IBM anaçatı bilgisayar işletim sistemlerinin tarihçesi

IBM anaçatı bilgisayar işletim sistemlerinin tarihçesi, IBM'in anaçatı bilgisayar tedarikindeki tarihi üstünlüğü sebebiyle tüm anaçatı bilgisayar işletim sistemlerinin tarihçesinde önemli bir yere sahiptir. IBM anaçatı bilgisayarları, IBM'in veya üçüncü partilerin ürettiği işletim sistemlerini kullanır.

IBM'in güncel anaçatı bilgisayar işletim sistemleri z/OS, z/VM, z/VSE ve z/TPF geriye uyumludur.

System/360 öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

IBM, ürünlerinde işletim sistemlerini benimseyip kullanmaya başlama konusunda yavaştı. General Motors satın aldığı IBM bilgisayarlarında kullanmak üzere 1955'te General Motors OS'i ve 1956'da GM-NAA I/O'yu çıkardı. IBM bilgisayarlarını kullanan bir başka firma olan Burroughs Corporation da 1962'de MCP'yi müşterilerinin kullanımı için çıkardı.^[1]^[2]

IBM bilgisayarları için çıkarılan ilk işletim sistemleri, yaklaşıp 2000000 dolarlık pahalı makinelere sahip olan IBM müşterileri tarafından 1950'lerin ortalarında yazıldı. Bu makineler onlara operatörler tarafından iş yüklenmeden boşa çalışıyordu. İşletim sistemleri makinelerden istenen işlerin otomatik olarak sıralanması için tasarlanıyordu.^[3]

Bu işletim sistemleri yalnızca bazı işlemci modellerinde çalışabiliyordu ve yalnızca bilim ile mühendislik alanlarındaki işlemleri yapmak için kullanılıyorlardı. Dönemin öbür IBM bilgisayarları ve uygulamaları işletim sistemine gerek duymuyordu. Ancak IBM'in öbür modellerine kıyasla daha küçük olan bilgisayarı IBM 650'de gelecekte çıkarılan işletim sistemi OS/360'ye eklenecek bazı işletim özellikleri vardı. Özellik, bir işlem "rastgele işleme hatası" (donanım hatası) tarafından durdurulduğu zaman tüm işlemin yeniden başlatılması yerine makinenin kaldığı yerden devam etmesini sağlıyordu.^[4]

GM-NAA I/O ile IBSYS arası dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

1956'da General Motors Araştırma Birimi, IBM 701 için GM-NAA I/O işletim sistemini geliştirdi ve sistemi 701'in ardılı için güncelledi. 1960'da SHARE isimli IBM kullanıcı grubu bu işletim sistemini sahiplendi ve SHARE İşletim Sistemi adında güncellenmiş bir sürümünü çıkardı.^[3]

Sonunda IBM projeyi devraldı ve IBM 7090 ile IBM 7094 bilgisayarları için IBSYS isminde daha gelişmiş bir işletim sistemi çıkardı. IBSYS'in çalışmak için 8 teyp sürücüsüne ihtiyacı vardı. Ana bileşenleri kart tabanlı bir iş kontrol dili, FORTRAN ve COBOL için derleyiciler, Assembly çevirici ve sıralama algoritması içeren bir takım programdı.^[5]^[6]

1958'de Michigan Üniversitesi, UMES için GM-NAA I/O'yu adapte etti. Sistem, 1967'de zaman paylaşımlı olan MTS'e geçilene kadar öğrenciler tarafından kullanılmaya devam etti.^[7]

BESYS[değiştir | kaynağı değiştir]

Bell Labs, BESYS (bazen BELLMON olarak isimlendirilir) işimli sistemi geliştirdi ve 1960'ların ortasına kadar kullandı. Bell ayrıca sistemi ücretsiz olarak kamusal kullanıma açtı.^[3]^[8]

FORTRAN Monitör Sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]

