑳ	ka	ᒃ	k
ᒋ	ᒌ	gi	ᒍ	ᒎ	gu	ᒐ	ᒑ	ga	ᒡ	g
ᒥ	ᒦ	mi	ᒧ	ᒨ	mu	ᒪ	ᒫ	ma	ᒻ	m
ᓂ	ᓃ	ni	ᓄ	ᓅ	nu	ᓇ	ᓈ	na	ᓐ	n
ᓯ	ᓰ	si	ᓱ	ᓲ	su	ᓴ	ᓵ	sa	ᔅ	s
ᓕ	ᓖ	li	ᓗ	ᓘ	lu	ᓚ	ᓛ	la	ᓪ	l
ᔨ	ᔩ	ji	ᔪ	ᔫ	ju	ᔭ	ᔮ	ja	ᔾ	j
ᕕ	ᕖ	vi	ᕗ	ᕘ	vu	ᕙ	ᕚ	va	ᕝ	v
ᕆ	ᕇ	ri	ᕈ	ᕉ	ru	ᕋ	ᕌ	ra	ᕐ	r
ᕿ	ᖀ	qi	ᖁ	ᖂ	qu	ᖃ	ᖄ	qa	ᖅ	q
ᖏ	ᖐ	ngi	ᖑ	ᖒ	ngu	ᖓ	ᖔ	nga	ᖕ	ng
ᙱ	ᙲ	nngi	ᙳ	ᙴ	nngu	ᙵ	ᙶ	nnga	ᖖ	nng
ᖠ	ᖡ	łi	ᖢ	ᖣ	łu	ᖤ	ᖥ	ła	ᖦ	ł

Bazı gramer özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Kanada İnuitçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul

tekil	ikil	çoğul	anlamı
ᐃᖃᓗᒃ iqaluk	ᐃᖃᓘᒃ iqaluuk	ᐃᖃᓗᐃᑦ iqaluit	balık
ᐃᕐᖑᓯᖅ irngusiq	ᐃᕐᖑᓰᒃ irngusiik	ᐃᕐᖑᓰᑦ irngusiit	fincan
ᓵ saa	ᓵᒃ saak	ᓵᑦ saat	masa
ᑎᑎᕋᐅᑦ titiraut	ᑎᑎᕋᐅᑏᒃ titirautiik	ᑎᑎᕋᐅᑏᑦ titirautiit	kalem
ᐅᑳᓚᐅᑦ uqaalaut	ᐅᑳᓚᐅᑏᒃ uqaalautiik	ᐅᑳᓚᐅᑏᑦ uqaalautiit	telefon

Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar: daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
- kök (İng. stem)
- yapım eki (İng. postbase)
- çekim eki (İng. ending)
- bağlaç (İng. enclitic)
Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

...ujunga ...ᐅᔪᖓ Adım...
aagga ᐋᒡᒐ Hayır
aatsuu ᐋᑦᓲ Bilmiyorum
qanuippit? ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ? Nasılsın (İyi misin) ?
qanuinngittunga ᖃᓄᐃᙱᑦᑐᖓ İyiyim
nakurmiik ᓇᑯᕐᒦᒃ Teşekkür ederim
nakurmiimmarialuk ᓇᑯᕐᒦᒻᒪᕆᐊᓗᒃ Çok teşekkür ederim
aput ᐊᐳᑦ kar
anaana ᐊᓈᓇ anne
ataata ᐊᑖᑕ baba
qallunaatitut ᖃᓪᓗᓈᑎᑐᑦ İngilizce
uivititut ᐅᐃᕕᑎᑐᑦ Fransızca

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Alana Johns (2007), Ergativity in Inuktitut: Varying Views 16 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Inuktitut Living Dictionary 23 Eylül 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Tusaalanga Inuktitut (Learning Inuktitut Online) 18 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010.

[2] "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2012.

[3] "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012.

[1]

[2]

[3]

Inuktitut nedir?, Inuktitut anlamı nedir?, Inuktitut ne demektir?