IBSYS'den önce IBM; IBM 709, 7090 ve 7094 bilgisayarları için tek amacı Fortran programlarını derlemek olan teyp tabanlı bir "işletim sistemi" geliştirmişti. Hatta FMS ile Fortran kaynak kodu aynı teypdeydi.^[9]^[10]

System/360 işletim sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken 1960'lara kadar IBM'in düşük ve ileri seviye bilgisayarları birbirleriyle uyumsuzdu, bu sebeple bir programın bilgisayarlar arası aktarımı zordu ve bilgisayarlar farklı okuyucu cihazlar kullanıyordu.^[11] IBM bu sorunların hem yazılım hem donanımda dizayn ve üretim maliyetlerini firmaya zarar ettirecek seviyede artırdığını fark etti. Bu sebeple 1964'te firma, aynı cihazları kullanacak ve aynı programların çalıştırılabildiği bilgisayar serisi System/360'yi tanıttı.^[12]

Öbür System/360 işletim sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

IBM ilk başta System/360 için yalnızca bir toplu iş işleme işletim sistemi geliştirmeyi düşünüyordu, ancak daha sonra DOS/360 isimli disk tabanlı daha basit toplu işletim sistemini çıkardı.

IBM'in System/360 için çıkardığı işletim sistemleri:

System/370 ve sanal bellek işletim sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

System/370, 1970'de System/360 ile aynı özelliklerde ancak aynı işlemci fiyatına 4 kat daha fazla işlem hızına sahip bir bilgisayar olarak piyasaya sürüldü.^[13] Ardından 1972'de IBM "System/370 Gelişmiş Fonksiyonları" (İngilizce: System/370 Advanced Functions) isimli planını yayınladı. Bu plan dahilinde yeni System/370 modelleri sanal bellek kapasitesine sahip olacaktı ve bu özellik halihazırda satılan eski System/370 işlemcilerine entegre edilebilecekti. Bu sebeple IBM, sanal bellek desteğine sahip gelişmiş işletim sistemleri geliştirmeye başladı.^[14]^[15]

Yeni işletim sistemlerinin çoğu isimlerine eklenen "/VS" (Açılımı: Virtual Storage, Türkçe: Sanal Bellek) ile öncüllerinden ayrıştı. IBM, İngilizcede sanal bellek anlamında daha yaygın kullanılan "Virtual Memory" teriminden kaçındı çünkü "memory" (Türkçe: hafıza) kelimesi müşterilere IBM bilgisayarlarının verilerini unutabileceği izlenimini verebilirdi.

z/TPF hariç tüm modern IBM anaçatı bilgisayar işletim sistemleri, "System/370 Gelişmiş Fonksiyonları" duyurusunun ardılıdır. z/TPF ise IBM'in havayolu rezervasyonu için geliştirdiği ACP'nin ardılıdır.

DOS/VS[değiştir | kaynağı değiştir]

DOS/VS, DOS/360'nin ardılıdır ve fazladan sanal bellek desteği ile beraber benzer özelliklere sahiptir. Sanal bellek desteği hariç DOS/VS'in sahip olduğu iyileştirmeler aşağıdaki gibidir:

3 yerine 5 adet bellek bölmesi. Sonraki sürümler bunu 7'ye çıkarmıştır.
Yeniden konumlandırma yükleyicisi.
İyileştirilmiş spooling bileşeni POWER/VS.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Timeline of Computer History: 1956: Software". Computer History Museum. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2007.
^ "OS History - MCP". www.oshistory.net. 21 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b ^c "A Brief History of Linux". 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2017.
^ "IBM 650". IBM Archives. 23 Ocak 2003. 15 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.
^ "7090/94 IBSYS Operating System". www.frobenius.com. 21 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.
^ Gray, George (March 1999). "EXEC II". 1 (3). 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Bilinmeyen parametre |periyodik= görmezden gelindi (yardım)
^ "A Career Interview with Bernie Galler". IEEE Annals of the History of Computing. 23 (1). Jan–Mar 2001. ss. 22-33. doi:10.1109/85.910847.
^ Vyssotsky, V.; Pierce, E. (Jan 1985). "Putting Unix in Perspective". 1 (3). Bilinmeyen parametre |periyodik= görmezden gelindi (yardım)
^ Conrad Weisert (25 Mart 2007). "Reminiscences of Fortran". Information Disciplines, Inc. 21 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.
^ "FORTRAN Anecdotes". 6 (1). January–March 1984. ss. 59-64. doi:10.1109/MAHC.1984.10010. 30 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023. Bilinmeyen parametre |periyodik= görmezden gelindi (yardım)
^ "Mainframe family tree and chronology". IBM Archives. 23 Ocak 2003. 29 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.
^ Chuck Boyer, The 360 Revolution 18 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "System/370 Announcement". IBM. 30 Haziran 1970. 20 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
^ "DPD chronology (1970–1974)". IBM. 23 Ocak 2003. 23 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023. DPD = Data Processing Division, which was responsible for IBM's medium and large systems.
^ Pugh, E.W., Johnson, L.R. and Palmer, J.H. (1991). IBM's 360 and Early 370 Systems. MIT Press. ISBN 978-0-262-16123-7.

[computerHistoryTimeline-1] "Timeline of Computer History: 1956: Software". Computer History Museum. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2007.

[oshistoryMetadot-2] "OS History - MCP". www.oshistory.net. 21 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[bozemanlugHistoryOfLinux-3] "A Brief History of Linux". 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2017.

[IBM650DrumProcessingMachine-4] "IBM 650". IBM Archives. 23 Ocak 2003. 15 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.

[frobeniusIBSYS-5] "7090/94 IBSYS Operating System". www.frobenius.com. 21 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.

[6] Gray, George (March 1999). "EXEC II". 1 (3). 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Bilinmeyen parametre |periyodik= görmezden gelindi (yardım)

[7] "A Career Interview with Bernie Galler". IEEE Annals of the History of Computing. 23 (1). Jan–Mar 2001. ss. 22-33. doi:10.1109/85.910847.

[8] Vyssotsky, V.; Pierce, E. (Jan 1985). "Putting Unix in Perspective". 1 (3). Bilinmeyen parametre |periyodik= görmezden gelindi (yardım)

[9] Conrad Weisert (25 Mart 2007). "Reminiscences of Fortran". Information Disciplines, Inc. 21 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.

[FORTRANanecdotersIEEEannals-10] "FORTRAN Anecdotes". 6 (1). January–March 1984. ss. 59-64. doi:10.1109/MAHC.1984.10010. 30 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023. Bilinmeyen parametre |periyodik= görmezden gelindi (yardım)

[IBMMainframeFamilyTree-11] "Mainframe family tree and chronology". IBM Archives. 23 Ocak 2003. 29 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2017.

[Boyer360Revolution-12] Chuck Boyer, The 360 Revolution 18 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[IBMSys370Announce-13] "System/370 Announcement". IBM. 30 Haziran 1970. 20 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.

[IBMDPDChronology1970to1974-14] "DPD chronology (1970–1974)". IBM. 23 Ocak 2003. 23 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023. DPD = Data Processing Division, which was responsible for IBM's medium and large systems.

[PughJohnsonPalmer1991IBM360andEarly370-15] Pugh, E.W., Johnson, L.R. and Palmer, J.H. (1991). IBM's 360 and Early 370 Systems. MIT Press. ISBN 978-0-262-16123-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

IBM anaçatı bilgisayar işletim sistemlerinin tarihçesi nedir?, IBM anaçatı bilgisayar işletim sistemlerinin tarihçesi anlamı nedir?, IBM anaçatı bilgisayar işletim sistemlerinin tarihçesi ne demektir?